“Adyrna” ūlttyq portalynyŋ kezektı sūhbaty Soltüstık Qazaqstan oblystyq sotynyŋ töraǧasy Aitjanov Erlan Jūmahanūlymen boldy.
- Soltüstık Qazaqstan oblystyq sotynyŋ ūjymymen qandai biık belesterdı baǧyndyrdyŋyzdar? Qai jetıstıkterıŋız erekşe ärı maŋyzdy bolyp sanalady? Soŋǧy bes jylda qandai oŋ özgerıster oryn aldy?
- Bızdıŋ basty mındetımız – zaŋdylyq pen ädılettılıktı saqtau. Adam, sot ǧimaratynan şyqqan kezde sudianyŋ şeşım şyǧaruda ädıl jäne obektivtı bolǧandyǧyna senımdı boluy kerek. Sudia üşın onyŋ eŋ basty jetıstıgı - ädıl jäne zaŋdy şeşım şyǧaruynda. Osy mındettı ıske asyru üşın Qazaqstan Respublikasy Joǧarǧy Soty qyzmettıŋ barlyq baǧyttary boiynşa jüielı türde jūmys jürgızedı.
Bügıngı taŋda ıske asyrylyp jatqan ıs-şaralar azamattardyŋ sot jüiesıne degen közqarastaryna oŋ äser ettı dep senımmen aituǧa bolady. Soŋǧy jyldarda sot jüiesınde ülken özgerıster boldy. Sot jüiesınıŋ aldyna qoiylǧan mındetterıne süiene otyryp sot korpusyn jaqsartu, sudialardyŋ täuelsızdıgın küşeitu, sot qyzmetınıŋ sapasyn arttyru boiynşa jūmys jalǧasuda. Üş jyl būryn Joǧarǧy Sot «Sot törelıgınıŋ 7 tüiını» - ırı pilottyq jobalardy ıske asyrudy bastady. Onyŋ ışıne «Mınsız sudia», «Ülgılı sot», «Ädıl prosess», «Sapaly nätije», «Smart-sot», «Kommunikasiialyq strategiia» jäne «Sotqa deiın, sotta tatulastyru» jatady. «Sot törelıgınıŋ 7 tüiını» baǧdarlamasy aiasynda Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ sottary pilottyq jobalardy sättı ıske asyrdy.
Būl sot jüiesınıŋ halyq üşın qoljetımdılıgı men aşyqtyǧyn qamtamasyz etuge septıgın tigızdı, onyŋ qazırgı uaqyt talaptaryn qanaǧattandyruǧa baǧyttalǧan modernizasiiasyna: memlekettık qyzmetterdı aluşylar üşın jailylyq jäne yŋǧailylyq, prosesterdıŋ avtomattandyryluy jäne sifrlandyryluy, ädıl sotqa degen senımdılık jäne qoǧamdaǧy şielenısudıŋ tömendeuı. Ülken jūmys atqaryldy, alaida älı de köp jūmys alda tūr.
Kütıletın jaŋaşyldyqtar bırı – 2021 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap äkımşılık ädılettı engızu. Sot jüiesınıŋ josparly damuy halyqaralyq standarttarmen kelısılgen. Özgerıs reforma üşın jasalyp jatqan joq. Sot jüiesı uaqyt talabymen jetıldırılıp otyruy tiıs. Zaŋ talaptaryn saqtau barlyǧy üşın jäne eŋ aldymen sudialar üşın asa maŋyzdy.
- Qara qyldy qaq jarǧan ädılettılıgımen közge tüsıp, bilık tarapynan üzdık marapattarǧa ie bolǧan ardager qyzmetker, sudia, advokattar bar ma? Kımderdıŋ esımın erekşe qūrmetpen atap öter edıŋız?
Oblys sot jüiesınıŋ barlyq ardagerlerın erekşe alǧyspen atap ötkım keledı. Olardyŋ ärqaisysy sot törelıgın ıske asyru ısıne öte ülken üles qosty. Olar öz ısterınıŋ şeberlerı. Özderınıŋ bükıl sot qyzmetın atqaru jolynda olar joǧary käsıbilıkterın jäne qūzyrettılıkterın körsettı jäne öŋırdıŋ sot qauymdastyǧynyŋ laiyqty qūrmetı men rizaşylyǧyna ie.
Künı bügınge deiın, zeinet demalysynda bola tūra otstavkadaǧy sudialar Q.A.Dosanov, L.F.Kapustina, Q.T.Jünısova, Q.S.Ahmetova ärtürlı sūraqtarda qajettı kömekterın körsetıp otyrady.
Sudialar men sot qyzmetkerlerınıŋ jaŋa buyny olarǧa deiın aǧa buyn ökılderınıŋ salyp ketken sara jolymen sot törelıgın abyroimen jalǧastyryp keledı jäne sottyŋ sättı damuy men qyzmet ısteuıne öz ülesterın qosuda. Otstavkadaǧy sudialar Soltüstık Qazaqstan oblystyq soty ötkızetın barlyq ıs-şaralardyŋ, qorytyndy keŋesterdıŋ qatysuşylary. Soŋǧy 5 jyl ışınde 1941-1945 jyldardaǧy Ūly Otan soǧysyna qatysuşy sudialardyŋ esımderın mäŋgılıkke saqtau boiynşa ülken jūmys atqaryldy.
2017 jylǧy 5 mamyrda Soltüstık Qazaqstan oblystyq soty ǧimaratynyŋ janynda 1941-1945 jyldardaǧy soǧys qatysuşylary – oblys sudialaryna memorialdyq eskertkış taqta saltanatty türde aşyldy.
2018 jylǧy 5 mamyrda ŪOS qatysuşy – sudialarǧa arnalǧan Estelık Kıtap jaryq kördı.
2019 jylǧy 5 mamyrda ardager sudialarǧa arnalǧan beine film şyqty.
Jeŋıs saiabaǧy aumaǧynda soǧysqa qatysuşy –sudialarǧa Estelık alleiasyn aşumen jūmys aiaqtaldy.
- Karantin rejimı sot prosesıne kedergı keltırıp jatqan joq pa?
Respublikanyŋ onyŋ ışınde Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ sottary ötken jyldyŋ nauryz aiynda elımızde engızılgen Tötenşe jaǧdaiǧa jäne soŋynan karantindık jäne şekteu şaralaryn saqtauǧa bailanysty qaşyqtyqtan jūmys jasau formatyna qysqa merzımde öte aldy. Sot otyrystary, jabyq sot otyrystarynda qaralǧan prosessterdı qospaǧanda, TrueConf jäne Vatsap mobildı qosymşalary men beinekonferensiia arqyly ötkızıldı jäne älı de ötkızılude. Barlyǧy 2020 jyly 29 myŋ otyrystyŋ 20 myŋnan astam sot otyrysy onlain formatta ötkızıldı, būl jalpy sannyŋ 70%-daiyn qūraidy. Atalǧan jūmys formaty prosess qatysuşylarynyŋ densaulyǧy men ömırınıŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz ete otyryp, azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyǧyn ıske asyrdy.
- Sotqa, zaŋǧa bailanysty aqparattardyŋ aşyqtyǧy, qoljetımdılıgı qandai deŋgeide? Halyqpen kerı bailanys qanşalyqty jiı ornatylady?
Qoǧamdyq dialog, aşyqtyq, adamdardyŋ mūŋ-mūqtajyna jedel nazar audaru memlekettık organdar qyzmetınıŋ negızgı basymdyqtary sanalady. Soltüstık Qazaqstan oblystyq sotynda «Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» tūjyrymdamasyn ıske asyru üşın oblystyq sottyŋ töraǧasy är düisenbı künı azamattardy jeke qabyldaidy, būl olardyŋ barlyq syndarly ötınış-tılekterın jedel ärı tiımdı qarauǧa mümkındık beredı.
Qabyldauǧa jazyludy sottyŋ jauapty mamany telefon boiynşa, nemese «Vertualdy aqparattyq ortalyq» aqparattyq qyzmetı arqyly, elektrondyq poştamen nemese WhatsApp qosymşasy arqyly jürgızedı. Osylaişa, azamattar özderıne qoljetımdı jügınu qūralyn taŋdai alady.
Adamdardyŋ qajettılıkterıne şūǧyl äreket etu jäne naqty kömek beru qoǧamnyŋ sot jüiesınıŋ aşyqtyǧy men käsıbilıgıne köz jetkızedı. Osylai halyqtyŋ sotqa degen senımı nyǧaiady.
Sottaǧy aqparatqa qoljetımdılıkke qatysty sottardyŋ resmi saittary barlyq qajettı aqparattarmen tūraqty türde jūmys ısteitındıgın, oblys sottarynyŋ WhatsApp nömırlerınıŋ tızımı bar, azamattar solar arqyly jügınıp, özderıne qajettı keŋestı ala alatyndyǧyn aita alamyn.
Facebook äleumettık jelısındegı sottar öte belsendı. Barlyq sot töraǧalary, sudialardyŋ köpşılıgı, keŋse meŋgeruşılerı men mamandardyŋ Facebook-te öz akkaunttary bar. Tūraqty negızde onda sot aqparatyn alǧa tartady, soŋǧy jaŋalyqtarmen bölısedı, qūqyqtyq tüsındıru posttaryn jariialaidy.
Baspa jäne elektrondy BAQ-ta belsendı jūmys jürgızılude, būl sot jüiesınıŋ qyzmetı turaly aqparattyq-tüsındıru jūmysyn qūruǧa mümkındık berdı.
Sot jüiesı ärdaiym dialogqa aşyq dep 100% senımmen aita alamyn.
- Qos tarap dauly mäselelerdı mediasiialyq jolmen şeşıp, partisipativtık räsımmen beibıt kelısımge keletın jaǧdailar jiı kezdese me? Osy jolmen qanşa mäsele öz şeşımın tapty?
- Oblys sottary azamattardyŋ daudy beibıt jolmen şeşu üşın qajettı jaǧdailar jasaidy, tüsındıru jūmystary belsendı türde jürgızıledı, tatulastyru räsımderı nasihattalady, tatulastyruşylar men käsıbi mediatorlardyŋ sudialary bırlesıp şyǧady. Oblystyŋ qarqyndy damuynyŋ negızı - qoǧamdaǧy kikıljıŋsızdık ekenı sözsız.
Mediasiiany qoldanu aiasyn keŋeitu üşın Soltüstık Qazaqstan oblystyq soty ükımettık emes ūiymdarmen, azamattyq instituttarmen bırqatar memorandumdar men kelısımderge qol qoidy. Oblystyŋ käsıpodaq ortalyǧymen bırlesıp sottan tys tatulasu ortalyǧy aşyldy. Mediasiia kabinetterı qala qūrauşy käsıporyndardyŋ käsıpodaq ūiymdarynda, sondai-aq oblys audandarynda äkımdıkter janynda jūmys ısteidı.
Qazaqstan halqy Assambleiasymen özara yntymaqtastyq turaly Memorandumǧa qol qoidyq.
Eger sandar turaly aitatyn bolsaq, ötken jyly azamattyq ıster boiynşa 196 jäne äkımşılık ıster boiynşa 966 dau tatulasumen aiaqtaldy.
2020 jyly 32 adamǧa qatysty 29 qylmystyq ıs jürgızılıp, olardyŋ 25 – ı taraptardyŋ tatulasuyna bailanysty aiaqtaldy, sonymen qatar 18 ıs mediasiia tärtıbımen toqtatyldy.
2021 jyly sandar aitarlyqtai östı. Osy jyldyŋ 3 aiynda 321 azamattyq ıs jäne 210 äkımşılık ıs boiynşa taraptar tatulasty.
30 adamǧa qatysty 18 qylmystyq ıs jürgızumen qysqartyldy, onyŋ ışınde taraptardyŋ tatulasuyna bailanysty – 13 ıs aiaqtaldy, 3 ıs mediasiia tärtıbımen toqtatyldy.
Partisipativtık räsımge keletın bolsaq, taraptar arasyndaǧy daudy retteudıŋ būl kelıssöz prosesı olardyŋ advokattarynyŋ mındettı türde qatysuymen, sudianyŋ qatysuynsyz ötedı. Partisipativtık räsımnıŋ qoldanylu salasy jeke jäne (nemese) zaŋdy tūlǧalar qatysatyn azamattyq, eŋbek, otbasylyq jäne özge de qūqyq qatynastarynan tuyndaityn azamattyq-qūqyqtyq daular bolyp tabylady.
- Qoǧamda keleŋsızdıkter, äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar, qylmys oryn almas üşın, olardyŋ aldyn alu üşın qanşalyqty jiı brifingter men döŋgelek üstelder ūiymdastyrasyzdar?
Oblys sottary tūraqty negızde brifingter, seminarlar, döŋgelek üstelder, teledidarda söz söileu, jurnaldar men gazetterde jariialanymdar, Soltüstık Qazaqstan oblystyq sotynyŋ saitynda aqparat ornalastyru jäne basqa da qūqyqtyq tüsındıru ıs-şaralaryn ötkızedı.
Jyl saiyn kemınde 2 ret Öŋırlık kommunikasiialar qyzmetınıŋ alaŋynda alqa töraǧalarymen bırge söz söileimın. Söz söileu barysynda bız jurnalisterdıŋ sūraqtaryna jauap beremız jäne atqarylǧan jūmystar turaly esep beremız.
Sonymen qatar, qajet bolǧan jaǧdaida sudialar şyǧarylǧan şeşım nemese ükım boiynşa tüsınıkteme beredı, Facebook-te tüsındıru posttary ornalastyrylady.
- Sot jüiesındegı sybailas jemqorlyqqa qarsy qandai ıs-qimyldar jürgızılıp jatyr?
- Būl mäselege erekşe köŋıl bölınedı. Qazaqstan Respublikasynyŋ Sybailas jemqorlyqqa qarsy strategiiasyn, sondai-aq Qazaqstan Respublikasy Joǧarǧy Soty Töraǧasynyŋ tapsyrmalaryn ıske asyru şeŋberınde Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ sottarynda sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl boiynşa jūmys jürgızılude. Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ sottarynda ışkı qauıpsızdıktı qamtamasyz etu tūraqty baqylauda.
Sudialar men sot jüiesı qyzmetkerlerı arasynda sybailas jemqorlyqqa jäne basqa da qūqyq būzuşylyqtarǧa qarsy ıs-qimyl jasauǧa baǧyttalǧan ıs-şaralar bekıtılgen josparlarǧa säikes jürgızıledı.
2016 jyldan bastap qazırgı uaqytqa deiın Soltüstık Qazaqstan oblysy boiynşa sudialar men sot jüiesı qyzmetkerlerı tarapynan sybailas jemqorlyq qūqyq būzuşylyqtar jasau faktılerı anyqtalǧan joq. Tüsındıru jūmystary ünemı jürgızıledı.
- Halyqtyŋ qūqyqtyq sanasy men mädenietın qalyptastyryp, qūqyqtyq sauattylyǧyn arttyratyn jobalar jüzege asyp jatyr ma? Nätije qandai?
- Qazaqstan Respublikasy Joǧarǧy Sotynyŋ pilottyq jobalarymen qatar Soltüstık Qazaqstan oblystyq soty bastamaşyl jobalardy ıske asyrdy.
Oblys ortalyǧynyŋ sottarynda "Virtualdy aqparattyq ortalyq" jeke jobasy ıske qosyldy.
Ol azamattarǧa bıryŋǧai telefon nömırı, elektrondyq poşta nemese WhatsApp mobildı qosymşasy arqyly anyqtama sipatyndaǧy kez kelgen aqparatty jedel aluǧa mümkındık beredı.
JOO studentterınıŋ praktikadan ötuınıŋ jaŋa formaty ıske asyryldy.
"Studentter praktikasynan ötuge praktikaǧa baǧyttalǧan közqaras" jobasyn engızu laiyqty sudia kadrlaryn qalyptastyruda oŋ nätijeler körsettı.
Mamliut audanynda auyldyq okrugterde 17 qoǧamdyq keŋes qūryldy.
Oblysta "Tatulastyru räsımderı: sotqa deiın, sotta" pilottyq jobasyn ıske asyru şeŋberınde aqsaqaldar keŋesınıŋ jūmysy zerdelendı. Auyldyq okrugterde tuyndaǧan daular men janjaldardyŋ barlyǧy derlık Aqsaqaldar keŋesımen sättı şeşımın tabuda. Atalǧan auyldardyŋ tūrǧyndary arasyndaǧy daular ıs jüzınde sotqa jetpeidı. Mysal retınde, aqsaqaldar keŋesı ekı auyl arasyndaǧy kürdelı qaqtyǧysty şeştı.
Soltüstık Qazaqstan oblystyq soty men Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ käsıpkerler palatasy arasynda jasalǧan Memorandumdy ıske asyru şeŋberınde praktikada tuyndaityn qūqyq qoldanu mäselelerı boiynşa oqytu arqyly tyǧyz özara ıs-qimyl jürgızıledı.
2019 jyly 13 vebinar, 2020 jyly onlain rejimde 7 vebinar ötkızıldı. Oqytudyŋ būl türı tyŋdauşylar üşın öte qyzyqty.
Jalpy, aimaq sottarynyŋ qyzmetı zaŋdylyq pen ädılettılık qaǧidatyn saqtauǧa baǧyttalǧanyn atap ötkım keledı. Būǧan Soltüstık Qazaqstan oblysy sottarynyŋ barlyq sudialar korpusynyŋ sapaly jäne jüielı jūmysy yqpal ettı.
Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken: Aijan Sylanova,
“Adyrna” ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
