Elimizde táýelsizdiktiń tańy araılap atqannan bastap, bolashaq jastarymyzǵa ulttyń tarıhy men mádenıetin, salt-dástúrin tereńinen túsindirip jatqan joǵarǵy oqý oryndarymyz barshylyq. Sol oqý oryndarynyń biri jáne biregeıi, qazaqtyń qary shańyraǵy sanalatyn – Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti. Respýblıkamyzdaǵy jetekshi oqý oryndarynyń biri, World University Ranking bedeldi reıtıngtik agenttiginiń zertteý qorytyndysy boıynsha ýnıversıtetimiz 236 orynnan kórinip, álemniń 50 úzdik JOO qataryna endi. Ýnıversıtet stýdentterine toqtalar bolsaq, elimizde bolyp jatqan túrli qoǵamdyq isterge belsene atsalysýda. Onyń dáleli retinde, «Alash» qozǵalysyna 100 jyl tolýyna arnalǵan «Ult lıderi – Álıhan Bókeıhanov» atty is-sharanyń jaqsy deńgeıde ótýi. Qazaq halqynyń táýelsizdigin ańsaǵan ult zııalylaryna arnalǵan is-sharaǵa jalpylama toqtalsam:
Jalpy, HH ǵasyr «qazaq» degen atty arqalaǵan ult úshin qandaı aýyr, qandaı qasiretti jyl bolǵanyn bar qazaq jurty jaqsy biledi. Osy tusta ult retinde oıana bastaǵan qazaq halqynyń jaǵdaıy aýyr bolatyn. Eki ǵasyrǵa sozylǵan kúshtep basyp alý saıasatynyń nátjesinde, qazaq jeriniń 45 mln. desıatınaǵa jýyq jerin, basqasha aıtqanda eń qunarly 16 paıyzyn Rossııa ıelik eten bolatyn. Ókinishke oraı, otarlaýshylar tek qazaq halqynyń jeri men onyń tabıǵı baılyǵynyń aıtarlyqtaı bóligine ıelik etip qana qoıǵan joq, olar qazaq halqyn rýhanı jaǵynan da otarlady: halyqty tilinen, dininen, salt—dástúrinen aıyrý baǵytynda qatygezdikpen oılastyrylǵan sharalardy júzege asyrdy. Osy tustaǵy qazaq qoǵamy damýynyń kún tártibinde qazaq halqynyń ult retinde joǵalýy nemese ózin-ózi saqtaýy úshin kúreske shyǵý máselesi turdy. Biraq endigi ýaqytta qol bastap, qarý asynyp kóteriliske shyǵý nátıje bere qoımaıtyn edi. Qalyptasqan saıası ahýalǵa baılanysty jańa saıası kúres quraldary, ádis-aıla qajet boldy. Bul jerdegi eń mańyzdy da negizgi is-halyqqa olardyń alynda turǵan maqsat múddelerin túsindirip jetkizetin, sóıtip ony zaman talabyna saı kúres quraldarymen qarýlandyryp, azattyq úshin qoǵamdyq qozǵalysty bastap kele alatyn múldem saıası-áleýmettik kúshke suranys úlken edi. Al ondaı saıası kúshtiń qalyptasyp kele jatqandyǵynyń kórinisin 1905-1907 jyldardaǵy oqıǵalar kórsetip berdi. Osy kezde ótken birinshi orys revolıýııasy jyldary «Ulttyq zııalylar» keıin «Alash qozǵalysy» atalǵan qoǵamdyq qozǵalystyń negizin qalaǵan. «Alash» qozǵalysy – HH ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq jeriniń barlyq óńirin qamtyǵan ult-azattyq qozǵalys. Jas qazaq ıntelegnııasynyń dem berýshi basshylary: Á.Bókeıhanov, A.Baıtursynov jáne M.Dýlatov boldy. Qazaq halqynyń egemendigin ańsaǵan ult zııalylarynyń ózindik ustanymdary boldy. Atap aıtqanda:
Birinshi ustanym: jer, jer jáne jer. Jersiz Otan joq. Álıhan Bókeıhanovtyń uıǵarymy boıynsha: «Qazaqtyń baıyrǵy jerin qashan qazaqtar óz betinshe ǵylym men tehnıkaǵa súıenip tolyq ıgerilmeıinshe, jer jekemenshikke de, qonystanýshylarǵa da berilmeıdi».
Ekinshi ustanym: jerdiń astyndaǵy, ústindegi, aspanyndaǵy barlyq ıgilik qazaq memleketine qyzmet etýi kerek. Á.Bókeıhanovtyń aıtýy boıynsha: «Onyń árbir túıir tasy ár qazaqtyń óńirine túıme bolyp qadalý kerek» bolatyn. Iaǵnı, bul «óz jeriniń ıgiligin áýeli óz eli ıgiligine aınaldyrsyn, odan assa ǵana jatqa salaýat» degen emeýrindi tanytady.
Úshinshi ustanym: Á.Bókeıhanovtyń jobasy boıynsha, Qazaqtyń jerinde óndirilgen «bir ýys jún sol memlekettiń azamattarynyń ústine toqyma bolyp kıilýi kerek, ıaǵnı tolyqtaı ekonomıkalyq táýelsizdik pen birlikke qol jetkizýge umtylýy tıis».
Tórtinshi ustanym: qazaq memleketinde memleket qurýshy ulttyń til, din, dil ústemdigi bolýy kerek. H.Dosmuhamedovtiń paıymdaýyna júginsek, «ulttyq mádenıet ústemdigi saqtalýy tıis» bolatyn. Qazir Elbasymyzdyń ustanyp otyrǵan ultjandy saıasaty da osy Alash tarlandarynyń ıdeıasyna úndes kelip otyr.
Besinshi ustanym: túpki maqsat, táýelsiz ǵylymǵa, ulttyq salt-dástúrge negizdelgen zańǵa súıene otyryp, Japonııanyń úlgisindegi ulttyq-demokratııalyq memleket qurý bolatyn.
Eldiń egemendigin qalpyna keltirip qana qoımaı, ozyq, órenıetti elge aınaldyrýdy kózdegen, uıqydaǵy qara halyqty oıatyp olardyń sana-sezimin oıatýda úlken ról atqarǵan «Alash qozǵalysynyń» bastaýyna bıyl bir ǵasyr ótti. Qazirgi táýelsizdik alǵan Egemen Qazaqstanda olardyń eren eńbegin jastarymyz da, qarttarymyz da jaqsy biledi. Degenmen,qoǵamda olardyń esimin umyttyrmaý maqsatynda túrli ǵylymı konferenııalar, kezdesýler ótkizilip, «Alash» qozǵalysynyń mańyzy nasıhattalyp jatyr. Sondaı is-sharalardyń biri «Qazaqstan tarıhy arheologııa jine etnologııa» fakýltetiniń «Qazaqstan tarıhy» kafedrasynyń professory t.ǵ.k F.A.Qozybaqovanyń jetekshiligimen. «Fılologııa jáne Álem tilderi» fakýltetiniń 1-kýrs stýdentteriniń uıymdastyrýymen «Alash» qozǵalysyna 100 jyl tolýyna oraı «Ult lıderi – Álıhan Bókeıhanov» atty is-shara bolyp ótti. Atalǵan is-sharaǵa «Qazaqstan tarıhy» kafedrasynyń professorlary: Q.S.Qarajan, S.Smaǵulov, B.Saılan, K.E.Abıkenova t.b. qatysyp, ózderiniń oı-pikirlerin aıtty. Bul is-sharada «Alash» qozǵalysyna qatysqan zııaly qaýym ókilderiniń ómirine úlken sholý jasalynyp, sol tustaǵy ult kóshbasshysy Álıhan Bókeıhanovtyń qazaq ulty úshin atqarǵan jumystaryna taldaý jasalyndy. Stýdentter ult zııalylaryna arnalǵan óleńderin oqyp, ult kóshbasshysy Á.Bókeıhanov jaıly kórinis uıymdastyrdy.
Qorytyndylaı kele, stýdentter bul is-sharadan ózederine qajetti tyń málmetter aldy degen oıdamyn. Alashtyqtardyń, onyń ishinde Á.Bókeıhanovtyń arman etken Táýelsiz, Egemen Qazaqstannyń bolashaǵy ózderi ekendigine kóz jetkizdi. Biz óz tarıhymyzdy eshqashan umyta almaımyz. Ótken tarıhymyzǵa kóz júgirtip, bolashaqqa nyq qadam jasaýymyz shart. Sol sebepten de, dál qazirgideı táýelsizdiktiń tańy araılap atqan memlekette ómir súrip jatqan biz jastar, birinshi orynǵa óz urpaǵynyń erkindigin qoıǵan ult lıderi Á.Bókeıhanovty esten shyǵarmaı, úlgi tutýymyz qajet dep oılaımyn.
Fatıma Aqynbaıqyzy Qozybaqova,
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
Tarıh, arheologııa jáne etnologııa fakýlteti
Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń professory t.ǵ.k
Islambek Bektemiruly Ibraımov,
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
Fılologııa jáne álem tilderi fakýltetiniń
1-kýrs stýdenti
"Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti. Respýblıkamyzdaǵy jetekshi oqý oryndarynyń biri, World University Ranking /Mırovoı ýnıversıtetskıı reıtıng/ bedeldi reıtıngtik agenttiginiń zertteý qorytyndysy boıynsha ýnıversıtetimiz 236 orynnan kórinip, álemniń 50 úzdik JOO qataryna endi." Sonda reıtıng boıynsha 236-orynda bolsa, ol qalaı 50 úzdiktiń qataryna kiredi.
Atalmysh reıtıng boıynsha 236 orynda, al jalpy alǵana 50 úzdik ýnıversıtetter qataryna