(Nemese «apaıtóster» men «jalańtósterdiń» shýaqty shańyraǵy haqynda)
Biryńǵaı sport taqyrybyna jazatyn áıgili qalamger Seıdahmet Berdiqulov basqaratyn «Lenınshil jas» gazetiniń redakııasynda ataýy shartty túrde qoıylǵan eki fýtbol komandasy bar edi. Hat qorjynyna túsken maqalalardyń taqyrybyna deıin oınatyp berýge mashyqtanǵan basylym osy eki topqa at tabýǵa kelgende de sheberlik tanytqan-dy. Óńkeı bólim meńgerýshilerinen jasaqtalǵan komandanyń aty – «Apaıtós», al tilshilerdiń komandasy – «Jalańtós». Ánsheıinde apaıtósterdiń aldynda yzdıyp turǵanymen jalańtóster alańǵa shyqsa boldy, arǵymaqtaı kósiledi. Sodan oıyn aıaqtalǵan soń ǵana báriniń de jeligi basylyp, qoıdan jýas momaqan keıipke túsedi. Óıtkeni bólim meńgerýshileri shetinen tegeýrindi. Ataqtarynan at úrkedi. Sondyqtan da olar apaıtós dep atalady. Osyǵan oraı apaıtósterdiń qarymdy qorǵaýshysy Qasym Ázimhan «Jalańtósterdiń» ishinde Qalı Sársenbaı sııaqty apaıtóster, al «apaıtósterdiń» arasynda men sekildi torǵaıtóster de júr» dep bárimizdi kúldiretin.
Bir ǵajaby, apaıtóster men jalańtóster tek fýtbol oınap qana qoımaıtyn. Olar túski úzilis kezinde nemese keshke qaraı toǵyz qabatty áınek ǵımaratta taǵy bir oıyn túrinen saıysqa túsedi. Bizdiń basylym qonys tepken jetinshi qabattyń keń dálizinde turǵan tennıs ústeli jan alysyp, jan berisken básekeniń kórigine aınalady. Sol sátte álgi ataýlar qaıta jańǵyrady.
Sonymen, bizdiń tusymyzdaǵy apaıtóster kimder edi?! Mine, qarańyz... Jarylqap Beısenbaıuly, Janbolat Aýpbaev, Qýanysh Jıenbaı, Ótegen Oralbaev, Nesip Júnisbaev, Sattar Saparbekov, Jumagúl Soltıeva, Nurlytaı Úrkimbaeva, Qasym Ázimhan, Ertaı Aıǵalıev... Bári de tanymal.
Maqalalary men ocherkteri, áńgimeleri men óleńderi respýblıkalyq gazet-jýrnaldarda jıi jarııalanyp turady. Tipti keıbiriniń birneshe kitaptary bar. Gazettiń kıeli bosaǵasynan endi ǵana ımene attaǵan biz sekildi bota tirsek bozbalalar úshin bular – bir-bir asqar shyń. Ásirese, shyń túgili, taýy men tóbesi de joq, onyń ústine kók shalǵynǵa jutańdaý jazyq daladan kelgen men úshin báriniń de beınesi bıik turady. Biraq sol azýy alty qarys apaıtósterdiń ústinen qaraıtyn adamdar bar.
Olar – bas redaktorymyz (ol kezde jaı ǵana «redaktor» dep atalady) Seıdahmet Berdiqulov, onyń orynbasary – Erjuman Smaıyl, jaýapty hatshy – Erǵalı Saǵat. Eshkimge basyn ımeıtin bólim bastyqtary osy úlken úsheýdiń aldynda ǵana esep beredi. Aqparat básekesinde aty ozyp turǵan bul berekeli basylymnyń bólim meńgerýshisi bolý – úlken mártebe. Ardaqty aǵaılarymyz osy qyzmetke bekitiler aldynda bylaıǵy ýaqytta moınyna ilmeıtin shoqpardaı galstýkterin qylǵynyp baılap alyp, kishi ekaǵa baryp, jerdiń qurtyndaı shıraq sheneýniktermen áńgimelesip keledi.
Elimizdegi barlyq mekemeler sııaqty «Lenınshil jastyń» da ózindik tártibi bar. Máselen, bólim meńgerýshileriniń bos turǵan oryndyǵyna tilshiler eshqashan otyrmaıdy. Kim shyǵarǵanyn, qashan shyǵarǵanyn bilmeımiz, biraq bul – jazylmaǵan zań. Baıqaýsyz qonjııa ketseń, basyń bálege qalady. Sebebi, ádep boıynsha da, ádet boıynsha da bul orynǵa óziń taǵaıyndalǵan kúni ǵana otyrýǵa tıissiń. Al qashan taǵaıyndalatynyńdy bir qudaıdyń ózi biledi...
Bizdiń dáýirimizdegi «Jas Alashtyń» erekshe qurylymyna el-jurt qyzyǵa qaraıtyn. Óz aldyna bir álem – sekretarıatty qospaǵanda, munda on bólim boldy. Resmı rettiligine qaraı tizbelesek, Komsomol turmysy, Nasıhat, Jumysshy jastar, Sharýa jastar, Stýdent jastar, Ádebıet jáne óner, Jastar jáne adamgershilik tárbıe, Mádenıet, Hat, Sport bólimderi redakııanyń shańyraǵyn kóterip turǵan on ýyq sekildi edi. Ýyq bolǵanda qandaı! Árqaısysy bir-bir altyn dińgekke bergisiz.
Osy on bólimniń on meńgerýshisi bar. Olardyń árbireýine bir tilshiden bólingen. Iaǵnı, bir adamǵa – bir bastyq. Biraq soǵan qaramastan bul bir adamnyń bastyqtary joǵaryda aıtqanymyzdaı, asa bedeldi.
Sondaı-aq, olardyń qaramaǵyndaǵy «bir adamdar» da osal emes-ti. Qonysbek Botbaı, Baıan Bolathanova, Dúráli Dúısebaı, Saparbaı Parmanqul, Serik Rásilov, Ádilǵazy Qaıyrbekov, Alma Muhamedjanova, Gúlzıra Moldajaparova, Qydyrbek Rysbekov, Ánýarbek Áýelbek...
Uzamaı Seıdahmet aǵa «Jalyn» baspasynyń dırektory bolyp bekitildi de, onyń ornyna «Qazaqstan pıoneri» gazetiniń basshysy Ýálıhan Qalıjanov aǵamyz keldi. Sóıtip, alpaýyt apaıtóster men juqaltań jalańtósterdiń bıligi Ýákeńniń qolyna kóshti. Sodan jeti jyl boıy minezi jaıly, peıili keń ardaqty azamattyń qaramaǵynda qyzmet istedik.
Bólim meńgerýshileri men tilshilerdiń arasynda bastyq pen baǵynyshtynyń resmı qarym-qatynasynan góri aǵa men ininiń jarasymdy syılastyǵy basymyraq edi. Reti kelse, aǵalarymyzben de ázildesip turatynbyz. Sekretarıattaǵy bizdiń býynnyń ókili, jaýapty hatshynyń orynbasary Ádil Qoıtanov jaýapty hatshy Jarylqap Beısenbaıulynyń ornyna ýaqytsha bastyq bolyp qalǵanda, onyń atynan óleń jazyp:
Men qazir jaýhatshymyn, Jaqańdaımyn,
Sondyqtan árkimderge qoqańdaımyn.
Zav otdel, tilshilerge aıqaılaımyn,
Ýákeń men Eraǵańa bata almaımyn, –
dep jetinshi qabattyń uzyn dálizinde ándetip júretin kezimiz kúni keshe sııaqty edi...
Redakııamyzdyń qos qymbat qazynasy boldy. Onyń biri – áıgili Baǵdat Mombekov. Ol nómirge ketip bara jatqan sýretke retýsh jasaıdy. Iaǵnı, árlep-ásemdeıdi. Qaınar Oljaı baıaǵyda «Qazaq ýnıversıteti» gazetine osy aǵamyz týraly «Qıqar shalǵa hat» degen shaǵyn maqala jazǵan. Osy qıqar shal bárimizdi qıqarlyqtan basqa nárseniń bárine úıretti. Ekinshisi – hat tirkeýshi apaıymyz Bıbihan Baıtilesova. Aqyl-parasaty mol bul kisiniń boıynan da tektiliktiń belgisi baıqalyp turar edi.
Men «Jas Alashqa» (ol kezde áli «Lenınshil jas») jýrfaktyń besinshi kýrsynda oqyp júrgenimde keldim. Sol jyldarda gazetke úzbeı maqala jazǵan stýdentterdi jumysqa alatyn dástúr bar edi. Sóıtip, biz de stýdent tilshi boldyq. Buǵan qol jetkizý úshin biraz ter tógý kerek-ti. Eń myqty basylymnyń biri bolǵan soń, bul redakııada oryn bosaı bermeıdi. Saıdyń tasyndaı iriktelgen tańdaýly jýrnalısterdiń báriniń basy osynda toǵysqan. Mundaı sútteı uıyǵan ujymnan kim ońaılyqpen ketýshi edi?!
Bir kúni sáti tústi. Bir tilshi qyzmet aýystyryp jatqanǵa uqsaıdy. Basqa emes, sol jyldarda qazaq baspasózinde qara sózden quıyn oınatyp turǵan Qaınar Oljaıdyń ózi. Qýanysh Jıenbaı basqaratyn komsomol turmysy bóliminiń aǵa tilshisi. Endi «Jas Alashtyń» ortalyq oblystardaǵy menshikti tilshisi bolyp bekitilipti. Soǵan oraı Almatydan Qaraǵandyǵa qonys aýdarmaq. Sol orynǵa áriptes aǵalarymyz bizdi usynypty.
Osynyń aldynda ǵana Qaınar Oljaıdyń qaramaǵynda óndiristik tájirıbeden ótkenbiz. Ol az ǵana ýaqytta kóp nárse úıretti. Taqyryp qoıýǵa baýlydy. Forma izdeýge jeteledi. Ózgeshe jazýǵa umtyldyrdy. Siresken saıası bólimniń qasań dúnıeleriniń ózin jurtqa oqyta bilý joldaryn kórsetti. Keıin kórshi bólimniń jigitterimen aıtysqa túskende
«Ár shyqqan saparynan, aınaladan,
Kezi joq qanjyǵasyn maılamaǵan.
Komsomol bóliminen túlep ushqan,
«SQ»-da isteıtuǵyn Qaınar aǵam» dep ándetetin edik.
Sáýir aıynyń alǵashqy kúni sol Qaınar aǵamnyń qutty ornyna kelip ornalastyq. Qaınekeńniń ózi otyrǵanda osy ústelge jaıǵassań boldy, maqala degeniń ózinen ózi jazylyp júre beretindeı kórinetin. Joq, olaı emes eken. Bul ústel ıesine ǵana baǵynatyn syńaıly. Biz de berispedik. Erinbeı-jalyqpaı jumys istegendi bildik. Iesiniń endi jýyq arada kele qoımasyna kózi jetken soń qońyr ústel de yńǵaıǵa kóne bastaǵandaı...
KazGÝ-degi ustazymyz, belgili fantast jazýshy Abdýl-Hamıd Marhabaev bizdi kórse, «Lenınshildeý jastyń» balalary, qalaısyńdar?», – dep ázildeıtin. Biz jumys istep júrgen tusta osy «Lenınshil jas» ataýynan arylýdyń sáti tústi. 1991 jyly dúnıe júzin dúrliktirgen tamyz búliginen keıin týra toǵyz kún ótkende gazettiń alǵashqy atyn qalpyna keltirip, «Jas Alash» bolyp shyǵyp, jarııaǵa jar saldyq. Dálirek aıtsaq, sol jylǵy 28 tamyzda (167-nómir) basylymnyń jańa dáýiri bastaldy.
Sonymen, stýdent kezimde qyzmetke qabyldanǵan men aldyńǵy tórt jyldy jalyndy jalańtósterdiń sapynda, keıingi tórt jyldy alymdy apaıtósterdiń qatarynda ótkizippin. Osy tálimi mol kezeńdi ómirimniń eń mańyzdy belesi der edim. Taǵy bir qyzyǵy, «Jas Alashtaǵy» segiz jylda bir-aq bólmede otyrdym. «Sarqyramanyń ar jaǵy, syldyramanyń ber jaǵy» degen sekildi, sharýa jastar bóliminiń ar jaǵyndaǵy, nasıhat bóliminiń ber jaǵyndaǵy shaǵyn kabınet. Sol segiz jylda bólimimniń aty úsh ret ózgerdi. Komsomol turmysynan Jastar uıymdary bólimine, odan Aqparat bólimine aınaldyq. Biraq bólmemiz sol kúıinde qaldy. Tilshiden bólim meńgerýshiligine aýystym. Iaǵnı, osy bólmeniń ishinde bir ústelden ekinshi ústelge «qonys» aýdardym. Qoly men joly qutty Qaınar Oljaıdyń kıeli qońyr ústeline talantty áriptesim Qultóleý Muqash kelip jaıǵasty. Bul bólmede men ushan-teńiz tájirıbe aldym. Osy qasıetti quthanaǵa kirgen qazaq zııalylarynyń aıtqan áńgimeleri oqý oryndarynyń atshaptyrym aýdıtorııalaryndaǵy danalyq dáristerinen bir de kem túsken joq.
Bul basylymda bir kýrstyń alty túlegi qatar qyzmet istedik. Áýeli men keldim. Odan soń Ánýarbek Áýelbek pen Jaqsylyq Moldaqulov qatarymyzǵa qosyldy. Keıinnen Ǵalymjan Meldeshov pen Dosymhan Qapasov qyzmetke qabyldandy. Nurjamal Baısaqalova Qaraǵandydan qaıtyp oraldy. Osy aspandap ushqan alty qazdyń bári de qonar jerin tapty.
Bizdiń tusymyzda «Lenınshil jastyń» 65 jyldyǵy toılandy. Qala syrtyndaǵy kók shalǵynǵa úı tiktik. Tabıǵat aıasynda dem aldyq. Basylymnyń balalary keń dalada asyr-salyp júgirip júrdi. Elýden jańa ǵana asqan Seıdahmet Berdiqulov aq ter, kók ter bolyp voleıbol oınady.
Bul basylymda biz qyzmet istegen kezeńde qoǵam jarııalylyqqa bet burdy, ult pen jurttyń sanasy silkindi, jastar qaýymy azattyq úshin arpalysty, keńestik júıe ydyrap, el táýelsizdigin aldy. «Jas Alash» únemi óz sarbazdaryn qoldap otyrdy. Máskeýde ótken jas jýrnalısterdiń búkilodaqtyq keńesine bardyq. Áıgili TASS-tyń bas keńsesinde, «Komsomolskaıa pravdanyń» barshaǵa tanymal redakııasynda bolyp, ábjil áriptesterimizben pikir alystyq. Demokratııa dáýiriniń alǵashqy qarlyǵashtarynyń biri – «Pýls» (burynǵy «Komsomolskaıa jızn») jýrnalynyń redakııasynda tájirıbeden óttik.
«Jas Alashta» taǵy bir buljymas dástúr bar edi. Gazette onshaqty jyl jumys istegen soń, basqa basylymǵa aýysýdyń qamyn qarastyra bastaısyń. Bul bir jastyqtyń sımvoly ispetti aqparat quraly deýge bolady. Eseıgenińdi sezingen soń qara shańyraqtan túlep ushýǵa daıarlanasyń. Ómirdiń ózi soǵan mindetteıdi. Tek barar jolyńdy, basar taýyńdy durys tańdaýǵa tıissiń. Biz de sóıttik. Basylym qabyrǵasynda júrip-aq, ýnıversıtettiń izdenýshisi retinde kandıdattyq dıssertaııa qorǵaǵanbyz. Jalpy, sol jyldarda «Jas Alashta» úsh ǵylym kandıdaty jumys istedik. Ýálıhan aǵa, Amantaı Ospanov jáne biz... Sondyqtan ǵylym jolyna birjola bet burýdy jón kórdik. Ózimiz túlep ushqan Qazaq memlekettik ýnıversıtetine oqytýshylyq qyzmetke aýystyq. Báribir buqaralyq aqparat quraldarynan irgemizdi aýlaq salǵanymyz joq. Tamyrymyz baılanǵan túp-tórkinimizge aýyq-aýyq qaıta aınalyp soǵa berdik.
Sondyqtan bul basylym tarıhynyń bir úzigi bizdiń ómirimizdiń de berekeli bólshegi boldy deı alamyz.
Baýyrjan OMARULY
