«Älihan Bökeihannyŋ tuǧan ūrpaqtary Qazaqstanǧa bırde-bır ret kelmei, orystanyp kettı» dep orynsyz sögetınder elımız öz täuelsızdıgın alǧan alǧaşqy jyldyŋ özınde Ūlt kösemınıŋ Mäskeudegı ūrpaqtary jerlesterınıŋ şaqyrtuyn qabyl alyp, Alaş arysynyŋ kındık qany tamǧan qasiettı mekenı - Qaraǧandy oblysy, Aqtoǧai audanyna jürekterı alyp ūşyp, ata-babalarynyŋ tuǧan jerıne ülken saǧynyşpen arnaiy kelgenın bıle me eken?! Keiın olardy elge eşkım şaqyrmaǧan da, ızdemegen de…
«Menıŋ äkem Sergei (Ökıtai) sızderge şynymdy aitar bolsam, jartylai qazaq, jartylai orys edı. Būǧan ol kınälı emes. Zaman solai, taǧdyrdyŋ jazuy solai boldy. Jan saqtau üşın syrttan pana ızdeuge mäjbür bolǧan. Äkem atam turaly tam-tūmdap bolsa da aitatyn. Al atamnyŋ tuǧan jerı Qazaqstan ekenın bılsek te däl osy Aqtoǧai ekenın, būl jerde köp aǧaiyn tuys bar ekenın tıptı de bılgen joqpyz. Arǧy atalarymyzdyŋ beiıtıne baryp taǧzym etıp qaittyq. Qasiettı jerdıŋ bır uys topyraǧyn aldym. Ony bükıl qazaqtyŋ ūly bolǧan Älihan atamnyŋ közındei körıp, tūmardai saqtaityn bolamyz», - dep auyr kürsınıp, jan syryn aqtaryp edı Älihan Bökeihannyŋ tuǧan nemeresı Evgenii Ökıtaiūly balasy Petrmen bırge osydan 32 jyl būryn tuǧan elımen saǧyna qauyşqan saparynda.
1992 jyly elımız öz täuelsızdıgın keşe ǧana alǧan almaǧaiyp kezeŋde Aqtoǧai jūrtşylyǧy, audannyŋ tūŋǧyş äkımı Saǧadat Düisebekovtıŋ tabandy bastamasymen 72 jyl boiy sıresıp qatyp qalǧan seŋ būzylyp, Respublika boiynşa tūŋǧyş ret ötkızılgen «Alaştyŋ Aqtoǧaidan şyqqan üş arysy» atty ruhani şaraǧa Ūlt kösemınıŋ Mäskeude tūratyn ūrpaǧy arnaiy qatysyp, jerlesterı aqboz at mıngızıp, qūrmet körsettı. Sol kezde Alaş arysynyŋ ūrpaǧy Aqtoǧaidaǧy Taldybeiıt pen Ūlytaudaǧy Joşy han mazaryna taǧzym etu arqyly bükıl Qazaq dalasyn aralap körgendei airyqşa äserge bölenıp, jergılıktı halyqpen qimai qoştasyp, Mäskeuge qaityp edı… Tuǧan jerdıŋ topyraǧynan när alǧan olardyŋ boiyndaǧy qandary tulap, ruhtary köterılıp, tüp tamyrymyzdy taptyq au degen ümıtterı oianyp, bilıktıŋ arnaiy şaqyrtuyn aŋsap küttı. Alaida Täuelsızdık alǧan 33 jyldyŋ ışınde bilık ökılderınen şaqyrtu bolmaǧandyqtan olar Qazaqstanmen bailanysyn üzuge mäjbür boldy.
Älihandy baǧalaityn jūrt Älihannyŋ ūrpaqtarynan nege alystady? Olardy elge kerek qylmai, bas tartuymyzǧa, elep-eskermeuımızge qandai jaǧdai türtkı boldy? Ne sebep?! Ökınışke qarai, qazaqty öz aldyna derbes el qylamyn dep qasyq qany qalǧanşa ūlt müddesı jolynda küresıp ötken Älihan Bökeihan babamyz halyqtyŋ qoldauyna ie bolyp, Alaş mūrasyn qaita jaŋǧyrtuda jekelegen azamattar men qoǧam ūiymdarynyŋ jäne yntaly jastardyŋ tarapynan ülken talpynysty ıs-şaralardyŋ ötkızıluıne qaramastan, künı bügınge deiın bilık tarapynan pärmendı deŋgeide qajettı qoldau tappai, keşendı ıs-şaralar jospary qabyldanbai otyrǧandyǧy alaŋdatady. Būl jerde bız bılmeitın qandai qūpiia bar?!
Elımız öz Täuelsızdıgın alǧan alǧaşqy sätterde Alaş arystarynyŋ atamekenınde ötkızılgen tanymdyq konferensiiada akademik, tarih ǧylymynyŋ doktory Keŋes Nūrpeiısovtıŋ: «Bızder, tarihşylar, şynyn aitsaq, Alaşordanyŋ aldynda künälı boldyq. Olar Täuelsız qazaq memleketınıŋ negızın qalady»,- degen ädıl tarihi baǧasy osyǧan deiın däieksız aitylyp kelgen barlyq qūityrqy sūraqtardyŋ jauabyn el tarihynda alǧaş ret aiqyndap berıp edı.
Al Alaştyqtardyŋ soŋǧy tūiaǧynyŋ bırı, jazuşy Jaiyq Bektūrovtyŋ sol merekelık şarada: «Älihan ūly Abaidyŋ Küz, Qys, Jaz, Köktem degen öleŋderın Europanyŋ ūlylary Gete men Geinege teŋep tastaǧan. Abaidyŋ ömırbaianyn alǧaş jazyp ketken de Älihan bolatyn»,- degen tūjyrymy 55 jyl boiyna topyraqqa kömılıp, ruhy taptalyp kelgen, «halyq jauy» degen jalǧan jaladan endı ǧana arşyla bastaǧan Alaş arysynyŋ alyp tūlǧasynyŋ jaŋa qyryn aşyp berse, arada qanşa jyl ötse de, osy ekı alyptyŋ tereŋ oiyn maqūldaǧan Alaştanuşy ǧalym Sūltan Ybyraidyŋ Alaş arysyna arnalǧan keiıngı bır ruhani şarada: «Adam boludy Abaidan, El boludy Älihannan üirensek, älem köşınen qalmaimyz»,- degen ūstanymy qazaq halqyn älem sanasatyn progressivtı ūlt qalyptastyruda qaldyrǧan qūndy mūralaryn jahandanu tendensiiasyna jūtylyp, submädeniettıŋ qūrbany bolǧan bügıngı jas ūrpaq sanasyna sıŋıru qanşalyqty qajet ekendıgın aiǧaqtap tūr.
Täuelsız el tarihynda Oŋtüstık-Şyǧys Aziia daǧdarysy meŋdegen auyr kezeŋ - 1998 jyly Aqtoǧai audanynda sol kezdegı audan äkımı Töleujan Ahmetbekovtyŋ bolaşaqty ärıden közdegen batyl qadamymen Aqtoǧaida düniege kelgen Alaştyŋ üş arysyna el tarihynda tūŋǧyş ret «Täuelsızdık küreskerlerı» degen atpen biıktıgı 15 metrlık kompozisiialyq eskertkış ornatylyp, alyptar tūlǧasy daŋqty tūǧyryna köterılıp, tarihi ädıldık ornaǧandyǧy erteŋgı bolaşaqqa mol ümıt syilap edı. Qaraǧandylyq müsınşı Jaubasar Qalievtıŋ şeberlıgımen Alaş arystaryna arnap qoladan jasalǧan alyp eskertkıştıŋ, audan ortalyǧyndaǧy Leninnıŋ tūǧyrynan qūlatylǧan 7 metrlık qola müsınınıŋ qaiyra balqytylǧan qorytpasynan qūiylǧandyǧynyŋ özı kommunistık partiianyŋ künı bırjola qaraŋ bolyp, esesıne «Alaş» partiiasynyŋ jetekşısı, «Älihan älemı» däuırınıŋ bastalǧandyǧyn jariialap tūrǧandai jūrtşylyq köŋılıne senım ūialatty. Ūlt kösemınıŋ tuǧan jerınde tūǧyrǧa köterılgen būl eskertkış Alaş arysyna bolaşaqta respublika aumaǧynda ornatylatyn barlyq eskertkışterdıŋ qozǧauşy küşıne ainaluy qajet edı.
Sodan berı 25 jyl ötse de, Ūlt kösemı Älihan Bökeihannyŋ beinesın tanytatyndai bır zäulım eskertkıştıŋ Qaraǧandy qalasyndaǧy esımı berılgen audanda künı bügınge deiın ornatylmaǧany bylai tūrsyn, köŋılge qonbaityn laiyqsyz jasalynǧan eskizınıŋ özı jūrtşylyq arasynda narazylyq tuǧyzyp otyrǧandyǧy «Alaş mūrasyn tügendeude ülken ıs-şaralar atqarylmai kele jatyr» degen tūjyrymnyŋ aiǧaǧyna ainalyp tūr. Tırşılıgınde tuǧan elınen ekı jarym kez jerdıŋ topyraǧynyŋ būiyruyn armandap, «Qazaqtyŋ jerı tek Qazaqtyŋ ǧana menşıgı»,- dep älemge jar salyp ketken Älihan Bökeihanǧa Qaraǧandy öŋırınde eskertkış ornatylatyn jerdı säulettendıruge laiyqty alaŋdy tauyp beru jergılıktı äkımşılıkke syn bolatyndyǧy barşamyzdy alaŋdatuda. Resei ǧalymy Viktor Kozodoidyŋ: «Älihan Bökeihan tuǧan jerınde eskertkış ornatyp, köşe, audan, universitetke esımın beruge äbden laiyq öte myqty tūlǧa. Mūndai ırı tūlǧa kez kelgen ūltta kezdese bermeidı»,- degen közqarasy Alaş qairatkerı Älihan Bökeihanǧa qatysty Ädılettı Qazaqstanda tarihi ädıldık oryn aluy qajettıgın körsetedı.
1998 jyly Aqtoǧai audanynda Alaştyŋ üş bırdei arysyna arnalyp ornatylǧan zäulım eskertkıştıŋ zaŋdy jalǧasy retınde 2014 jyly audan äkımı Niqanbai Omarhanovtyŋ aqsaqaldardyŋ bastamasyn qoldauynyŋ nätijesınde audan ortalyǧynda respublikadaǧy tūŋǧyş «Alaş alaŋynyŋ» aşyluy «Keşegı Alaş ideiasynyŋ – bügıngı Täuelsız Qazaqstan» bolyp aqiqatqa ainala bastaǧandyǧyn körsetıp tūrǧandyǧyn memleket jäne qoǧam qairatkerı akademik, Ömırzaq Ozǧanbaevtyŋ: «Ūly Alaş qairatkerlerınıŋ ideiasy bükıl Qazaqtyŋ ideiasyna ainalady»,- degen ūstanymy quattap tūrǧandai. Memleket jäne qoǧam qairatkerı Älihan Baimennıŋ: «Ūlt-azattyq qozǧalys jetekşısı, tūŋǧyş zamanaui Qazaq ükımetınıŋ basşysy bolǧan Älihan Bökeihanǧa Täuelsız Qazaqstannyŋ bas qalasy Astanada laiyqty eskertkış ornatyluy tarihi ädılettılık pen qoǧamdyq sana täuelsızdıgın qalyptastyru ısınde maŋyzdy qadam bolar edı»,- degen oryndy ūsynysy Aqtoǧaida bastau alǧan igılıktı bastama bas qalamyz Astanada jalǧasyn tauyp, elordamyzda barlyq Alaş qairatkerlerınıŋ ruhyna taǧzym etuge arnalǧan «Alaş alaŋy» aşylyp, sol jerde Alaş Orda memleketınıŋ negızın qalauşy, tūŋǧyş prezidentı Älihan Bökeihannyŋ ruhty küreskerlık beinesın tanytatyn zäulım eskertkış ornatyluyna qatysty azamattyq qoǧamda sūranys joǧary ekenın aiqyndaidy.
XXI-şı ǧasyrdy Alaş ruhymen qarsy alǧan Aqtoǧai audandyq mäslihat deputattary halyqtyŋ qoldauynyŋ arqasynda bırtındep qūlaştaryn keŋge sermep, 2001 jyly Qaraǧandy qalasynyŋ «Oktiabr» audanyna Älihan Bökeihan esımın beru turaly sol kezdegı Qaraǧandy oblysynyŋ äkımı Kamaltin Mūqametjanov pen oblystyq mäslihat hatşysy Qasembek Medievke hat joldaǧan edı. Alaida būl ūsynys qyzyl imperiia janküierlerınıŋ «Qazan» töŋkerısınıŋ simvolyn auystyruǧa jol bermegen qarsylyǧyna tap bolyp, uaqytşa toqtap qalǧan. Būl keleŋsız äreket Alaş qairatkerlerınıŋ ruhyn ūlyqtau baǧytynda halyqtyŋ qalauly ūsynystar jasauyna qaramastan jergılıktı bilıkten der uaqytynda qoldau tappaǧandyǧynyŋ aiǧaǧy.
1937 jyldyŋ qandy qyrǧynynda aiausyz qūrban bolǧan Alaş arystarynyŋ mürdelerınıŋ qaida jerlengendıgın bıludıŋ özı armanǧa ainalǧan arpalysty jyldardyŋ bırınde iaǧni, 2011 jyly Alaştyqtar ruhynyŋ joqşysy, jerlesımız, ǧylym doktory, professor Nūrlan Dulatbekovtyŋ azamattyq tabandylyǧymen taǧdyrlary toǧysyp, bır künde atylǧan Älihan Bökeihan men Nyǧmet Nūrmaqovtyŋ örtelgen mäiıtınıŋ külı kömılgen beimälım orny Mäskeudıŋ Don qabırstanyndaǧy №1 şūŋqyrdan tabylyp,
«Ei, täkappar dünie
Maǧan da bır qaraşy!
Tanisyŋ ba sen menı?
Men qazaqtyŋ balasy»,- degen dauylpaz aqyn Qasym Amanjolovtyŋ bır auyz öleŋı jazylǧan qara mramordan eskertkış taqta ornatqan köpke ülgı bolarlyq önegelı ısı bügıngı jas ūrpaq sanasynda sılkınıs tudyryp, Alaş mūrasyn tügendeudegı asa maŋyzdy tarihi ädıl şeşımge ainaldy.
QR Memlekettık keŋesşısı, saiasattanuşy, ǧalym Erlan Qarin 2011 jyly «Nūr Otan» halyqtyq-demokratiialyq partiiasynyŋ hatşysy bolyp tūrǧan tūsta Älihan Bökeihannyŋ tuǧan jerıne ruh ızdep baryp, ata-babasy jerlengen «Taldybeiıt» qorymynda qūran baǧyştatyp erekşe tolqynysty äsermen Astanaǧa oralyp, ūly tūlǧanyŋ esımın ūlyqtaudy özıne perzenttık paryz sanap, köp ūzamai «Nūr Otan» partiiasynyŋ pärmenımen «Alaş mūraty jäne Täuelsız Qazaqstan» atty halyqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiianyŋ ötuıne mūryndyq bolyp, baba ruhyn ǧalamdyq deŋgeide köterıp edı. Halyqaralyq märtebege ie bolyp, Täuelsızdık Saraiynda 100-ge tarta ǧalymnyŋ qatysuymen ötken osy igı şarada Älihantanuşy ǧalym Sūltan Han Aqqūlynyŋ alty tomdyq şyǧarmalar jinaǧynyŋ tūsauy kesılıp, Älihan baba ruhyna Qūran oqylyp, as berıluı - Täuelsız el tarihynda maŋyzdy basymdyqqa ie bolyp, «Nūr Otandy» «Alaş» partiiasynyŋ mūragerı retınde tanytty. Tarihi şarada Japoniianyŋ Hokkaido universitetınıŋ professory Uiama Tomohikonyŋ «Älihannyŋ közqarasynda progressivtık jäne Evropaşyldyq ideialarmen qatar qazaqty saqtap qalu ideiasy boldy. Sondai-aq ol modernizasiialyq jäne käsıbi közqarastarǧa bai boldy. Älihandy qazaq ziialylarynyŋ kemel beinesı deuge bolady»,- degen tereŋ tūjyrymy Älihan babamyzdyŋ «qazaqqa qyzmet qylmai qoimaityn» kemel tūlǧalyq bolmysyn bügıngı jas ūrpaq odan ärı tani tüsıp, Alaş ideiasynan när alu qajettıgıne oi tastap edı.
Älihan Bökeihannyŋ «Jıŋışke özenı boiyndaǧy «Ataqorymnyŋ» ekı jarym kez jerınen maǧan da topyraq būiyrsa eken» degen armanynyŋ oryndalmai qalǧanyn perzenttık paryz sanap, tuǧan jerı Jeltauda är jyldary Älihannyŋ oryn taǧy bolǧan Qara tasqa būl tas «Han taǧy» bolsyn dep atau bergen Alaştanuşy ǧalym, professor Aigül Smaqova jetekşılık jasaǧan «Älihan Bökeihannyŋ ızımen» atty halyqaralyq ekspedisiia müşelerı 2015 jyly «Taldybeiıt» qorymynan kie tūtyp alǧan bır uys topyraqty Mäskeudıŋ Don ziratyndaǧy qasırettı qabırge bauyry Nūrym Bökeihanovtyŋ qolymen salǧyzǧan. Töre ūrpaqtarynyŋ özegın örtep kelgen ökınışıne jūbanyş bolarlyq jas ǧalymdardyŋ qatysuymen ötken būl talpynysta mol sauaptyŋ jatqany aqiqat.
2015 jyly halyqaralyq asa bedeldı ūiym IýNESKO özınıŋ 38-sessiiasynda «Memleket jäne qoǧam qairatkerı Älihan Bökeihannyŋ tuǧanyna 150 jyl toluyna arnalǧan şaralardy IýNESKO-nyŋ aiasynda ötkızu turaly» jäne Ūlt kösemı Älihan Bökeihandy «Bükılälemdık şynaiy daŋqty qairatker» dep tanyp, qarar qabyldaǧan. Bır jyl būryn jol aşyp bergen pärmendı qūjatty basşylyqqa alǧan ärbır deŋgeidegı aimaqtar daiyndyqqa qyzu kırısıp ketken. El auyzynda aŋyzǧa ainalyp, Semeidıŋ «Qarauylynda» ötkızılgen Abaidyŋ 150 jyldyq toiy Aqtoǧaidyŋ «Jekejalynda» Älihan daŋqymen jalǧasatyn boldy degen boljamdar da jasalǧan. Alaida Täuelsızdıgımızdıŋ 25 jyldyq datasymen tūspa-tūs kelgen ruhaniiattyq qūndylyqtar qataryn tolyqtyratyn memlekettık deŋgeidegı būl maŋyzdy şara tüsınıksız jaǧdaida tuǧan jerı Aqtoǧai audanyndaǧy esımı berılgen orta mekteptıŋ aldyna ornatylǧan Älihan biustısın, tuǧan bauyry Smaqan balasy Balabarşynnyŋ oblys äkımı Nūrmūhamet Äbdıbekovpen bırlesıp aşuymen ǧana tynǧan. Josparlanǧan qyruar igılıktı ısterdıŋ mereitoidy ötkızuge qarjy qaralmaǧan degen syltaumen aiaqsyz, ıske aspai qalǧandyǧy eldıgımızdıŋ ruhyn tömen tüsıretın ökınıştı oqiǧaǧa ainalǧan bolatyn. Älihan Bökeihannyŋ 150 jyldyq mereitoiyn atap ötu jönındegı IýNESKO-nyŋ şeşımı qoldau tappasa da, 2022 jyly Älihan Bökeihan turaly derektı filmnıŋ Astanada ötken tūsaukeserınde saiasatker, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty Erlan Sairovtyŋ «Ūlt kösemın qazaqty halyqaralyq memleket subektısı retınde düniejüzıne tanytqan ūly qairatker dep aituymyzǧa tolyq negız bar»,- degen ūstanymynyŋ özı, Älihan Bökeihannyŋ älem moiyndap, baǧalaǧan daŋqty qairatker tūlǧa ekendıgın būrynǧydan beter biıktete tüskendei.
Älihan esımınıŋ türlı kedergılerge kezıgıp, öz deŋgeiınde eskerılmeuıne qaramastan, Ūlt kösemınıŋ ruhyn biıkke köteru toqtaǧan joq. 2018 jyly respublikalyq «Aq jol» demokratiialyq partiiasynyŋ töraǧasy Azat Peruaşev bastaǧan parlamenttık fraksiiasynyŋ ūsynysymen Sankt-Peterbordaǧy Älihan oqyǧan būrynǧy İmperatorlyq Orman instituty, qazırgı Sankt-Peterbor memlekettık orman-tehnikalyq universitetınıŋ Ǧylymi keŋesınıŋ Bas ǧimaratynda Älihan Bökeihan baba qūrmetıne arnap universitet äkımşılıgınıŋ qoldauymen eskertkış taqtanyŋ ornatyluy - qazaqty öz aldyna azat el qylamyn dep bükıl sanaly ömırın tauqymettı kürespen ötkızgen Alaş kösemınıŋ esımınıŋ halyqaralyq därejede laiyqty baǧalanyp, qūrmet körsetıluınıŋ aiqyn körınısı.
Älihan Bökeihan tuǧan bügıngı Şabanbai bi auyldyq okrugındegı Älımhan Ermekov atyndaǧy orta mekteptı osydan 30 jyl būryn bıtırgen tülekter 2020 jyly özderı bastama köterıp, qarjy jinap eldı meken ortalyǧyna Älihan Bökeihannyŋ biustısın ornattyryp, patriottyq tanytyp, el-jūrtty taŋqaldyrǧandyǧy Ūlt kösemınıŋ ruhyn ūlyqtauda pärmendı qadamdar jasauǧa batyldary jetpei jürgen aǧalaryna jol bastap bergendei közqaras tuǧyzdy. Sol saltanatty ıs-şarada Alaştanuşy ǧalym, professor Tūrsyn Jūrtbaidyŋ: «Är ūlttyŋ bükıl taǧdyryn ūiytqan tūlǧalar bolady. Älihan Bökeihan sol qazaq ūltynyŋ myŋ jyl būrynǧy jäne keiıngı küres künderındegı ötken, ketken tarihynyŋ bärın taldap, tūjyrymdap, bırtūtas Alaş ideiasyna bırıktırıp bergen tūlǧa. Älihannyŋ tuǧan jerınde tūǧyrǧa köterılgen eskertkıştıŋ bükıl qazaqqa ülgı bolatyny, būl eskertkıştı 1990 jyly mekteptı bıtırgen tülekter özderı auyl üşın, tuǧan jerı üşın dep qarajat jinap, bırıktırıp, ideia qosyp, ornatqandyǧynda. Är ūrpaq özınıŋ Älihanǧa, sol arqyly Alaştyŋ bırtūtas ideiasyna degen özınıŋ ruhyn tületetın bolsa, Qazaq memleketı mäŋgılık memlekettıŋ qatarynda bolady»,- degen oiy Älihan babamyzdy bükıl Qazaq elı qoldap tūrǧandyǧyn taǧy bır aiqyndap, Alaş ideiasy erteŋgı el tūtqasyn ūstaityn jastardyŋ bolaşaǧyna jol aşyp tūrǧandai.
2001 jyldan berı köterılıp kele jatqan halyqtyŋ quatty ünı bilık tarapynan qoldau tauyp, 2021 jyly Qaraǧandy qalasynyŋ Oktiabr audanyna Älihan Bökeihan esımınıŋ berıluı - tek Qaraǧandy üşın ǧana emes küllı Qazaq elı üşın quanyşty jaŋalyqqa ainalyp, jaratylys jaŋǧyryǧyndai tolqyn tudyrdy. Qanşama uaqyt boiy tūmşalanyp kelgen Älihan Bökeihan esımımen respublika boiynşa alǧaş ret özınıŋ tuǧan jerındegı audannyŋ ataluy - ūrpaq moiyndauyn kütken baba ruhyna zor qūrmet bolsa kerek. Alaş kösemınıŋ esımınıŋ Oktiabr audanyna berılgenı Alaş ruhyn ızdeuşı jastardyŋ arasynda ülken serpılıs tuǧyzǧany sonşalyqty Arqa elıne respublikanyŋ tükpır-tükpırınen kelgen 40-tan astam jas jurnalisterdıŋ bärı Älihan babamyzdyŋ tuǧan jerıne at basyn būryp, baba ruhyna qūran baǧyştap, taǧzym etıp: «Ūlttyq sanamyz dür sılkındı, tegımız tebırendı. Älihan babamyzdyŋ tuǧan jerıne kelgende, Ūlt kösemı otyrǧan Han taǧyna şyqqan kezde özıŋdı tura osy keŋ baitaq jerdıŋ iesı ekenıŋdı sezınesıŋ. Būl sezımdı är qazaqtyŋ balasy sezınıp ötuı kerek. Är qazaqtyŋ balasy osy jerdı köruı kerek. Alaştyqtar turaly estu az, olardy tanu kerek»,- dep Älihan babamyzdyŋ tuǧan jerınen när alyp, ülken tolǧanyspen qaitty. Odan ärı qarai Qaraǧandy jastarynyŋ tabandy ūsynysymen Älihan babamyzdyŋ esımı berılgen audanda Ūlt kösemıne arnap mural salynyp, bilbordtar ornatyldy. Ǧasyr adamy atanǧan äigılı professor Temırǧali Köketaevtyŋ: «Qaraǧandylyqtar üşın, Qazaq halqy üşın öte quanyşty kün bolyp tūr. Bız Älihan Bökeihan audanynda tūramyz, balalarymyz ben nemerelerımız Älihan Bökeihan audanynda tuǧanbyz dep maqtanatyn bolady. Älihannyŋ aty ömırlık qalady»,- degen tebırenısı, halqymyz zaryǧa kütken köŋıl quanyşyna ainaldy.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ 2022 jyldyŋ 5 qazanynda Qaraǧandy oblysynyŋ jūrtşylyǧymen kezdesuınde: «Qaraǧandy tabiǧi bailyǧymen qazynaly dep atalmaǧany anyq. Talai tarihi oqiǧanyŋ kuäsı bolǧan şejırelı aimaqtan qazaqtyŋ köptegen bırtuar tūlǧalary şyqqan. Qaraǧandy – Älihan Bökeihan, Jaqyp Aqbaev, Älımhan Ermekov siiaqty Alaş arystary düniege kelgen qasiettı jer»,- degen sözı Alaş qairatkerlerınıŋ esımın qaita jaŋǧyrtuda elımız öz täuelsızdıgın alǧannan bergı 31 jylda alǧaş ret berılgen ädıl baǧa retınde jūrtşylyq köŋılıne ümıt ūialatty.
2022 jyldyŋ 9 jeltoqsanynda Oktiabr audanyna Ūlt kösemı esımınıŋ berılgenıne bır jyl toluyna orai Älihan Bökeihannyŋ tuǧan jerınen bastap Mäskeuge deiıngı aralyqta 1992-2022 jyldary ötkızılgen ruhani-tanymdyq şaralardy keiıngı ūrpaqqa tanystyryp, taǧylymdy önegege ainaldyru maqsatynda Älihannyŋ şyraqşysy atanǧan Tūŋǧyşbai Mūqan men nemeresı Medeu Äbeuzardyŋ bastamasymen qoǧamdyq negızde öz küşterımen «Älihan Bökeihan - ūlt azattyq küreskerı» atty tanymdyq-derektı film tartu etılıp, kinotuyndynyŋ tūsaukeserı elımızdıŋ bırqatar öŋırınde ötıp, Älihan baba ruhyn ızdegen körermenderdıŋ ystyq yqylasyna bölendı. Alaida künı bügınge deiın nege Älihan Bökeihanǧa arnap körkem film tüsırılmei kele jatyr… Mūnyŋ syry nede?!
Belgılı Älihantanuşy ǧalym Sūltan Han Aqqūly: «Älihannyŋ adal üzeŋgılesterı, şäkırtterı bolǧan Ahmet Baitūrsynūlynyŋ 150 jyldyǧyn keŋ auqymda toiladyq. Ahmet Baitūrsynūly turaly keremet serial tüsırdık. Mırjaqyp Dulatūly turaly derektı film tüsırdık. Al nege osy künge deiın Älihan Bökeihan turaly körkem film tüsırgen joqpyz?! Eŋ qyzyǧy, osy biyl ǧana biudjettı bekıtetın Ükımet janyndaǧy mekemearalyq komissiia «Qazaqfilm» Ūlttyq kinostudiiasy tarapynan ūsynylǧan Älihan Bökeihan turaly körkem film tüsıruge qarjy joq dep, qarjy bölgen joq. Bügıngı qazaq memleketınıŋ ırgetasyn köterıp, tūŋǧyş basşy bolǧan tarihi tūlǧa turaly tıptı körkem film tüsıruge qarjy tabamai qalady»,- degen oiy barşa Qazaq elın mazalaityn kökeitestı sūraqtyŋ jauabyna ızdeu salǧandai…
Ūlt azattyǧy jolynda aianbai küresıp, Ūlt kösemı atanǧan, «Bükılälemdık şynaiy daŋqty qairatker» dep tanylǧan Älihan Bökeihan turaly körkem film şyǧaruǧa ne kedergı keltırıp tūr? Ökınışke qarai, osyndaida belgılı Alaştanuşy ǧalym, zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory Qabylsaiat Äbışevtıŋ: «Qazaq halqynda azamattyŋ basyn bırıktırıp, köş bastap şyqqan Älihan Bökeihanǧa Ahmet Baitūrsynūly «Kösemderdıŋ kösemı»-dep baǧa bergen. Alaida, Ükımet tarapynan da, ǧylym tarapynan da, ziialy qauym tarapynan da Älihanǧa tiıstı baǧa berılmei jür. Bıreuler Ahmetten, Mırjaqyptan, tıptı Tūrar Rysqūlovtan tömen körsetedı, Älihan älı künge özınıŋ tarihi baǧasyn ala-almai keledı»,- degen qynjylysy qoǧamda kezıkken bügıngı beimälım äreketterdıŋ saldarynan Älihan älemınıŋ tūiyqqa tırelıp tūrǧandyǧyn aiqyn aŋǧartqandai…
Qalai desek te osydan 107 jyl būryn Alaş Orda memleketınıŋ negızın qalaǧan Alaş qairatkerlerınıŋ jetekşısı Älihan Bökeihan babamyzdyŋ ruhyn köteru baǧytynda täuelsız el tarihynda atqarylǧan igılıktı jūmystar aldymyzda kele jatqan Älihan Bökeihannyŋ 160 jyldyǧyna orai arnaiy ıske asatyn keşendı ıs-şaralardyŋ deŋgeiınde jalǧasyn tauyp, halyq kütken oŋ nätijege jetse, Alaş qairatkerı Älihan Bökeihanǧa saiasi tūrǧyda baǧa berılse - Ädılettı Qazaqstandy ornatu baǧytyndaǧy jasalǧan ülken qadam bolar edı.
Zarina Äşırbek
