«ەدەن جۋشىنى دا جۇمىسقا پارامەن قابىلدايتىن بىردەن-ءبىر وبلىس» (ەلباسىنىڭ قايبىر جىلى وبلىس باسشىسى ج.تۇيمەباەۆقا ايتقان ءسوزى) – تۇركىستاندا سوڭعى جىلدارى مەكتەپكە مامان قابىلداۋ «سيتسەن» باعدارلاماسى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى.
ونىڭ باستى ماقساتى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى – ءبىلىم سالاسىن ابدەن دەندەپ العان پاراقورلىقتىڭ جولىن كەسۋ، ۇستازدىق قىزمەتكە ءوز ءىسىن جاقسى بىلەتىن، ناعىز كاسىبي مامانداردى ىرىكتەۋ. الايدا قاعازداعى كەرەمەت دۇنيەلەر شىنايى ومىردە ادەمى ورىندالمايتىن سياقتى. بۇعان وبلىس كولەمىندە پارامەن ۇستالعان مەكتەپ ديرەكتورلارىنا، بالاباقشا مەڭگەرۋشىلەرىنە شىعارىلعان سوت ۇكىمدەرى دالەل بولا الادى. ال ونىڭ ار جاعىندا ءبىز بىلمەيتىن مالىمەتتەر تىپتەن كوپ كورىنەدى.
جۋىردا «جاس الاشتىڭ» تۇركىستان وبلىسىنداعى قوسىنىنا جەتىساي اۋدانى قوعالى ەلدى مەكەنىنىڭ تۇرعىنى ومىربەك نۇراحوۆ دەگەن ازامات حابارلاستى. ول ون جىلدان بەرى مۇعالىمدىك ديپلومى بار كەلىنشەگىن مەكتەپكە جۇمىسقا تۇرعىزا الماي كەلە جاتقانىنا شاعىمداندى. سەبەبى مەكتەپ مۇعالىمى بولۋ ءۇشىن پارا بەرۋ كەرەك. اقشا بەرمەسەڭ، مەكتەپ ديرەكتورلارى ءتۇرلى سىلتاۋلارمەن الدىڭا كەدەرگىلەر قويادى.
– 2012 جىلدارى ءبىز جاقتا مۇعالىم بولۋدىڭ قۇنى 500 مىڭ تەڭگە ەدى. قازىر ەندى 1 ميلليون 200-300 مىڭ تەڭگەگە شىقتى. بىراق بۇرىننان قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا ەشكىم ديرەكتورعا پارا بەرگەنىن ايتپايدى، – دەگەن ارىزدانۋشى مۇنشاما اقشانى بەرۋگە جاعدايىنىڭ كەلمەي جۇرگەنىن، ءوزى دە، جۇبايى دا جۇمىسسىز ەكەنىن، وتباسىن بالالاردىڭ جاردەماقىسىمەن اسىراپ وتىرعانىن ءمالىم ەتتى.
ومىربەكتىڭ جۇبايى سالتانات بولعانباەۆا جەتىسايداعى كوللەدجدى قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى، بۇدان كەيىن شىمكەنتتەگى ۋنيۆەرسيتەتتى باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمى ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. العاشقىدا اۋىلداعى جەكەمەنشىك بالاباقشادا جۇمىس ىستەپ، 25 مىڭ تەڭگە جالاقى الىپ ءجۇرىپتى. تاربيەشىلىككە قاراعاندا مۇعالىمنىڭ ايلىعى كوپتەۋ. الايدا اۋىلداعى مەكتەپتە باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدىگىنە ورىن تابىلماعان. مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ جۇبايى زەينەتكەرلىككە شىعۋى ءتيىس ەكەن. الايدا كۇيەۋى ونىڭ كەلىسىمشارتىن ۇزارتىپ بەرگەن. وسىدان كەيىن ومىربەك نۇراحوۆ ارى-بەرى ارىزدانا باستايدى. اقىر اياعىندا اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ تالابىمەن ديرەكتور ايەلىن زەينەتكەرلىككە جىبەرىپ، بوس ورىندى «سيتسەن» پورتالىنا قويۋعا ءماجبۇر بولعان.
العاشقىدا تەست تاپسىرۋعا ءۇش ۇمىتكەر قاتىسقان. ۇشەۋى دە وتپەگەن. سالتاناتتىڭ ايتۋىنشا، سەبەبى ەشكىم اقشا بەرمەگەن، ەشكىممەن كەلىسىم جاساماعان.
– ەكىنشى تەستىگە دە ارتىمداعى وتباسىمنىڭ، تۋعان-تۋىستارىمنىڭ سەنىمىن ارقالاپ كىرگەنىممەن، تاعى دا قۇلادىم. ءتورت اي بويعى دايىندىعىم اقتالمادى. بار-جوعى ءبىر بالل جەتپەدى. ءبىر قىزىعى، تەست كەزىندە كوپ نارسە قۇپيا كۇيىندە قالادى ەكەن. قاي سۇراققا دۇرىس جاۋاپتىڭ بەرىلمەگەنى كورسەتىلمەيدى. كوكەيىمدە كوپ نارسە كۇماندى بولىپ قالدى، – دەدى سالتانات.
ونىمەن بىرگە ەكىنشى تەستىگە اۋىلداعى ءبىر كەلىنشەك قاتىسىپ، ءوتىپ كەتكەن. ارتىنشا بوس تۇرعان ورىندى يەلەنگەن. ول ازاماتشانىڭ كۇيەۋى وسى مەكتەپتە مۇعالىم بولىپ جۇمىس ىستەسە، جەزدەسى كورشى اۋىلداعى ءبىلىم ۇياسىنىڭ ديرەكتورى كورىنەدى. س.بولعانباەۆا ونىڭ جۇمىسقا «بارماق باستى، كوز قىستى» ارەكەتتەر ارقىلى تۇرۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىگىن جاسىرعان جوق.
– كۇيەۋىمنىڭ ديرەكتوردىڭ ۇستىنەن ارىزدانۋى دا بىزگە كەدەرگى بولىپ ءتيدى. ولار مەنى ادەيى قۇلاتىپ جىبەردى. ال «كەلىسىم» جاساعاندارعا سۇراقتار الدىن الا بەرىلىپ قويادى دەگەن اڭگىمەلەر بار. جەتىسايدا مەكتەپكە اقشاسىز كىرۋ مۇمكىن ەمەس. وسىنداي جولمەن مۇعالىم بولعان گرۋپپالاستارىم مەن سىنىپتاستارىمنىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى ستاۆكا 1 ميلليون 300 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. بىراق ەشكىم مۇنى اشىق ايتا المايدى. كەيبىرەۋلەر تەستىدەن قۇلاسا دا، مۇعالىم بولىپ ىستەپ ءجۇر. ءبىر تانىسىم اۋەلى جۇمىسقا تۇرىپ الدى، سودان كەيىن تەست تاپسىردى. التىنشى مارتە دەگەندە ارەڭ ءوتتى، – دەيدى س.بولعانباەۆا.
جەتىساي اۋداندىق ادامي الەۋەتتى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى تۇرسىن مىرزاليەۆ ارىزدانۋشى كەلتىرگەن فاكتىلەرمەن كەلىسكەن جوق. ونىڭ ايتۋىنشا، جاڭا جۇيە پاراقورلىققا جول بەرمەيدى.
– الدىمەن ۇمىتكەر تەست تاپسىرادى، سۇراقتار ونلاين كەلەدى. تەست تاپسىرۋ اياقتالعان سوڭ، ناتيجەسى بىردەن شىعارىلادى. 70 پايىزدان جوعارى جاۋاپ بەرگەندەر اڭگىمەلەسۋگە جىبەرىلەدى. سالتانات بولعانباەۆا بىزگە دە ارىزدانعان. ول تەستىگە كىرگەن، بىراق وتە الماعان. ەندى وعان مەن كومەك بەرە المايمىن. كومەك بەرسەم، سىبايلاس جەمقورلىق بولىپ تابىلادى، – دەدى جەتىسايدىڭ باس مۇعالىمى.
ءبولىم باسشىسى تەست سۇراقتارىنىڭ وتە قيىن ەكەنىن جوققا شىعارعان جوق. ماسەلەن، سوڭعى ۋاقىتتا تەستىلەۋگە اۋدان بويىنشا 200 ادام قاتىسسا، سولاردىڭ تەك 11-12-ءسى عانا وتكەن. ءبولىم باسشىسى «ءبىر ۇمىتكەر تەستىنى التى مارتە تاپسىردى» دەگەن سۇراققا دا جاۋاپ بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەگەر ساباق بەرەتىن وزگە مۇعالىم تابىلماسا، ديرەكتوردىڭ ۇمىتكەردى ۋاقىتشا جۇمىسقا قابىلداۋىنا بولادى ەكەن. ياعني بۇل مەكتەپكە مامان قابىلداۋدا «سيتسەن» جۇيەسىن اينالىپ وتەتىن، كەيبىرەۋلەرگە ارتىقشىلىقتار بەرەتىن مۇمكىندىكتەر بار دەگەن ءسوز.
ال باس مۇعالىم «مەكتەپكە مۇعالىم بولىپ كىرۋدىڭ قۇنى – 1 ميلليون 200-300 مىڭ تەڭگە» دەگەن سوزبەن ءۇزىلدى-كەسىلدى كەلىسپەيتىنىن ءبىلدىردى. ال بۇعان جەتىسايلىق وقىرماندار، ۇستازداردىڭ وزدەرى نە ايتادى؟ تۇركىستاندا مۇعالىمدەردى جۇمىسقا قابىلداۋدىڭ جاڭا جۇيەسى سىبايلاستىقتى جويا الدى ما؟ جوق الدە ول جاي عانا كوزبوياۋشىلىق پا؟
دەرەككوز: «جاس الاش»
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
