(Nemese «apaitöster» men «jalaŋtösterdıŋ» şuaqty şaŋyraǧy haqynda)
Bıryŋǧai sport taqyrybyna jazatyn äigılı qalamger Seidahmet Berdıqūlov basqaratyn «Leninşıl jas» gazetınıŋ redaksiiasynda atauy şartty türde qoiylǧan ekı futbol komandasy bar edı. Hat qorjynyna tüsken maqalalardyŋ taqyrybyna deiın oinatyp beruge maşyqtanǧan basylym osy ekı topqa at tabuǧa kelgende de şeberlık tanytqan-dy. Öŋkei bölım meŋgeruşılerınen jasaqtalǧan komandanyŋ aty – «Apaitös», al tılşılerdıŋ komandasy – «Jalaŋtös». Änşeiınde apaitösterdıŋ aldynda yzdiyp tūrǧanymen jalaŋtöster alaŋǧa şyqsa boldy, arǧymaqtai kösıledı. Sodan oiyn aiaqtalǧan soŋ ǧana bärınıŋ de jelıgı basylyp, qoidan juas momaqan keiıpke tüsedı. Öitkenı bölım meŋgeruşılerı şetınen tegeurındı. Ataqtarynan at ürkedı. Sondyqtan da olar apaitös dep atalady. Osyǧan orai apaitösterdıŋ qarymdy qorǧauşysy Qasym Äzımhan «Jalaŋtösterdıŋ» ışınde Qali Särsenbai siiaqty apaitöster, al «apaitösterdıŋ» arasynda men sekıldı torǧaitöster de jür» dep bärımızdı küldıretın.
Bır ǧajaby, apaitöster men jalaŋtöster tek futbol oinap qana qoimaityn. Olar tüskı üzılıs kezınde nemese keşke qarai toǧyz qabatty äinek ǧimaratta taǧy bır oiyn türınen saiysqa tüsedı. Bızdıŋ basylym qonys tepken jetınşı qabattyŋ keŋ dälızınde tūrǧan tennis üstelı jan alysyp, jan berısken bäsekenıŋ körıgıne ainalady. Sol sätte älgı ataular qaita jaŋǧyrady.
Sonymen, bızdıŋ tūsymyzdaǧy apaitöster kımder edı?! Mıne, qaraŋyz... Jarylqap Beisenbaiūly, Janbolat Aupbaev, Quanyş Jienbai, Ötegen Oralbaev, Nesıp Jünısbaev, Sattar Saparbekov, Jūmagül Soltieva, Nūrlytai Ürkımbaeva, Qasym Äzımhan, Ertai Aiǧaliev... Bärı de tanymal.
Maqalalary men ocherkterı, äŋgımelerı men öleŋderı respublikalyq gazet-jurnaldarda jiı jariialanyp tūrady. Tıptı keibırınıŋ bırneşe kıtaptary bar. Gazettıŋ kielı bosaǧasynan endı ǧana imene attaǧan bız sekıldı bota tırsek bozbalalar üşın būlar – bır-bır asqar şyŋ. Äsırese, şyŋ tügılı, tauy men töbesı de joq, onyŋ üstıne kök şalǧynǧa jūtaŋdau jazyq daladan kelgen men üşın bärınıŋ de beinesı biık tūrady. Bıraq sol azuy alty qarys apaitösterdıŋ üstınen qaraityn adamdar bar.
Olar – bas redaktorymyz (ol kezde jai ǧana «redaktor» dep atalady) Seidahmet Berdıqūlov, onyŋ orynbasary – Erjūman Smaiyl, jauapty hatşy – Erǧali Saǧat. Eşkımge basyn imeitın bölım bastyqtary osy ülken üşeudıŋ aldynda ǧana esep beredı. Aqparat bäsekesınde aty ozyp tūrǧan būl berekelı basylymnyŋ bölım meŋgeruşısı bolu – ülken märtebe. Ardaqty aǧailarymyz osy qyzmetke bekıtıler aldynda bylaiǧy uaqytta moinyna ılmeitın şoqpardai galstukterın qylǧynyp bailap alyp, kışı Sekaǧa baryp, jerdıŋ qūrtyndai şiraq şeneunıktermen äŋgımelesıp keledı.
Elımızdegı barlyq mekemeler siiaqty «Leninşıl jastyŋ» da özındık tärtıbı bar. Mäselen, bölım meŋgeruşılerınıŋ bos tūrǧan oryndyǧyna tılşıler eşqaşan otyrmaidy. Kım şyǧarǧanyn, qaşan şyǧarǧanyn bılmeimız, bıraq būl – jazylmaǧan zaŋ. Baiqausyz qonjiia ketseŋ, basyŋ bälege qalady. Sebebı, ädep boiynşa da, ädet boiynşa da būl orynǧa özıŋ taǧaiyndalǧan künı ǧana otyruǧa tiıssıŋ. Al qaşan taǧaiyndalatynyŋdy bır qūdaidyŋ özı bıledı...
Bızdıŋ däuırımızdegı «Jas Alaştyŋ» erekşe qūrylymyna el-jūrt qyzyǧa qaraityn. Öz aldyna bır älem – sekretariatty qospaǧanda, mūnda on bölım boldy. Resmi rettılıgıne qarai tızbelesek, Komsomol tūrmysy, Nasihat, Jūmysşy jastar, Şarua jastar, Student jastar, Ädebiet jäne öner, Jastar jäne adamgerşılık tärbie, Mädeniet, Hat, Sport bölımderı redaksiianyŋ şaŋyraǧyn köterıp tūrǧan on uyq sekıldı edı. Uyq bolǧanda qandai! Ärqaisysy bır-bır altyn dıŋgekke bergısız.
Osy on bölımnıŋ on meŋgeruşısı bar. Olardyŋ ärbıreuıne bır tılşıden bölıngen. Iаǧni, bır adamǧa – bır bastyq. Bıraq soǧan qaramastan būl bır adamnyŋ bastyqtary joǧaryda aitqanymyzdai, asa bedeldı.
Sondai-aq, olardyŋ qaramaǧyndaǧy «bır adamdar» da osal emes-tı. Qonysbek Botbai, Baian Bolathanova, Dürälı Düisebai, Saparbai Parmanqūl, Serık Räsılov, Ädılǧazy Qaiyrbekov, Alma Mūhamedjanova, Gülzira Moldajaparova, Qydyrbek Rysbekov, Änuarbek Äuelbek...
Ūzamai Seidahmet aǧa «Jalyn» baspasynyŋ direktory bolyp bekıtıldı de, onyŋ ornyna «Qazaqstan pionerı» gazetınıŋ basşysy Uälihan Qalijanov aǧamyz keldı. Söitıp, alpauyt apaitöster men jūqaltaŋ jalaŋtösterdıŋ bilıgı Uäkeŋnıŋ qolyna köştı. Sodan jetı jyl boiy mınezı jaily, peiılı keŋ ardaqty azamattyŋ qaramaǧynda qyzmet ıstedık.
Bölım meŋgeruşılerı men tılşılerdıŋ arasynda bastyq pen baǧynyştynyŋ resmi qarym-qatynasynan görı aǧa men ınınıŋ jarasymdy syilastyǧy basymyraq edı. Retı kelse, aǧalarymyzben de äzıldesıp tūratynbyz. Sekretariattaǧy bızdıŋ buynnyŋ ökılı, jauapty hatşynyŋ orynbasary Ädıl Qoitanov jauapty hatşy Jarylqap Beisenbaiūlynyŋ ornyna uaqytşa bastyq bolyp qalǧanda, onyŋ atynan öleŋ jazyp:
Men qazır jauhatşymyn, Jaqaŋdaimyn,
Sondyqtan ärkımderge qoqaŋdaimyn.
Zav otdel, tılşılerge aiqailaimyn,
Uäkeŋ men Eraǧaŋa bata almaimyn, –
dep jetınşı qabattyŋ ūzyn dälızınde ändetıp jüretın kezımız künı keşe siiaqty edı...
Redaksiiamyzdyŋ qos qymbat qazynasy boldy. Onyŋ bırı – äigılı Baǧdat Mombekov. Ol nömırge ketıp bara jatqan suretke retuş jasaidy. Iаǧni, ärlep-äsemdeidı. Qainar Oljai baiaǧyda «Qazaq universitetı» gazetıne osy aǧamyz turaly «Qiqar şalǧa hat» degen şaǧyn maqala jazǧan. Osy qiqar şal bärımızdı qiqarlyqtan basqa närsenıŋ bärıne üirettı. Ekınşısı – hat tırkeuşı apaiymyz Bibıhan Baitılesova. Aqyl-parasaty mol būl kısınıŋ boiynan da tektılıktıŋ belgısı baiqalyp tūrar edı.
Men «Jas Alaşqa» (ol kezde älı «Leninşıl jas») jurfaktyŋ besınşı kursynda oqyp jürgenımde keldım. Sol jyldarda gazetke üzbei maqala jazǧan studentterdı jūmysqa alatyn dästür bar edı. Söitıp, bız de student tılşı boldyq. Būǧan qol jetkızu üşın bıraz ter tögu kerek-tı. Eŋ myqty basylymnyŋ bırı bolǧan soŋ, būl redaksiiada oryn bosai bermeidı. Saidyŋ tasyndai ırıktelgen taŋdauly jurnalisterdıŋ bärınıŋ basy osynda toǧysqan. Mūndai süttei ūiyǧan ūjymnan kım oŋailyqpen ketuşı edı?!
Bır künı sätı tüstı. Bır tılşı qyzmet auystyryp jatqanǧa ūqsaidy. Basqa emes, sol jyldarda qazaq baspasözınde qara sözden qūiyn oinatyp tūrǧan Qainar Oljaidyŋ özı. Quanyş Jienbai basqaratyn komsomol tūrmysy bölımınıŋ aǧa tılşısı. Endı «Jas Alaştyŋ» ortalyq oblystardaǧy menşıktı tılşısı bolyp bekıtılıptı. Soǧan orai Almatydan Qaraǧandyǧa qonys audarmaq. Sol orynǧa ärıptes aǧalarymyz bızdı ūsynypty.
Osynyŋ aldynda ǧana Qainar Oljaidyŋ qaramaǧynda öndırıstık täjıribeden ötkenbız. Ol az ǧana uaqytta köp närse üirettı. Taqyryp qoiuǧa baulydy. Forma ızdeuge jeteledı. Özgeşe jazuǧa ūmtyldyrdy. Sıresken saiasi bölımnıŋ qasaŋ dünielerınıŋ özın jūrtqa oqyta bılu joldaryn körsettı. Keiın körşı bölımnıŋ jıgıtterımen aitysqa tüskende
«Är şyqqan saparynan, ainaladan,
Kezı joq qanjyǧasyn mailamaǧan.
Komsomol bölımınen tülep ūşqan,
«SQ»-da ısteitūǧyn Qainar aǧam» dep ändetetın edık.
Säuır aiynyŋ alǧaşqy künı sol Qainar aǧamnyŋ qūtty ornyna kelıp ornalastyq. Qainekeŋnıŋ özı otyrǧanda osy üstelge jaiǧassaŋ boldy, maqala degenıŋ özınen özı jazylyp jüre beretındei körınetın. Joq, olai emes eken. Būl üstel iesıne ǧana baǧynatyn syŋaily. Bız de berıspedık. Erınbei-jalyqpai jūmys ıstegendı bıldık. İesınıŋ endı juyq arada kele qoimasyna közı jetken soŋ qoŋyr üstel de yŋǧaiǧa köne bastaǧandai...
KazGU-degı ūstazymyz, belgılı fantast jazuşy Abdul-Hamid Marhabaev bızdı körse, «Leninşıldeu jastyŋ» balalary, qalaisyŋdar?», – dep äzıldeitın. Bız jūmys ıstep jürgen tūsta osy «Leninşıl jas» atauynan aryludyŋ sätı tüstı. 1991 jyly dünie jüzın dürlıktırgen tamyz bülıgınen keiın tura toǧyz kün ötkende gazettıŋ alǧaşqy atyn qalpyna keltırıp, «Jas Alaş» bolyp şyǧyp, jariiaǧa jar saldyq. Dälırek aitsaq, sol jylǧy 28 tamyzda (167-nömır) basylymnyŋ jaŋa däuırı bastaldy.
Sonymen, student kezımde qyzmetke qabyldanǧan men aldyŋǧy tört jyldy jalyndy jalaŋtösterdıŋ sapynda, keiıngı tört jyldy alymdy apaitösterdıŋ qatarynda ötkızıppın. Osy tälımı mol kezeŋdı ömırımnıŋ eŋ maŋyzdy belesı der edım. Taǧy bır qyzyǧy, «Jas Alaştaǧy» segız jylda bır-aq bölmede otyrdym. «Sarqyramanyŋ ar jaǧy, syldyramanyŋ ber jaǧy» degen sekıldı, şarua jastar bölımınıŋ ar jaǧyndaǧy, nasihat bölımınıŋ ber jaǧyndaǧy şaǧyn kabinet. Sol segız jylda bölımımnıŋ aty üş ret özgerdı. Komsomol tūrmysynan Jastar ūiymdary bölımıne, odan Aqparat bölımıne ainaldyq. Bıraq bölmemız sol küiınde qaldy. Tılşıden bölım meŋgeruşılıgıne auystym. Iаǧni, osy bölmenıŋ ışınde bır üstelden ekınşı üstelge «qonys» audardym. Qoly men joly qūtty Qainar Oljaidyŋ kielı qoŋyr üstelıne talantty ärıptesım Qūltöleu Mūqaş kelıp jaiǧasty. Būl bölmede men ūşan-teŋız täjıribe aldym. Osy qasiettı qūthanaǧa kırgen qazaq ziialylarynyŋ aitqan äŋgımelerı oqu oryndarynyŋ atşaptyrym auditoriialaryndaǧy danalyq därısterınen bır de kem tüsken joq.
Būl basylymda bır kurstyŋ alty tülegı qatar qyzmet ıstedık. Äuelı men keldım. Odan soŋ Änuarbek Äuelbek pen Jaqsylyq Moldaqūlov qatarymyzǧa qosyldy. Keiınnen Ǧalymjan Meldeşov pen Dosymhan Qapasov qyzmetke qabyldandy. Nūrjamal Baisaqalova Qaraǧandydan qaityp oraldy. Osy aspandap ūşqan alty qazdyŋ bärı de qonar jerın tapty.
Bızdıŋ tūsymyzda «Leninşıl jastyŋ» 65 jyldyǧy toilandy. Qala syrtyndaǧy kök şalǧynǧa üi tıktık. Tabiǧat aiasynda dem aldyq. Basylymnyŋ balalary keŋ dalada asyr-salyp jügırıp jürdı. Eluden jaŋa ǧana asqan Seidahmet Berdıqūlov aq ter, kök ter bolyp voleibol oinady.
Būl basylymda bız qyzmet ıstegen kezeŋde qoǧam jariialylyqqa bet būrdy, ūlt pen jūrttyŋ sanasy sılkındı, jastar qauymy azattyq üşın arpalysty, keŋestık jüie ydyrap, el täuelsızdıgın aldy. «Jas Alaş» ünemı öz sarbazdaryn qoldap otyrdy. Mäskeude ötken jas jurnalisterdıŋ bükılodaqtyq keŋesıne bardyq. Äigılı TASS-tyŋ bas keŋsesınde, «Komsomolskaia pravdanyŋ» barşaǧa tanymal redaksiiasynda bolyp, äbjıl ärıptesterımızben pıkır alystyq. Demokratiia däuırınıŋ alǧaşqy qarlyǧaştarynyŋ bırı – «Puls» (būrynǧy «Komsomolskaia jizn») jurnalynyŋ redaksiiasynda täjıribeden öttık.
«Jas Alaşta» taǧy bır būljymas dästür bar edı. Gazette onşaqty jyl jūmys ıstegen soŋ, basqa basylymǧa auysudyŋ qamyn qarastyra bastaisyŋ. Būl bır jastyqtyŋ simvoly ıspettı aqparat qūraly deuge bolady. Eseigenıŋdı sezıngen soŋ qara şaŋyraqtan tülep ūşuǧa daiarlanasyŋ. Ömırdıŋ özı soǧan mındetteidı. Tek barar jolyŋdy, basar tauyŋdy dūrys taŋdauǧa tiıssıŋ. Bız de söittık. Basylym qabyrǧasynda jürıp-aq, universitettıŋ ızdenuşısı retınde kandidattyq dissertasiia qorǧaǧanbyz. Jalpy, sol jyldarda «Jas Alaşta» üş ǧylym kandidaty jūmys ıstedık. Uälihan aǧa, Amantai Ospanov jäne bız... Sondyqtan ǧylym jolyna bırjola bet būrudy jön kördık. Özımız tülep ūşqan Qazaq memlekettık universitetıne oqytuşylyq qyzmetke auystyq. Bärıbır būqaralyq aqparat qūraldarynan ırgemızdı aulaq salǧanymyz joq. Tamyrymyz bailanǧan tüp-törkınımızge auyq-auyq qaita ainalyp soǧa berdık.
Sondyqtan būl basylym tarihynyŋ bır üzıgı bızdıŋ ömırımızdıŋ de berekelı bölşegı boldy dei alamyz.
Bauyrjan OMARŪLY
