سوۆەت وداعىنىڭ تۋىن كوتەرىپ جۇرگەن ادامدارمەن ارازداسىپ، اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلعان جانبولات ءشايزادا كەشە قاماۋدان بوساپ شىقتى. الماتى قالالىق اكىمشىلىك سوتى اتالعان ازاماتتى "ۇساق بۇزاقىلىق" بابى بويىنشا 5 كۇنگە قاماعان بولاتىن. ماجىلىس دەپۋتاتتارى بەلسەندىنىڭ ارەكەتىن ءار ءتۇرلى باعالادى.
سوت شەشىمىندە جانبولات ءشايزادانىڭ "قوعامدىق ورىندا ءجۇرىپ، كەلە جاتقان كولىكتەردى ءوز بەتىنشە توقتاتىپ، جانجال شىعارىپ، دورەكىلىك كورسەتىپ، بالاعات ءسوز ايتقانى، كولىكتەن تۋلاردىڭ كوشىرمەلەرىن جۇلىپ الىپ، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزعانى" جازىلعان. بوستاندىققا شىققان بەلسەندىنىڭ ءوزى ەموتسياعا بەرىلمەي، زاڭ اياسىندا ارەكەت ەتكەنى ءجون ەكەنىن ايتتى.
«كەڭەس وداعىنىڭ تۋىن ۇستاپ جۇرگەن دۇرىس ەمەس»
ءماجىلىس دەپۋتاتى ەربولات ساۋرىقوۆقا «تاۋەلسىز قازاق ەلىندە سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ تۋىن كوشەدە الىپ ءجۇرۋ جانە تۋدى تارتىپ العان جانبولات ءشايزادانى قاماۋ قانشالىقتى ورىندى بولدى؟» دەپ سۇراق قويدىق. دەپۋتات جانبولات ءشايزادانىڭ ارەكەتىن ازامات رەتىندە قولدايتىنىن ايتتى.
– بۇل جاڭالىقتى الەۋمەتتىك جەلىدەن ەستىدىك. بۇل ماسەلەنى ءبولىپ قاراۋ كەرەك. بىرىنشىدەن، بۇگىنگى كۇندە كەڭەستار وداعىنىڭ تۋىن ۇستاپ جۇرگەن دۇرىس ەمەس. بۇل – مەنىڭ جەكە ازاماتتىق پوزيتسيام. قازىرگى تاڭدا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك تۋى بار. سوندىقتان بۇل جەردە كەڭەستەر وداعىنىڭ تۋىن الىپ جۇرگەن دۇرىس ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، ونىڭ قولىنداعى تۋدى جۇلىپ الۋ نەمەسە قارسىلىق كورسەتۋ ماقتاۋعا تۇرارلىق ارەكەت تە ەمەس. ارينە، قازاق ازاماتى نامىستانىپ تۋدى جۇلىپ الدى. بىراق ول بۇل جەردە ەرەجەلەردى ساقتاپ ارەكەت ەتۋ كەرەك ەدى. ويتكەنى تۋدى ۇستاپ جۇرگەنى ءۇشىن الگى ازاماتتى ۇكىمەتتىڭ ءوزى جازالاۋى كەرەك بولاتىن. بىراق ونى ءبىزدىڭ ازامات بارىپ جۇلىپ الدى. بۇل جەردە بىرەۋدىڭ قولىنداعى زاتتى ەكىنشىسى جۇلىپ الۋ ءبىزدىڭ زاڭ بويىنشا دۇرىس ەمەس. وسىعان بايلانىستى جانبولات ءشايزادا جازالانىپ وتىر. ايتسە دە پاتريوتتىق تۇرعىدان كەلگەندە مەن ول ازاماتتىڭ تۋدى جۇلىپ العانىن دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل ازاماتتىق تۇرعىدا، ال زاڭدى تۇرعىدان ول دۇرىس ەمەس. بۇل – مەنىڭ جەكە كوزقاراسىم، - دەدى دەپۋتات ەربولات ساۋرىقوۆ.
«ەستەلىك رەتىندە سوۆەت تۋىن ۇستاپ جۇرۋىنە بولادى»
ءماجىلىس دەپۋتاتى نيكيتا شاتالوۆ ارىپتەسىنىڭ پىكىرىمەن كەلىسپەيدى.
– مەنىڭ ويىمشا، ازاماتتىڭ تۋدى تارتىپ الۋى دۇرىس ەمەس. سەبەبى ول بىرەۋدىڭ جەكە زاتىن جىرتىپ تاستادى. مەنىڭ ويىمشا، ول ادام 1945 جىلى ءفاشيزمدى جەڭگەن سوۆەت ۇكىمەتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋدى قالايدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. ءبىز وتكەن تاريحىمىزدان باس تارتا المايمىز عوي، دۇرىس پا؟ سوندىقتان دا قانداي دا ءبىر ازاماتتىڭ ەستەلىك رەتىندە سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ تۋىن ۇستاپ جۇرۋىنە بولادى. بىراق ولار سوۆەت ۇكىمەتىن قالپىنا كەلتىرۋدى كوزدەيدى دەگەندى بىلدىرمەيدى.
كەڭەس وداعىنىڭ تۋى كوپتەگەن ەلدەردە رەسەيلىك يدەولوگيانىڭ بەلگىسى بولىپ سانالادى. ياعني، باسقىنشىلىقتى ناسيحاتتاۋ رەتىندە قاراستىراتىن ەلدەر بار. ەۋروپادا 8-9 مامىردا اتاپ وتىلگەن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالۋىنا بايلانىستى بەرلين پوليتسياسى قالاداعى جانە ونىڭ ماڭىنداعى اۋداندارداعى كەڭەستىك ەسكەرتكىشتەردىڭ جانىندا رەسەيلىك رامىزدەرگە تىيىم سالعان. وسىنى ەسكە سالاتىن سۇراقتارعا وراي دەپۋتات مىنانداي جاۋاپ ايتتى.
– تۋدى قانداي نەگىزدە الىپ شىققانىنا بايلانىستى عوي. بۇل جەردە ءار ءتۇرلى كونتەكس بولادى ەمەس پە؟ ەگەر ادام كەڭەس ۇكىمەتىن قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى ايتسا، مەنىڭ وعان كۇمانىم بار. ال ادامدار 1945 جىلعى سوعىستىڭ باتىرلارىنا قۇرمەت رەتىندە الىپ شىقسا، وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق. ارعى اتام بەرلينگە دەيىن بارىپ قايتقان ارداگەردىڭ ۇرپاعى رەتىندە مەن ءۇشىن سوۆەت تۋى قاستەرلى بولىپ سانالادى. سەبەبى ءبىز كەزىندە ۇلكەن ءبىر مەملەكەتتە ءومىر سۇردىك جانە جەڭىسكە بىرگە جەتتىك، - دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى نيكيتا شاتالوۆ.
«قىزىل تۋدى كورگەندە قورلاعان ارەكەت دەپ سانادىم»
كولىككە كەڭەس وداعىنىڭ قىزىل تۋىن تىككەن ادامدارمەن جانجالداسىپ، بەس تاۋلىككە قاماۋعا الىنعان الماتى قالاسىنىڭ تۋماسى جانبولات ءشايزادا 15 مامىرعا قاراعان ءتۇنى تەرگەۋ يزولياتورىنان بوساتىلدى. ونى الماتى پوليتسيا دەپارتامەنتىنە كەلگەن 50-گە جۋىق ادام كۇتىپ العان.
ول ادامداردىڭ كەيبىرى قازاقستاننىڭ تۋىن كوتەرىپ ءجۇردى.
ال بەلسەندى «ۇساق بۇزاقىلىق» دەگەن ايىپپەن كەلىسپەيدى، بىراق بالاعات سوزدەر ايتىپ، «ەموتسياعا بوي الدىرعانىن جانە ءتارتىپتى بۇزعانىن» مويىنداپ، وكىنەتىنىن ءبىلدىردى.
- وسىنداي جاعداي بولدى. بۇل سانالى تۇردە جوسپارمەن جاساعان دۇنيە ەمەس. اياقاستى ءبىر ساتتە بولعان دۇنيە. مۇنداي نارسە بولادى دەپ ويلاعان جوقپىن. ول جەردە دە بىزدەن كەتكەن قاتەلىك بار. مەن ولاردى توقتاتىپ، ەسكەرتىپ «102» شاقىرۋىما بولاتىن ەدى. بىراق ىشتە ۇلتتىق نامىس جانىپ تۇردى. قىزىل تۋدى كورگەندە قازاق ۇلتىن قورلاعان ارەكەت دەپ سانادىم، - دەيدى ول.
سوۆەت وداعى كەزىندە ميلليونداعان حالقى اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇرگىننەن قىرىلعان قازاقستان قوعامىندا كەڭەس سيمۆوليكالارىن قۇرمەت تۇتاتىندار دا، ونى وتارشىلدىق جانە باسقىنشىلىقپەن بايلانىستىراتىندار دا كەزدەسەدى.
شىنار اقجانقىزى
