بەلگىسىز جاعدايدا قازا تاپقان بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، وپپوزيتسيالىق ساياساتكەر زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ەڭ ۇزاق اتقارعان قىزمەتى الماتى قالاسىنىڭ اكىمى بولدى. 10 جىل قالا اكىمى بولعان ونىڭ وسى قىزمەتىن قاتارلاستارى مەن ىقىلاسپەن ەسكە الادى.
14 قاڭتاردا الماتىدا قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ 80 جىلدىعىنا وراي اس بەرىلدى. استا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ كەڭەسشىسى - ءباسپاسوز حاتشىسى بەرىك ءۋالي پرەزيدەنتتىڭ كوڭىل ايتۋ حاتىن وقىپ بەردى. حاتتا پرەزيدەنت قايراتكەردىڭ تۋعان جەرى الماتى وبلىسىنىڭ كەگەن اۋدانىندا ەسكەرتكىش, الماتىدا تۇرعان ۇيىنە ەسكەرتكىش تاقتا ورناتۋ كەرەك ەكەنىن ايتتى. ساياساتتا بيلىكتەن وپپوزيتسياعا دەيىنگى جولدى ءجۇرىپ وتكەن زامانبەك نۇرقادىلوۆ الماتى قالاسىن – 10 جىل، الماتى وبلىسىن 4 جىل باسقاردى. باسقا اتقا مىنەرلەر سياقتى ەمەس، ونىڭ شەنەۋنىك كەزىندە دە باتىل قيمىلداعانىن ايتادى زامانداستارى.
«الماتىنى قازاقىلاندىردى»
زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ۇزەڭگەلەسى بولعان جۇماش كەنەباي قايراتكەردىڭ الماتىنى قازاقىلاندىرۋعا قوسقان ۇلەسى زور بولعانىن ايتادى.
– مەن ءوزىم 1991 جىلدان باستاپ زاكەڭنىڭ قول استىندا جۇمىس ىستەءدىم. زاكەڭنىڭ ءبىر كەرەمەتتىگى قازاق حالقىنا ايرىقشا قىزمەت ەتتى. مىسالى, 20 مىڭ قازاق جاسىنا تەگىن 10 سوتتىق جەر بەرىپ، ءۇي سالىپ الۋىنا مۇمكىندىك بەردى. بۇل ءىستىڭ باسى-قاسىندا ءوزىم ءجۇردىم. «شاڭىراق»، «تاۋگۇل»، «التىن بەسىك» جانە «دۋماننىڭ» بارىنەن جەر بەرىپ، الماتىنى قازاقىلاندىرۋعا ات سالىستى. زاكەڭنىڭ ءبىر كەرەمەتتىگى «قازاعىما بولسا ەكەن» دەپ جۇمىس ىستەدى. سول كەزدىڭ وزىندە ءىس-قاعازدار قازاق تىلىندە جۇرە باستادى. ءاۋ باستا الماتى قالاسى اكىمشىلىگىنە جۇمىسقا كەلگەن كەزدە «مۇندا ءبىر دەبىرەۋى قازاقشا جۇمىس ىستەمەيدى عوي» دەپ شوشىپ كەتكەنمىن. از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە الماتى قالالىق اكىمشىلىگىن قازاقشالاندىردى. زاكەڭنىڭ پاتريوتتىعى، تۋعان حالقىنا دەگەن ماحابباتى شەكسىز بولدى. مەن ونداي بىردە ءبىر اكىمدى، بىردە ءبىر ءمينيستردى كورگەن جوقپىن, – دەدى ول.
ساياساتكەر سەرىك ءابدىراحمانوۆ تا زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ حالىققا جەر بەرگەنىن جوعارى باعالايدى. ول وسى ارقىلى نۇرقادىلوۆتىڭ الماتىنىڭ قازاقىلانعانىن قۋاتتادى.
– «مامىرداعى» ۇيلەردى باسىپ العاندا زامانبەك سولاردى رەتكە كەلتىرۋدى ماعان تاپسىرعان ەدى. ءمان-جايدى بىلگەننەن كەيىن «زاكە, مىنالار دايىن ۇيگە تالاسىپ ءجۇر، تۇسىنۋگە بولادى. جاندارىنا ابدەن باتقان. ازاماتتارعا جەر بەرەيىك. جەر بەرسەك, ازاماتتار ءۇي سالامىز دەپ كوڭىلدەرى تىنىشتالادى» دەپ ۇسىنىس ايتتىم. زاكەڭ ءبىر سوزگە كەلمەي قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ باسشىلارىن جيناپ، جەر بەرۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ باسشىسى ەتىپ مەنى تاعايىندادى. ال مەنىڭ جانىمداعى جەلتوقسانشىلار مەن بەلسەندىجىگىتتەر ماعان كومەكشى بولىپ، مىڭداعان ازامات جەر الدى. ءبىر جىلدان كەيىن مەن قىزمەتتەن كەتتىم. كەنەسارى قاپتاعاەۆ تىكەلەي زامانبەك نۇرقادىلوۆكە شىعىپ، كەيبىر شەشىلمەي جاتقان ءىستى رەتتەپ وتىردى. زامانبەكتىڭ شەشىمى مەن قولداۋىنىڭ ارقاسىندا جاڭا مولتەك اۋداندار پايدا بولدى. وسى ارقىلى ول الماتىنى قازاقىلاندىرۋعا كۇش سالدى، – دەيدى ول.
«نازارباەۆ فۋرمانوۆ كوشەسىن وزگەرتۋگە قارسى بولدى»
جۇماش كەنەباي ساياساتكەرءدىڭ الماتى كوشەلەرىن قازاقىلاندىرۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولگەنىن ەسكەرتتى.
– ماعان زاكەڭ «الماتى كوشەلەرءىن قالاي اتاۋ كەرەك?» دەگەن ماسەلەنى انىقتاۋ جونىندە تاپسىرما بەردى. مەن قاي كوشە قالاي اتالۋ كەرەك ەكەنىن جازىپ بەردىم. سول كەزدە نازارباەۆ فۋرمانوۆ كوشەسىن وزگەرتۋگە قارسى بولدى. مەن اتالعان كوشەنى «كەنەسارى حان نەمەسە ءاليحان بوكەيحانعا بەرەيىك» دەپ ۇسىنىس ايتقان ەدىم. بىراق باسقا كوشەلەردىڭ ءبارىن قازاقشالادىق. مىسالى, احمەت بايتۇرسىنۇلىنا ارنايى كوشە بەرءىلءدى. ۇلت كوسەمىنىڭ اتىنداعى كوشەنى بەرۋ داۋ بولدى. بىزگە «احمەت بايتۇرسىنوۆ» دەپ جازىپ اكەلىپتى. سول كەزدە «تاقتايشاعا بايتۇرسىنوۆ دەپ جازۋعابولمايدى، بايتۇرسىنۇلى» دەپ جازىپ اكەلىڭدەر»دەدىم. سوندا «ءبىز بارلىق تاقتايشانى شىعارىپ قويدىق. ونىڭ اقشاسىن كىم تولەيدى؟» دەگەندە «سەندەر تولەيسىڭدەر. الدىن الا نەگە كورسەتپەيسىڭدەر؟» دەپ جاۋاپ بەردىم. اكىمنىڭ ورىنباسارى «بايتۇرسىنۇلىنىڭ اتى-جونىنە بايلانىستى جازۋشىلار وداعىنان قاعاز اكەلىڭىزشى» دەگەن سوڭ وداقتىڭ سول كەزدەگى توراعاسى قالداربەك نايمانباەۆقا باردىم. ول ۇلت ۇستازىنىڭ اتى-ءجونى «احمەت بايتۇرسىنۇلى» دەپ جازىپ بەردى. سولاي بۇل ماسەلە شەشىلدى, – دەيدى ول.
جۇماش كەنەباي قانشا جىلدان بەرى زار يلەپ ايتىپ، جازىپ ءجۇرىپ قايراتكەردىڭ 80 جىلدىعىندا ساياسي وزگەرىستەر باستالىپ جاتقانىن ايتادى. ايتسە دە ول زامانبەك نۇرقادىلوۆ قايتىس بولعاندا ءبىر ۋىس توپىراق سالۋعا جاراماعان شەنەۋنىكتەردىڭ اسقا كەلگەنىنە تاڭعالعانىن جاسىرمادى.
– ماعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى بەرىك ءۋاليدىڭ اسقا كەلىپ، سويلەگەنى جاقسى اسەر ەتتى. مىسالى, ءوزىنىڭ تۋعان جەرى كەگەناۋدانىندا ەسكەرتكىش ورناتۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىلىپ جاتىر. ال ەندى مەنىڭ كوڭىلىمە كەلگەن ءبىر نارسە بولدى، اتالعان استا جۇزدەگەن ادام بولدى. بۇرىن زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ اتىن اتاۋعا قورقاتىندار كۇنى كەشە باتىر بولىپ شىعا كەلدى. ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەگىم كەلمەيدى. ايتسام, داۋ بولادى. كەشە زاكەڭدى داتتاعاندار استا ماقتاي باستادى. زامانبەك قايتىس بولعاندا جەرلەۋگە كەلمەگەندەر استا «زامانبەك دەگەن كەرەمەت ەدى» دەدى. ادام دەگەن نە دەگەن ەكى ءجۇزدى,ءا؟! – دەدى ول.
سەرىك ءابدىراحمانوۆ زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ەسكەرتكىشىمەن قاتار قىلمىستىق ءىس اشىلعانى دا دۇرىس دەپ ەسەپتەيدى. سەبەبى ول قايراتكەردىڭ قازاسى ەسكەرۋسىز قالماۋى كەرەك دەگەن پىكىردە.
– قازىر قاراپايىم ازاماتتار اكىم مەن مينيسترلەرگە كىرە المايدى. قاڭتاردان كەيىن كوپ اكىمدەر حالىققا ادال قىزمەت ەتكىسى كەلەدى. بىراق تاعايىندالعان اكىمدەردىڭ تاعدىرى سول، ولار كوپ نارسەنى شەشە المايدى. جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الا المايدى. حالىق قازىر زامانبەك سەكىلدى ازاماتتاردى ساعىنىپ وتىر. وتىز جىل بويى حالقىن ويلايتىن ازاماتتاردىڭ نازارباەۆتىڭ ۇرى جۇيەسى جوق قىلدى, – دەدى ول.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
