Túrli aıyppen sottalǵandar prezıdent pen halyqtan keshirim surap, bostandyqqa shyǵýy qanshalyqty ádiletti?
Sońǵy kezderi qozǵalǵan ister toqtatylyp, nemese sottalyp, jazasyn jeńildetilgender týraly jıi aıtyla bastady. Solardyń arasynda belgili tulǵalar, nemese burynǵy prezıdenttiń týystary da bar.
«KEZINDE TISIM BATQAN...»
Qyrkúıek aıynyń basynda Qaırat Satybaldy bostandyqqa shyqty. Ol buǵan deıin sybaılas jemqorlyq áreketi úshin 6 jylǵa sottalǵan bolatyn. Alaıda sot onyń shartty túrde merziminen buryn bosap shyǵý týraly ótinishin qanaǵattandyrdy. Qalǵan 3 jyl 3 aı merzimdi ol Almatyda probaııalyq baqylaýda ótkizedi.
Sot úkimine deıin eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń nemere inisi Qazaqstanǵa jymqyrǵan 783 mlrd teńgeniń aktıvterin qaıtaryp, halyq pen prezıdentten keshirim suraǵan edi.
«Qadirli sot, qadirli qazaq eli, kez-kelgen azamat úshin memleket múddesi bárinen bıik bolýǵa tıis. Halqymyzda sóz bar, «jańylmaıtyn jaq, súrinbeıtin tuıaq bolmaıdy» degen. Men jasaǵan qatelikterimdi moıyndaımyn. Maǵan qatysty qylmystyq is boıynsha men organdarǵa kómektesip búkil zańsyz qarjyny qaıtaryp jatyrmyn. Elden zańsyz shyǵarǵan aktıvterdi qaıtarý eldiń yrysyn ózine qaıtarý dep bilemin. Bul memleket basshysy qabyldaǵan mańyzdy sheshimderdiń biri... Kezinde tisim batqan, aqysyna kirgen adamdardan jáne memleket basshysynan keshirim suraımyn», - degen bolatyn sottalýshy.
Degenmen, «memleket múddesin bıik qoıǵan» Qaırat Satybaldynyń keshirimmen jazasyn jeńildetýi kóptiń ashýyn týdyrdy. Bul másele áleýmettik jelide qatań synaldy.
«HALYQ BILIKKE SENBEIDI»
Qoǵam belsendisi, belgili ekonomıst Januzaq Ákim «Adyrna» ulttyq portalyna bıliktiń keshirim suraǵandarǵa jeńildik jasaýy halyqty ózderinen alshaqtatatynyn aıtty.
- Qazir memlekettiń bar múlkin jymqyryp alyp, keshirim suraıtyndar kóbeıýde. Bul – Konstıtýııany belden basyp, qylmystyń ústine qylmys jasap jatqandardyń tirligi. Damyǵan, demokratııalyq elderde azamattardyń barlyǵy zań aldynda teń, - deıdi ol.
- 30 jylda bylyqtyrdyq. Sony jalǵastyryp jatyrmyz. Birinshiden, korrýpııamen kúresýimiz kerek, sol korrýpııalyq qylmys jasaǵandardy, sottaǵandardy jeńil jazalap, bostandyqqa shyǵarý bul qylmysty on ese asyrady. Al olardy bostandyqqa shyǵarǵandar on ese qylmys jasaǵandar dep esepteımin.Sebebi, zańnyń ústinen basyp sheshim shyǵaryp otyr. Bul halyqtyń bılikke senbeýine sebep bolady, - dep qosty Januzaq Ákim.
Aıtýynsha, bul áreketter qoǵamǵa bılik óziniń fýnkııasyn oryndamaı otyr jáne qylmysker, olıgarhııalyq-korýpııalyq toptardyń jaqtap otyr degen áser berýi múmkin.
- Eger bılik elde turaqtylyq pen birlik bolǵanyn qalasa, mundaı raqymshylyq jasaı berýdi qoıý kerek. Árkim óz jazasyn alyp shyqsyn. Keıin basqalarǵa da sabaq bolýy qajet, - deıdi Januzaq Ákim.
«ShYN JÚREKTEN» ÓKINÝ
«Shyn júrekten» ókinip, jazasyn jeńildetkenderdiń ishinde Qaırat Satybaldyny túrmeden kútip alǵan inisi Samat Ábish te bar. "Qańtar oqıǵasy kezinde bıligin asyra paıdalandy" dep aıyptalǵan ol 8 jylǵa shartty jaza alǵan. Sýdıa sottalýshynyń «jas balalarynyń baryn jáne shyn júrekten ókingenin» eskerip, shartty jaza bergen.
Sonymen qatar, «Qańtar oqıǵasy kezinde aýyr zardaptarǵa ákep soqtyrǵan bılikti asyra paıdalandy» dep aıyptalǵan burynǵy ishki ister mınıstri Erlan Turǵymbaev ta shartty jazaǵa kesilgen bolatyn.
Sotta prokýror aıyptaýdy qoldap, sottan 5 jyl merzimge bas bostandyǵynan aıyrý jazasyn taǵaıyndaýdy suraǵan. Sottalýshynyń óz kinásin tolyq moıyndap, shyn júrekten ókingeni aıtylǵan.
OTQA JANBAITYN, SÝǴA BATPAITYN ÁLIIa NAZARBAEVA
Nazarbaevtyń kishi qyzy Álııa Nazarbaevanyń ýtılızaııalyq alymǵa ıelik etetin «ÓKM operatory» kompanııasynyń halyqaralyq izdeýde júrgen burynǵy quryltaıshysy Shynar Muhtarovaǵa da Birikken Arab Ámirlikterinen ekstradıııalanyp, qarashada oǵan 7 jylǵa shartty jaza berilgen. Ol 2018 jyly ýtılızaııa alymy jınaǵynan, 920 mln teńge mólsherinde zańsyz dıvıdend aldy dep aıyptalǵan.
Sondaı-aq, atalǵan kompanııaǵa qatysty 2023 jyldyń 3 shildesinde burynǵy ekologııa jáne tabıǵı resýrstar vıe-mınıstri Ahmetjan Pirimqulov - 7 jylǵa, «ÓKM operatory» JShS-niń burynǵy bas dırektory Lıýdmıla Korotenko - 7 jylǵa, «ÓKM operatory» JShS-niń sol kezdegi dırektory Medet Qumarǵalıev - 7 jylǵa jáne atalǵan mekemeniń burynǵy qarjy dırektory Rýstam Temirbek 2 jyl merzimge bas bostandyǵynan aıyrylǵan. Sot olarǵa «bótenniń múlkin jymqyrdy» jáne «bılikti asyra paıdalandy» degen aıyp taqty. Degenmen, kompanııanyń alǵashqy quryltaıshysy bolǵan Álııa Nazarbaevaǵa aıtarlyqtaı aýyr aıyptar taǵylsa da, eshqaısysy qylmystyq iske ulaspady.
BILIP, BILMEI ISTEGENDERGE RAQYMShYLYQ
Maýsym aıynda Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttiginiń qaýlysy negizinde «memleketke opasyzdyq jasady» jáne «bılikti basyp almaq boldy» degen aıyppen 18 jylǵa sottalǵan UQK-niń burynǵy basshysy Kárim Másimov te prezıdentten keshirim surady. Alaıda memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Másimovke raqymshylyq jasaýdan bas tartty.
Al taıaýda ǵana prezıdent Qasym-Jomart Toqaev óz jarlyǵymen belgili sınolog Konstantın Syroejkınge raqymshylyq jasady. Nátıjesinde, onyń sottylyǵy alynyp tastalyp, quqyǵy qalpyna keltirilgen.
Syroejkın 2019 jyly Qylmystyq kodekstiń 175-babynyń 1-bólimi «Memleketke opasyzdyq jasaý» boıynsha kináli dep tanylyp, 10 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylǵan bolatyn. Degenmen, ol prezıdentten 2023 jyldyń jeltoqsan aıynda raqymshylyq jasaýyn suraǵan. Keıin 4 naýryzda Syroejkınniń shartty túrde merziminen buryn bosatýdan bas tartqany týraly habarlandy.
«MEN KEShIRIM BERGIM KELMEIDI...»
Belsendi jeli qoldanýshysy Qýanysh Edilhantegi bulaı keshirim surap, qutylyp ketýge óziniń qalaı qaraıtynyn bylaı bildirgen.
«Mysaly, aıtalyq, Tartypaldy degen bireý TV arqyly búkil qazaq halqynan keshirim surady delik. Qazaq halqy degen soń oǵan men de kirem, biraq men keshirim bergim kelmeıdi. Jalǵyz men emes, qazaq halqynyń basym bóligi keshirimiń ne, tipti álgi Tartypaldyny kórgisi de kelmeıdi delik, sonda ne bolady? Bul tek jáı formalızm bolyp shyqpaı ma? Endeshe, surap ne kerek? Munyń sot jazasyn jeńildetýge qanshalyqty qatysy bar? Sondaı-aq separatıster aýyzdaryna kelgenderin qusyp, artynan keshirim surap jazadan qutylyp ketip jatady, ondaıdyń áldenesheýine kýá boldyq. Sonda bul qalaı? Osy proedýra zańdy ma? Zańdy bolsa, ol qylmystyq Kodekste qalaı qaralǵan? Arnaıy júıesi bar ma? Keshiremiz, nemese keshirmeımiz degen sııaqty qandaı da bir reakııa bolýy kerek, ony fıksaııa jasaıtyn organ bolýy kerek shyǵar? Sondaı-aq prezıdentten keshirim surap qutylyp ketý she? Oǵan sondaı quqyq berilgen be? Berilmese endeshe buryn osylaısha qutylyp ketkenderdi qaıta qamaý kerek shyǵar?» dep jazǵan bolatyn.
«PREZIDENTTIŃ RAQYMShYLYQ JASAÝǴA QUQY BAR»
Bul suraqqa belgili zańger Shyńqýat Baıjanov jaýap berdi. Ol máseleniń moraldyq qyry bar ekenin basa aıtqan.
- Halyqtan keshirim suraý degen zań joq. Biraq prezıdenttiń rahymshylyq jasaýǵa quqy bar. Biraq ol da arnaıy talqylaýdan ótip baryp qabyldanatyn akt. Al Qańtardaǵy qandy qyrǵynǵa tikeleı qatysy bar Samat Ábishke 8 jyl shartty jaza berý, eks-mınıstr Turǵynbaevqa 5 jyl shartty jaza berý, Álııa Nazarbaevanyń adamyna birneshe mıllıard ýtıl alymnyń aqshasyn jegeni úshin 6 jyl shartty jaza berý, jemqorlyqpen sottalǵan Bergeı Rysqalıevtiń mıllıard dúnıesin tárkilemeı qaıtaryp berýi, Satybaldyny merziminen buryn shartty jazamen bosatý baryp turǵan zańsyzdyq, ádiletsizdik, - deıdi zańger.
Qolynda bıligi barlar keshirim surap, jazadan qutylýdy ádetke aınaldyrsa, halyq ta soǵan áýes bolady degen pikirler de aıtylyp jatady. Jelide bilgenin aıtyp, qoǵamdy dúrliktirgen túrli áreketinen keıin halyqtan keshirim surap jatatyndar kóp. Turǵyndarǵa dóreki sóılegen sheneýnikter de, tóbelesken oqýshylar da, dańdaısyǵan separatıster de keshirim surap tezirek qutylýǵa qam jasaıdy. Mundaıda olarǵa jaza qandaı?
- Istegen qylmysynan keıin keshirim suraıtyndar kóp. Degenmen, olarǵa zań boıynsha jaza bar. Qylmystyq kodekstiń 131 baby boıynsha, adamnyń ar namysyna tıetin sózder aıtyp, qorlasa jáne soǵan dálelder bolsa, sot saraptamasy taǵaıyndalyp zań boıynsha jaýapkershilikke tartylady. Qorlaý faktisi boıynsha 100 aılyq esep kórsetkishte aıyppul nemese 120 saǵatqa deıingi merzimde qoǵamdyq jumystarǵa tartýy múmkin. Al eger áleýmettik jeli arqyly adamnyń ar-namysyna tıip, balaǵat sózder aıtsa, 200 aılyq kórsetkishte aıyppul salýǵa nemese 180 saǵatqa deıin merzimdik qoǵamdyq jumysqa tartý qarastyrylǵan. Al árbir qylmystyq is boıynsha aıyptalǵan adamdar zań boıynsha jazalanýy kerek, - deıdi belgili zańger Tileýjan Kishkenbaev.
Dana Nurmuhanbet
«Adyrna» ulttyq portaly
