(Az sóz nemese azasóz)
Mende únsiz qalamyn suraq bergen,
Únsiz murnyn shuqıdy Muratbergen.
«Týǵan aýyl» deıtuǵyn taqyrypta
Shyǵarmadan «eki» alyp, «qulap kelgen».
Esenǵalı.
Elge tanymal Esenǵalıdyń barshaǵa belgili Muratbergeni darııanyń jaǵasyna jaıǵasqan Syr eliniń ǵana mańdaıǵa basqan momaqan jigiti emes-ti. Óz jumysyn biletin, óz jónimen júretin, elteń-selteńmen onsha sharýasy joq, kóp sózge úıirsektigi de shamaly mundaı keıipker kez-kelgen aýyldan tabylatyn. Týǵan jeri týraly shyǵarmadan ońbaı súrinse de, týyp-ósken óńirin jan-júregimen jaqsy kórý jaǵynan qalamy júırik jazýshylardan eshqandaı kem qalmaıtyn aqeden adamnyń beınesi edi bul.
Áli kúnge deıin Muratbergender qazaq aýylynyń dińgegin ustap tur. Sol Muratbergender ý-shýy kóp qalaǵa múlde kóndige almaı júr. Bir Muratbergen erte turyp kesh jatady. Taǵy bir Muratbergen túnimen kóz ilmeıdi. Ótken-ketkendi, bala-shaǵany oılaıdy, basqany da bastan shyǵarmaıdy. Bir Muratbergen qora syrtynda temeki tartyp otyr. Taǵy bir Muratbergen kúrk-kúrk jótelip, tar úıde tósek tartyp jatyr... «Ne boldy?», – deseń, «Áı, tynyshtyq...», – deıdi de qoıady. Bir esinep alyp, «Ne jazasyń?» deıtin kerenaýlyqty bári de baıaǵyda qoıǵan. Jazýmen jan baqpaıtyn zaman...
Esenǵalıdyń myń-san keıipkeriniń ishinde osy Muratbergenniń jóni bólek-ti. Ol – qaımana qazaq. Ol – aýyldyń altyn qazyǵy. Ol – dalanyń dańǵaıyr dıhany. Ol syldyrap aqqan aryqtyń da, arqyrap aqqan sarqyramanyń da mehnatyn talaıdan tartyp kele jatqan shaǵyn bólimsheniń shıraq muraby. Olardyń ishinde Esenǵalıdyń jyryn jatqa oqıtyndary da, Esaǵamnyń esimin emis-emis biletinderi de bar. Biraq sol baıaǵy «únsiz murnyn shuqıtyn» túpnusqa Muratbergennen basqasy shartarapqa tanymal aqynnyń keıipkeri ekenin sirá da sezine qoımas...
Sol Muratbergen búgin qalyń oıdyń qushaǵyna kómilip, mújilip-muńaıyp otyr. Biraq onyń muńaıýy jylaý men zardan artyq. Jyr alybynyń alys saparǵa attanǵanyn estigen soń aqyn bitkenniń azalap, jazýshy bitkenniń jabyrqap, eldiń egilip, sózdiń sógilip jatqanyn biledi ol. Sony júregimen uǵynǵan kúlli qazaqtyń Muratbergeni únsiz ǵana joqtaıdy búgin... Sebebi, endi olardy Esenǵalı aǵam sekildi eshkim de dál solaı jyrlap bere almaıdy. Qazaq ádebıetiniń aq paraǵyna Esaǵań mór ǵyp basqan mártebeli Muratbergenniń beınesin de eshkim kóńil tórinen óshirip tastamaq emes.
Osydan týra qyryq bes jyl buryn, sáýirdiń on ekisinde Qordaıdyń qońyr jeli demin ishine tartyp tyna qalǵan sátte qazaqtyń basty basylymynyń biri «Halqynan uzaq alǵan rahmetti, Dúnıeden Kenen degen aqyn ótti» dep azanama jarııalap edi. Sol sııaqty el-jurty men keıipkerleriniń sheksiz yqylasyna bólengen Esenǵalı Raýshanov kózi tirisinde-aq búkil oqyrmanynyń oı-tujyrymyn «klassık» degen bir aýyz sózge toǵystyryp ketti...
Jalpy, tumsyqtylar men qanattylardy jyryna qospaǵan aqyn joq. Tipti Álisher Naýaı, Rızaı Paıvandı sııaqty shyǵysqa tanymal shaıyrlar «Qus tili» degen ataýmen poema jazǵan. Bizdiń jyr júırikteri de ár zamanda kók júzine kóbirek zer saldy. Barselona aeroportyndaǵy suńqarlardan bastap, úlkendi-kishi qala qustary men dala qustaryna deıin qaldyrmaı túgeldep kelemiz. Biraq Esenǵalı Raýshanov sekildi qus ataýlynyń tereń tabıǵatyn qara sózben zerlegen jyr jampozyn tabý – qıynnyń qıyny. Onyń óleńderine de qustyń qaýyrsyny únemi qystyrýly turady. Tipti osy Muratbergen týraly jyrynda da úıdegi («Deıdi taǵy jaı ǵana maǵan qarap, Jalǵyz átesh uıyqtap tur jaǵal qanat») jáne túzdegi («Suqsyr ushty sympyldap kúmis kólden, Qyrman mynaý keń tósin kúrish kómgen») qanattylardyń bederli beınesi bar.
Qustyń jaıyn keremet biletini sonshalyq, ol bizge solarmen birge ilesip, bir aýyq aspan álemin sharlap qaıtatyndaı kórinetin. Arqaly aqyn tańsyq taqyryptyń syryna úńilip, «Qustar – bizdiń dosymyz» degen keremet kitap jazdy. Tańerteńnen beri azaly jurt Esaǵamnyń eseıgen shaǵynda aǵylshynsha úırengenin qaıta-qaıta aıtyp jatyr. Degelek pen dýadaqtyń, sańyraý qur men qaıshyaýyzdyń tilin túsinetin adamǵa shet tilin ıgerý degeniń ne, táıiri deısiń mundaıda...
Tereńnen tamyr tartatyn ańyz boıynsha qus tilin biletin adam óziniń bul óneri jóninde jan balasyna syr ashpaýǵa tıis. Tipti jan jaryna da... Al aıtyp qoıdy degenshe... «Myń bir tún» hıkaıasy men úndi ápsanalaryn baıqashaǵyna deıin qaldyrmaı oqyp shyqqandar muny jaqsy biledi. Qaıdam, keıde alǵyrlyǵy men ańǵaldyǵy qabat kep qalatyn Esenǵalı aǵam shabyt qysyp otyrǵanda qus tilin biletinin ózgelerge sezdirip qoıǵan joq pa eken?! Sodan soń sol qustar toptasyp ushyp, Esaǵańdy áıgili «Totynamanyń» ertegisindegi sekildi jeti qat kókke alyp ketti-aý, shamasy?! Bárimiz tústep tanıtyn qara baýyr qasqaldaqtyń ózi bastap...
Sen ne deısiń buǵan, Muratbergen?!
Baýyrjan OMARULY
