(از ءسوز نەمەسە ءازاسوز)
مەندە ءۇنسىز قالامىن سۇراق بەرگەن،
ءۇنسىز مۇرنىن شۇقيدى مۇراتبەرگەن.
«تۋعان اۋىل» دەيتۇعىن تاقىرىپتا
شىعارمادان «ەكى» الىپ، «قۇلاپ كەلگەن».
ەسەنعالي.
ەلگە تانىمال ەسەنعاليدىڭ بارشاعا بەلگىلى مۇراتبەرگەنى داريانىڭ جاعاسىنا جايعاسقان سىر ەلىنىڭ عانا ماڭدايعا باسقان موماقان جىگىتى ەمەس-ءتى. ءوز جۇمىسىن بىلەتىن، ءوز جونىمەن جۇرەتىن، ەلتەڭ-سەلتەڭمەن ونشا شارۋاسى جوق، كوپ سوزگە ۇيىرسەكتىگى دە شامالى مۇنداي كەيىپكەر كەز-كەلگەن اۋىلدان تابىلاتىن. تۋعان جەرى تۋرالى شىعارمادان وڭباي سۇرىنسە دە، تۋىپ-وسكەن ءوڭىرىن جان-جۇرەگىمەن جاقسى كورۋ جاعىنان قالامى جۇيرىك جازۋشىلاردان ەشقانداي كەم قالمايتىن اقەدەن ادامنىڭ بەينەسى ەدى بۇل.
ءالى كۇنگە دەيىن مۇراتبەرگەندەر قازاق اۋىلىنىڭ دىڭگەگىن ۇستاپ تۇر. سول مۇراتبەرگەندەر ۋ-شۋى كوپ قالاعا مۇلدە كوندىگە الماي ءجۇر. ءبىر مۇراتبەرگەن ەرتە تۇرىپ كەش جاتادى. تاعى ءبىر مۇراتبەرگەن تۇنىمەن كوز ىلمەيدى. وتكەن-كەتكەندى، بالا-شاعانى ويلايدى، باسقانى دا باستان شىعارمايدى. ءبىر مۇراتبەرگەن قورا سىرتىندا تەمەكى تارتىپ وتىر. تاعى ءبىر مۇراتبەرگەن كۇرك-كۇرك جوتەلىپ، تار ۇيدە توسەك تارتىپ جاتىر... «نە بولدى؟»، – دەسەڭ، «ءاي، تىنىشتىق...»، – دەيدى دە قويادى. ءبىر ەسىنەپ الىپ، «نە جازاسىڭ؟» دەيتىن كەرەناۋلىقتى ءبارى دە باياعىدا قويعان. جازۋمەن جان باقپايتىن زامان...
ەسەنعاليدىڭ مىڭ-سان كەيىپكەرىنىڭ ىشىندە وسى مۇراتبەرگەننىڭ ءجونى بولەك-ءتى. ول – قايمانا قازاق. ول – اۋىلدىڭ التىن قازىعى. ول – دالانىڭ داڭعايىر ديحانى. ول سىلدىراپ اققان ارىقتىڭ دا، ارقىراپ اققان سارقىرامانىڭ دا مەحناتىن تالايدان تارتىپ كەلە جاتقان شاعىن بولىمشەنىڭ شيراق مۇرابى. ولاردىڭ ىشىندە ەسەنعاليدىڭ جىرىن جاتقا وقيتىندارى دا، ەساعامنىڭ ەسىمىن ەمىس-ەمىس بىلەتىندەرى دە بار. بىراق سول باياعى «ءۇنسىز مۇرنىن شۇقيتىن» تۇپنۇسقا مۇراتبەرگەننەن باسقاسى شارتاراپقا تانىمال اقىننىڭ كەيىپكەرى ەكەنىن ءسىرا دا سەزىنە قويماس...
سول مۇراتبەرگەن بۇگىن قالىڭ ويدىڭ قۇشاعىنا كومىلىپ، ءمۇجىلىپ-مۇڭايىپ وتىر. بىراق ونىڭ مۇڭايۋى جىلاۋ مەن زاردان ارتىق. جىر الىبىنىڭ الىس ساپارعا اتتانعانىن ەستىگەن سوڭ اقىن بىتكەننىڭ ازالاپ، جازۋشى بىتكەننىڭ جابىرقاپ، ەلدىڭ ەگىلىپ، ءسوزدىڭ سوگىلىپ جاتقانىن بىلەدى ول. سونى جۇرەگىمەن ۇعىنعان كۇللى قازاقتىڭ مۇراتبەرگەنى ءۇنسىز عانا جوقتايدى بۇگىن... سەبەبى، ەندى ولاردى ەسەنعالي اعام سەكىلدى ەشكىم دە ءدال سولاي جىرلاپ بەرە المايدى. قازاق ادەبيەتىنىڭ اق پاراعىنا ەساعاڭ ءمور عىپ باسقان مارتەبەلى مۇراتبەرگەننىڭ بەينەسىن دە ەشكىم كوڭىل تورىنەن ءوشىرىپ تاستاماق ەمەس.
وسىدان تۋرا قىرىق بەس جىل بۇرىن، ءساۋىردىڭ ون ەكىسىندە قوردايدىڭ قوڭىر جەلى دەمىن ىشىنە تارتىپ تىنا قالعان ساتتە قازاقتىڭ باستى باسىلىمىنىڭ ءبىرى «حالقىنان ۇزاق العان راحمەتتى، دۇنيەدەن كەنەن دەگەن اقىن ءوتتى» دەپ ازاناما جاريالاپ ەدى. سول سياقتى ەل-جۇرتى مەن كەيىپكەرلەرىنىڭ شەكسىز ىقىلاسىنا بولەنگەن ەسەنعالي راۋشانوۆ كوزى تىرىسىندە-اق بۇكىل وقىرمانىنىڭ وي-تۇجىرىمىن «كلاسسيك» دەگەن ءبىر اۋىز سوزگە توعىستىرىپ كەتتى...
جالپى، تۇمسىقتىلار مەن قاناتتىلاردى جىرىنا قوسپاعان اقىن جوق. ءتىپتى الىشەر ناۋاي، ريزاي پايۆاندي سياقتى شىعىسقا تانىمال شايىرلار «قۇس ءتىلى» دەگەن اتاۋمەن پوەما جازعان. ءبىزدىڭ جىر جۇيرىكتەرى دە ءار زاماندا كوك جۇزىنە كوبىرەك زەر سالدى. بارسەلونا اەروپورتىنداعى سۇڭقارلاردان باستاپ، ۇلكەندى-كىشى قالا قۇستارى مەن دالا قۇستارىنا دەيىن قالدىرماي تۇگەلدەپ كەلەمىز. بىراق ەسەنعالي راۋشانوۆ سەكىلدى قۇس اتاۋلىنىڭ تەرەڭ تابيعاتىن قارا سوزبەن زەرلەگەن جىر جامپوزىن تابۋ – قيىننىڭ قيىنى. ونىڭ ولەڭدەرىنە دە قۇستىڭ قاۋىرسىنى ۇنەمى قىستىرۋلى تۇرادى. ءتىپتى وسى مۇراتبەرگەن تۋرالى جىرىندا دا ۇيدەگى («دەيدى تاعى جاي عانا ماعان قاراپ، جالعىز اتەش ۇيىقتاپ تۇر جاعال قانات») جانە تۇزدەگى («سۇقسىر ۇشتى سىمپىلداپ كۇمىس كولدەن، قىرمان مىناۋ كەڭ ءتوسىن كۇرىش كومگەن») قاناتتىلاردىڭ بەدەرلى بەينەسى بار.
قۇستىڭ جايىن كەرەمەت بىلەتىنى سونشالىق، ول بىزگە سولارمەن بىرگە ىلەسىپ، ءبىر اۋىق اسپان الەمىن شارلاپ قايتاتىنداي كورىنەتىن. ارقالى اقىن تاڭسىق تاقىرىپتىڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ، «قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز» دەگەن كەرەمەت كىتاپ جازدى. تاڭەرتەڭنەن بەرى ازالى جۇرت ەساعامنىڭ ەسەيگەن شاعىندا اعىلشىنشا ۇيرەنگەنىن قايتا-قايتا ايتىپ جاتىر. دەگەلەك پەن دۋاداقتىڭ، ساڭىراۋ قۇر مەن قايشىاۋىزدىڭ ءتىلىن تۇسىنەتىن ادامعا شەت ءتىلىن يگەرۋ دەگەنىڭ نە، ءتايىرى دەيسىڭ مۇندايدا...
تەرەڭنەن تامىر تارتاتىن اڭىز بويىنشا قۇس ءتىلىن بىلەتىن ادام ءوزىنىڭ بۇل ونەرى جونىندە جان بالاسىنا سىر اشپاۋعا ءتيىس. ءتىپتى جان جارىنا دا... ال ايتىپ قويدى دەگەنشە... «مىڭ ءبىر ءتۇن» حيكاياسى مەن ءۇندى ءاپسانالارىن بايقاشاعىنا دەيىن قالدىرماي وقىپ شىققاندار مۇنى جاقسى بىلەدى. قايدام، كەيدە العىرلىعى مەن اڭعالدىعى قابات كەپ قالاتىن ەسەنعالي اعام شابىت قىسىپ وتىرعاندا قۇس ءتىلىن بىلەتىنىن وزگەلەرگە سەزدىرىپ قويعان جوق پا ەكەن؟! سودان سوڭ سول قۇستار توپتاسىپ ۇشىپ، ەساعاڭدى ايگىلى «توتىنامانىڭ» ەرتەگىسىندەگى سەكىلدى جەتى قات كوككە الىپ كەتتى-اۋ، شاماسى؟! ءبارىمىز تۇستەپ تانيتىن قارا باۋىر قاسقالداقتىڭ ءوزى باستاپ...
سەن نە دەيسىڭ بۇعان، مۇراتبەرگەن؟!
باۋىرجان ومارۇلى
