“Adyrna” ulttyq portalynyń kezekti suhbaty Soltústik Qazaqstan oblystyq sotynyń tóraǵasy Aıtjanov Erlan Jumahanulymen boldy.
- Soltústik Qazaqstan oblystyq sotynyń ujymymen qandaı bıik belesterdi baǵyndyrdyńyzdar? Qaı jetistikterińiz erekshe ári mańyzdy bolyp sanalady? Sońǵy bes jylda qandaı oń ózgerister oryn aldy?
- Bizdiń basty mindetimiz – zańdylyq pen ádilettilikti saqtaý. Adam, sot ǵımaratynan shyqqan kezde sýdıanyń sheshim shyǵarýda ádil jáne obektıvti bolǵandyǵyna senimdi bolýy kerek. Sýdıa úshin onyń eń basty jetistigi - ádil jáne zańdy sheshim shyǵarýynda. Osy mindetti iske asyrý úshin Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Soty qyzmettiń barlyq baǵyttary boıynsha júıeli túrde jumys júrgizedi.
Búgingi tańda iske asyrylyp jatqan is-sharalar azamattardyń sot júıesine degen kózqarastaryna oń áser etti dep senimmen aıtýǵa bolady. Sońǵy jyldarda sot júıesinde úlken ózgerister boldy. Sot júıesiniń aldyna qoıylǵan mindetterine súıene otyryp sot korpýsyn jaqsartý, sýdıalardyń táýelsizdigin kúsheıtý, sot qyzmetiniń sapasyn arttyrý boıynsha jumys jalǵasýda. Úsh jyl buryn Joǵarǵy Sot «Sot tóreliginiń 7 túıini» - iri pılottyq jobalardy iske asyrýdy bastady. Onyń ishine «Minsiz sýdıa», «Úlgili sot», «Ádil proess», «Sapaly nátıje», «Smart-sot», «Kommýnıkaııalyq strategııa» jáne «Sotqa deıin, sotta tatýlastyrý» jatady. «Sot tóreliginiń 7 túıini» baǵdarlamasy aıasynda Soltústik Qazaqstan oblysynyń sottary pılottyq jobalardy sátti iske asyrdy.
Bul sot júıesiniń halyq úshin qoljetimdiligi men ashyqtyǵyn qamtamasyz etýge septigin tıgizdi, onyń qazirgi ýaqyt talaptaryn qanaǵattandyrýǵa baǵyttalǵan modernızaııasyna: memlekettik qyzmetterdi alýshylar úshin jaılylyq jáne yńǵaılylyq, proesterdiń avtomattandyrylýy jáne ıfrlandyrylýy, ádil sotqa degen senimdilik jáne qoǵamdaǵy shıelenisýdiń tómendeýi. Úlken jumys atqaryldy, alaıda áli de kóp jumys alda tur.
Kútiletin jańashyldyqtar biri – 2021 jyldyń 1 shildesinen bastap ákimshilik ádiletti engizý. Sot júıesiniń josparly damýy halyqaralyq standarttarmen kelisilgen. Ózgeris reforma úshin jasalyp jatqan joq. Sot júıesi ýaqyt talabymen jetildirilip otyrýy tıis. Zań talaptaryn saqtaý barlyǵy úshin jáne eń aldymen sýdıalar úshin asa mańyzdy.
- Qara qyldy qaq jarǵan ádilettiligimen kózge túsip, bılik tarapynan úzdik marapattarǵa ıe bolǵan ardager qyzmetker, sýdıa, advokattar bar ma? Kimderdiń esimin erekshe qurmetpen atap óter edińiz?
Oblys sot júıesiniń barlyq ardagerlerin erekshe alǵyspen atap ótkim keledi. Olardyń árqaısysy sot tóreligin iske asyrý isine óte úlken úles qosty. Olar óz isteriniń sheberleri. Ózderiniń búkil sot qyzmetin atqarý jolynda olar joǵary kásibılikterin jáne quzyrettilikterin kórsetti jáne óńirdiń sot qaýymdastyǵynyń laıyqty qurmeti men rızashylyǵyna ıe.
Kúni búginge deıin, zeınet demalysynda bola tura otstavkadaǵy sýdıalar Q.A.Dosanov, L.F.Kapýstına, Q.T.Júnisova, Q.S.Ahmetova ártúrli suraqtarda qajetti kómekterin kórsetip otyrady.
Sýdıalar men sot qyzmetkerleriniń jańa býyny olarǵa deıin aǵa býyn ókilderiniń salyp ketken sara jolymen sot tóreligin abyroımen jalǵastyryp keledi jáne sottyń sátti damýy men qyzmet isteýine óz úlesterin qosýda. Otstavkadaǵy sýdıalar Soltústik Qazaqstan oblystyq soty ótkizetin barlyq is-sharalardyń, qorytyndy keńesterdiń qatysýshylary. Sońǵy 5 jyl ishinde 1941-1945 jyldardaǵy Uly Otan soǵysyna qatysýshy sýdıalardyń esimderin máńgilikke saqtaý boıynsha úlken jumys atqaryldy.
2017 jylǵy 5 mamyrda Soltústik Qazaqstan oblystyq soty ǵımaratynyń janynda 1941-1945 jyldardaǵy soǵys qatysýshylary – oblys sýdıalaryna memorıaldyq eskertkish taqta saltanatty túrde ashyldy.
2018 jylǵy 5 mamyrda UOS qatysýshy – sýdıalarǵa arnalǵan Estelik Kitap jaryq kórdi.
2019 jylǵy 5 mamyrda ardager sýdıalarǵa arnalǵan beıne fılm shyqty.
Jeńis saıabaǵy aýmaǵynda soǵysqa qatysýshy –sýdıalarǵa Estelik alleıasyn ashýmen jumys aıaqtaldy.
- Karantın rejımi sot proesine kedergi keltirip jatqan joq pa?
Respýblıkanyń onyń ishinde Soltústik Qazaqstan oblysynyń sottary ótken jyldyń naýryz aıynda elimizde engizilgen Tótenshe jaǵdaıǵa jáne sońynan karantındik jáne shekteý sharalaryn saqtaýǵa baılanysty qashyqtyqtan jumys jasaý formatyna qysqa merzimde óte aldy. Sot otyrystary, jabyq sot otyrystarynda qaralǵan proessterdi qospaǵanda, TrueConf jáne Vatsap mobıldi qosymshalary men beınekonferenııa arqyly ótkizildi jáne áli de ótkizilýde. Barlyǵy 2020 jyly 29 myń otyrystyń 20 myńnan astam sot otyrysy onlaın formatta ótkizildi, bul jalpy sannyń 70%-daıyn quraıdy. Atalǵan jumys formaty proess qatysýshylarynyń densaýlyǵy men ómiriniń qaýipsizdigin qamtamasyz ete otyryp, azamattardyń konstıtýııalyq quqyǵyn iske asyrdy.
- Sotqa, zańǵa baılanysty aqparattardyń ashyqtyǵy, qoljetimdiligi qandaı deńgeıde? Halyqpen keri baılanys qanshalyqty jıi ornatylady?
Qoǵamdyq dıalog, ashyqtyq, adamdardyń muń-muqtajyna jedel nazar aýdarý memlekettik organdar qyzmetiniń negizgi basymdyqtary sanalady. Soltústik Qazaqstan oblystyq sotynda «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn iske asyrý úshin oblystyq sottyń tóraǵasy ár dúısenbi kúni azamattardy jeke qabyldaıdy, bul olardyń barlyq syndarly ótinish-tilekterin jedel ári tıimdi qaraýǵa múmkindik beredi.
Qabyldaýǵa jazylýdy sottyń jaýapty mamany telefon boıynsha, nemese «Vertýaldy aqparattyq ortalyq» aqparattyq qyzmeti arqyly, elektrondyq poshtamen nemese WhatsApp qosymshasy arqyly júrgizedi. Osylaısha, azamattar ózderine qoljetimdi júginý quralyn tańdaı alady.
Adamdardyń qajettilikterine shuǵyl áreket etý jáne naqty kómek berý qoǵamnyń sot júıesiniń ashyqtyǵy men kásibıligine kóz jetkizedi. Osylaı halyqtyń sotqa degen senimi nyǵaıady.
Sottaǵy aqparatqa qoljetimdilikke qatysty sottardyń resmı saıttary barlyq qajetti aqparattarmen turaqty túrde jumys isteıtindigin, oblys sottarynyń WhatsApp nómirleriniń tizimi bar, azamattar solar arqyly júginip, ózderine qajetti keńesti ala alatyndyǵyn aıta alamyn.
Facebook áleýmettik jelisindegi sottar óte belsendi. Barlyq sot tóraǵalary, sýdıalardyń kópshiligi, keńse meńgerýshileri men mamandardyń Facebook-te óz akkaýnttary bar. Turaqty negizde onda sot aqparatyn alǵa tartady, sońǵy jańalyqtarmen bólisedi, quqyqtyq túsindirý posttaryn jarııalaıdy.
Baspa jáne elektrondy BAQ-ta belsendi jumys júrgizilýde, bul sot júıesiniń qyzmeti týraly aqparattyq-túsindirý jumysyn qurýǵa múmkindik berdi.
Sot júıesi árdaıym dıalogqa ashyq dep 100% senimmen aıta alamyn.
- Qos tarap daýly máselelerdi medıaııalyq jolmen sheship, partısıpatıvtik rásimmen beıbit kelisimge keletin jaǵdaılar jıi kezdese me? Osy jolmen qansha másele óz sheshimin tapty?
- Oblys sottary azamattardyń daýdy beıbit jolmen sheshý úshin qajetti jaǵdaılar jasaıdy, túsindirý jumystary belsendi túrde júrgiziledi, tatýlastyrý rásimderi nasıhattalady, tatýlastyrýshylar men kásibı medıatorlardyń sýdıalary birlesip shyǵady. Oblystyń qarqyndy damýynyń negizi - qoǵamdaǵy kıkiljińsizdik ekeni sózsiz.
Medıaııany qoldaný aıasyn keńeıtý úshin Soltústik Qazaqstan oblystyq soty úkimettik emes uıymdarmen, azamattyq ınstıtýttarmen birqatar memorandýmdar men kelisimderge qol qoıdy. Oblystyń kásipodaq ortalyǵymen birlesip sottan tys tatýlasý ortalyǵy ashyldy. Medıaııa kabınetteri qala quraýshy kásiporyndardyń kásipodaq uıymdarynda, sondaı-aq oblys aýdandarynda ákimdikter janynda jumys isteıdi.
Qazaqstan halqy Assambleıasymen ózara yntymaqtastyq týraly Memorandýmǵa qol qoıdyq.
Eger sandar týraly aıtatyn bolsaq, ótken jyly azamattyq ister boıynsha 196 jáne ákimshilik ister boıynsha 966 daý tatýlasýmen aıaqtaldy.
2020 jyly 32 adamǵa qatysty 29 qylmystyq is júrgizilip, olardyń 25 – i taraptardyń tatýlasýyna baılanysty aıaqtaldy, sonymen qatar 18 is medıaııa tártibimen toqtatyldy.
2021 jyly sandar aıtarlyqtaı ósti. Osy jyldyń 3 aıynda 321 azamattyq is jáne 210 ákimshilik is boıynsha taraptar tatýlasty.
30 adamǵa qatysty 18 qylmystyq is júrgizýmen qysqartyldy, onyń ishinde taraptardyń tatýlasýyna baılanysty – 13 is aıaqtaldy, 3 is medıaııa tártibimen toqtatyldy.
Partısıpatıvtik rásimge keletin bolsaq, taraptar arasyndaǵy daýdy retteýdiń bul kelissóz proesi olardyń advokattarynyń mindetti túrde qatysýymen, sýdıanyń qatysýynsyz ótedi. Partısıpatıvtik rásimniń qoldanylý salasy jeke jáne (nemese) zańdy tulǵalar qatysatyn azamattyq, eńbek, otbasylyq jáne ózge de quqyq qatynastarynan týyndaıtyn azamattyq-quqyqtyq daýlar bolyp tabylady.
- Qoǵamda keleńsizdikter, ákimshilik quqyq buzýshylyqtar, qylmys oryn almas úshin, olardyń aldyn alý úshin qanshalyqty jıi brıfıngter men dóńgelek ústelder uıymdastyrasyzdar?
Oblys sottary turaqty negizde brıfıngter, semınarlar, dóńgelek ústelder, teledıdarda sóz sóıleý, jýrnaldar men gazetterde jarııalanymdar, Soltústik Qazaqstan oblystyq sotynyń saıtynda aqparat ornalastyrý jáne basqa da quqyqtyq túsindirý is-sharalaryn ótkizedi.
Jyl saıyn keminde 2 ret Óńirlik kommýnıkaııalar qyzmetiniń alańynda alqa tóraǵalarymen birge sóz sóıleımin. Sóz sóıleý barysynda biz jýrnalısterdiń suraqtaryna jaýap beremiz jáne atqarylǵan jumystar týraly esep beremiz.
Sonymen qatar, qajet bolǵan jaǵdaıda sýdıalar shyǵarylǵan sheshim nemese úkim boıynsha túsinikteme beredi, Facebook-te túsindirý posttary ornalastyrylady.
- Sot júıesindegi sybaılas jemqorlyqqa qarsy qandaı is-qımyldar júrgizilip jatyr?
- Bul máselege erekshe kóńil bólinedi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Sybaılas jemqorlyqqa qarsy strategııasyn, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Soty Tóraǵasynyń tapsyrmalaryn iske asyrý sheńberinde Soltústik Qazaqstan oblysynyń sottarynda sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl boıynsha jumys júrgizilýde. Soltústik Qazaqstan oblysynyń sottarynda ishki qaýipsizdikti qamtamasyz etý turaqty baqylaýda.
Sýdıalar men sot júıesi qyzmetkerleri arasynda sybaılas jemqorlyqqa jáne basqa da quqyq buzýshylyqtarǵa qarsy is-qımyl jasaýǵa baǵyttalǵan is-sharalar bekitilgen josparlarǵa sáıkes júrgiziledi.
2016 jyldan bastap qazirgi ýaqytqa deıin Soltústik Qazaqstan oblysy boıynsha sýdıalar men sot júıesi qyzmetkerleri tarapynan sybaılas jemqorlyq quqyq buzýshylyqtar jasaý faktileri anyqtalǵan joq. Túsindirý jumystary únemi júrgiziledi.
- Halyqtyń quqyqtyq sanasy men mádenıetin qalyptastyryp, quqyqtyq saýattylyǵyn arttyratyn jobalar júzege asyp jatyr ma? Nátıje qandaı?
- Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń pılottyq jobalarymen qatar Soltústik Qazaqstan oblystyq soty bastamashyl jobalardy iske asyrdy.
Oblys ortalyǵynyń sottarynda "Vırtýaldy aqparattyq ortalyq" jeke jobasy iske qosyldy.
Ol azamattarǵa biryńǵaı telefon nómiri, elektrondyq poshta nemese WhatsApp mobıldi qosymshasy arqyly anyqtama sıpatyndaǵy kez kelgen aqparatty jedel alýǵa múmkindik beredi.
JOO stýdentteriniń praktıkadan ótýiniń jańa formaty iske asyryldy.
"Stýdentter praktıkasynan ótýge praktıkaǵa baǵyttalǵan kózqaras" jobasyn engizý laıyqty sýdıa kadrlaryn qalyptastyrýda oń nátıjeler kórsetti.
Mamlıýt aýdanynda aýyldyq okrýgterde 17 qoǵamdyq keńes quryldy.
Oblysta "Tatýlastyrý rásimderi: sotqa deıin, sotta" pılottyq jobasyn iske asyrý sheńberinde aqsaqaldar keńesiniń jumysy zerdelendi. Aýyldyq okrýgterde týyndaǵan daýlar men janjaldardyń barlyǵy derlik Aqsaqaldar keńesimen sátti sheshimin tabýda. Atalǵan aýyldardyń turǵyndary arasyndaǵy daýlar is júzinde sotqa jetpeıdi. Mysal retinde, aqsaqaldar keńesi eki aýyl arasyndaǵy kúrdeli qaqtyǵysty sheshti.
Soltústik Qazaqstan oblystyq soty men Soltústik Qazaqstan oblysynyń kásipkerler palatasy arasynda jasalǵan Memorandýmdy iske asyrý sheńberinde praktıkada týyndaıtyn quqyq qoldaný máseleleri boıynsha oqytý arqyly tyǵyz ózara is-qımyl júrgiziledi.
2019 jyly 13 vebınar, 2020 jyly onlaın rejımde 7 vebınar ótkizildi. Oqytýdyń bul túri tyńdaýshylar úshin óte qyzyqty.
Jalpy, aımaq sottarynyń qyzmeti zańdylyq pen ádilettilik qaǵıdatyn saqtaýǵa baǵyttalǵanyn atap ótkim keledi. Buǵan Soltústik Qazaqstan oblysy sottarynyń barlyq sýdıalar korpýsynyń sapaly jáne júıeli jumysy yqpal etti.
Suhbatyńyzǵa raqmet!
Áńgimelesken: Aıjan Sylanova,
“Adyrna” ulttyq portaly
