Qūqyqtyq nigilizmnıŋ sebepterı men aldyn-alu joldary

Batyr Bauyrjan Momyşūly "Tärtıpsız el bolmaidy, tärtıpke bas igen qūl bolmaidy" degen edı. Demokratiialyq memleket ekenbız dep "tüimedeidı tüiedei etıp", bolmaşy mäsele üşın narazylyq şaralaryn ūiymdastyryp, qoǧamdy töŋkerudıŋ qajetı joq. Kez kelgen daudy beibıt kelısımmen şeşuge bolady. Būl maqalada qūqyq salasynda jiı qoldanylatyn  "qūqyqtyq nigilizm", onyŋ paida bolu sebebı men aldyn alu joldaryn qarastyramyz. Qūqyqtyq nigilizm  “qūqyqtyq nemqūrailylyq” dep  qarastyrylatyn termin. Ol azamattardyŋ äleumettık ömırındegı zaŋ men qūqyqtardyŋ maŋyzyn terıske şyǧaru degendı bıldıredı. Äsırese, qūqyqtyq aktılerdı bılmeu, özgerısterden habarsyz bolu, iaki sanaly türde olardy būzu siiaqty jaǧdailarda körınıs tabady. Qūqyqtyq nigilizm zaŋnyŋ qajettılıgın joqqa şyǧarady, onyŋ qoǧam üşın paidasyn joqqa şyǧarady, mümkın bolatyn perspektivalardy qūnsyzdandyrady. Būl qūbylystyŋ moraldyq-psihologiialyq genezisı osylai körınedı, qūqyqtyq saladaǧy adamdardyŋ bılım deŋgeiınıŋ tömendıgın bıldıredı. Mūndai jaǧdaiǧa qūqyqtyq täjıribenıŋ jetıspeuşılıgı, qūqyqtyq sauattylyqtyŋ tömen deŋgeiı ülken äser etedı. Alaida, qūqyqtyq sananyŋ joǧary boluy sebebınen de körınıs tabady. Mäselen, memleket tarapynan qandai da bır zaŋdar qabyldandy delık. Bıraq ondaǧy qandai da bır baptar nemese bölımder halyqtyŋ köŋılınen şyqpasa, onda zaŋ şyǧaruşy organdarǧa ony özgertuge ötınış qaldyruǧa nemese öz oiymen bölısuge bolady. Qūqyqtyq nigilizm zaŋdy bılmeumen tıkelei qarym-qatynasta sipattaluy mümkın, al ekınşı jaǧynan, belgılı bır adamnyŋ dünietanymdyq közqarastarynyŋ negızı retınde äreket etuı mümkın. Būl jaǧdaida keibır azamattar ömırınıŋ negızı baǧdary etıp dästürler men ädet-ǧūryptar joǧary qoiady da, zaŋ ekınşı orynǧa auysady jäne ömırdıŋ qajettı elementı retınde qabyldanbaidy. Qūqyqtyq nigilizmnıŋ mysaldary:

1. Qajetsız ädebietter men terıs baǧdarlanǧan ideialardy köpşılıkke taratu;
2. Sot jüiesı men qūqyq qorǧau organdarynyŋ bedelın tömendetu.
3. Normativtık qūqyqtyq aktıler men zaŋnamalyq bazany elemeu;
4. Zaŋdyq ūiǧarymdardy jäne sot şyǧarǧan şeşımderdı ūdaiy būzu;
5. Maǧynasyz nemese dūrys emes qūqyqtyq qūjattardy äzırleu jäne engızu;
6. Adam men azamattyŋ negızgı qūqyqtary men bostandyqtaryn elemeu;
7. Türlı bilık organdarynyŋ müddelerınıŋ qaqtyǧysy.

Qūqyqtaǧy passivtı nigilizm - qoǧamnyŋ eŋ özektı mäselesı. Adamdar jaŋartylǧan nemese qabyldanǧan zaŋdardy zertteuge niet bıldırmeidı. Mūndai adamdar zaŋdardyŋ äleumettık maŋyzdylyǧyn jete baǧalamauy mümkın. Al belsendı nigilizm zaŋda agressivtı türde körınıs tabady. Mūndai dünietanymdyq közqarastary bar adam belgılı bır zaŋdarǧa qarsy tūrady, qoǧam üşın maŋyzdy normativtık qūqyqtyq aktılerdı qabyldau qajettılıgın joqqa şyǧarady. Qūqyqtyq nigilizmnıŋ sebepterı Qūqyqtyq nigilizmnıŋ eŋ yqtimal jäne keŋ taralǧan sebepterınıŋ bırı:

1. Terıs baǧdarlanǧan äleumettık jaǧdai, saiasi jäne ekonomikalyq tūraqsyzdyq;
2. Azamattarmen qūqyqtyq tärbie men aǧartu jūmysynyŋ jetkılıksız deŋgeiı;
3. Qūqyq turaly qate aqparat beru, nätije zaŋdardyŋ qūndylyǧyn tüsınbeu;
4. Ǧylymi-ädebi derekközderdıŋ mazmūnyn dūrys bermeu;
5. Azamattyq qoǧam ökılderı arasynda narazylyqtar men tolqular tuǧyzatyn bilık qūrylymdarynyŋ äreketterı;
6. Joǧary saiasi toptar ökılderınıŋ egosentrizmı;
7. Uäkılettı organdar ökılderınıŋ qūqyqtyq erejelerdı elemeuı;
8. Sot jüiesınıŋ dūrys jūmys ıstemeuı.

Qūqyqtyq nigilizmnıŋ türlerı Beisanalyq niet. Qūqyq jüiesıne jäne onyŋ barlyq qūrylymdyq komponentterıne nemqūraily qarauǧa bailanysty zaŋsyz äreketterdı jüzege asyru üşın sebep bolmaǧan kezde körınıs. Sanaly niet. Būl zaŋsyz äreketterdı qasaqana jasau. Subektıler qūqyqtyq normalardy būzatyndyǧyn tüsınedı jäne basqa közqarastar men mınez-qūlyq erejelerıne süienedı. Qūqyqtyq nigilizmmen küresu joldary

1. Qūqyqtyq nigilizmmen küres ūzaq jäne jan-jaqty prosess retınde jüzege asady. Osy prosess aiasynda qyzmettıŋ kelesı baǧyttary tiımdı boluy mümkın:
2. Qūqyqtyq bılım beru deŋgeiın arttyru, halyqpen aǧartu jūmystaryn jüzege asyru;
3. Olqylyqtardy joiu maqsatynda qoldanystaǧy zaŋnamanyŋ barlyq aspektılerın egjei-tegjeilı pysyqtau;
4. Qūqyqtyq normalardy äzırleuge jäne qalyptastyruǧa jastardy qatystyru;
5. Zaŋ şyǧaruşy jäne atqaruşy bilık organdarynyŋ bedelın arttyru;
6. Sybailas jemqorlyq shemalaryna qarsy küres, aqşa qarajatyn zaŋsyz iemdengen adamdardy anyqtau jäne jazalau.

Halyqtyŋ pıkırımen sanasa bıletın memlekettıŋ saiasat, ekonomika, turizm, bılım,ädebiet, mädeniet, qūqyq salasyn da artyq mäselerdıŋ tuyndamaityny anyq. Problemalamalarmen küresudı emes, olardyŋ aldyn alu joldaryn oilastyryp, kez kelgen tyǧyryqtan, qiyndyqtan aqylmen şyǧuǧa talpynǧanymyz abzal.