Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldaýynda «Azamattyq qoǵamǵa qoldaý kórsetip, onyń áleýetin nyǵaıta túsý kerek. Sondaı-aq asa mańyzdy jalpy memlekettik mindetterdi sheshý úshin talqylaý jumystaryna onyń múmkindikterin keńinen qoldaný qajet»,-degen bolatyn. Búginde «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy» kommerııalyq emes akıonerlik qoǵamy úkimettik emes uıymdarǵa memleket bıýdjetinen grant berýshi jalǵyz operator bolyp tabylady. Ortalyq granttary qandaı máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan? Elimizdegi úkimettik emes uıymdardyń bolashaǵy qandaı? Bul týraly basqarma tóraıymy Bátıma Mýkına «Adyrna» tilshisine bergen suhbatynda aıtyp berdi.
– Bátıma hanym, Qazaqstandaǵy qoǵamdyq qorlardyń damý deńgeıi qandaı? Búgingi kúnge deıin nendeı jetistikterge qol jetkizdi?
– Qoǵamdyq uıymdar ǵana emes, ártúrli úkimettik emes uıymdar men kommerııalyq emes uıymdar qoldanystaǵy zańnamalyq aktilerge sáıkes damýda. Elimizde olardyń qyzmeti tolyq rettelgen. Bıýdjet zańnamasyna sáıkes olardyń qyzmetin qoldaýdyń ózge de quraldary bar. Bul - memleket tarapynan memlekettik áleýmettik tapsyrys jáne azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń granttyq qarjylandyrýy. Budan basqa, Qazaqstanda qoǵamdyq qorlardyń damýyn ár túrli donorlar jáne bıznes qoldaıdy. Munyń bári olardyń qyzmetin jandandyrýǵa yqpal etip otyr. Búgingi tańda úkimettik emes uıymdar aıtarlyqtaı jetistikterge qol jetkizgenin moıyndaý kerek. Tipti elimiz táýelsizdik alǵan alǵan kezde qurylyp, áli kúnge jumys istep, damyp kele jatqan uıymdar da bar.
Azamattardyń bastamasyn qoldaý ortalyǵy arqyly granttyq qarjylandyrýǵa ıe bolǵan kompanııalar arasynda 15 jyldan astam ýaqyt boıy jumys istep kele jatqan kompanııalar bar. Olar – óte bedeldi uıymdar. Bul kompanııalar memlekettik tapsyrysty ǵana emes, sonymen qatar sheteldik jobalardy iske asyryp otyr, sonyń ishinde halyqqa áleýmettik qyzmet kórsetip keledi. Sondaı-aq, normatıvtik-quqyqtyq aktilerdi jazýǵa atsalysady, pikirtalastarǵa qatysady, qoǵamdy alańdatatyn máselelerdi belsendi kóteredi, kórsetilýi tıis óz normalaryn usynady. Qazaqstannyń qoǵamdyq uıymdary halyqaralyq pikirtalas alańdarynda da belsendi. Bul olardyń shetelde tanymal ekenin kórsetedi.
Elimizdiń áleýmettik saıası ómirinde túbegeıli ózgeris bolyp jatyr, sebebi halyqtyń azamattyq belsendiligi artyp keledi. Memleket "Halyq únine qulaq asatyn memleket" tujyrymdamasyn damyta otyryp, úkimettik emes sektormen ózara qarym-qatynas ornatý tásilderin ózgertýde. Bıylǵy jyly Qazaqstannyń Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń qoldaýymen básekege qabiletti úkimettik emes sektordy damytý úshin jańa jaǵdaılar jasaý maqsatynda pılottyq rejımde "ÚEU akademııasy" jobasy iske qosyldy. Ony "Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy" KEAQ usynǵan granttyq qarjylandyrýǵa "Azamattyq bastamalar ortalyǵy" qoǵamdyq birlestigi júzege asyrady. Joba 15 qyrkúıekte iske qosyldy. Eki aı ishinde osy joba aıasynda Qazaqstannyń 300-den astam úkimettik emes uıymdary oqytyldy. Dáristerdi Qazaqstan, Reseı, Belarýs Respýblıkasy, Qyrǵyzstan elderiniń tanymal sarapshylary men bıznes-trenerleri ótkizdi. Sabaq onlaın formatta bolǵandyqtan, kez kelgen adam "ÚEU akademııasynyń" qatysýshysy bolýǵa múmkindik aldy. Nátıjesinde 800-den astam adam kýrs tyńdaýshysy boldy.
"ÚEU akademııasy" jobasy aıasynda atqarylǵan jumys nátıjesi alǵa qoıylǵan barlyq mindettiń iske asyrylǵanyn kórsetedi. Jobanyń áleýmettik tıimdiligi jergilikti, óńirlik ÚEU arqyly naqty mindetterdi sheshý jáne ÚEU qyzmetkerleriniń quzyrettiligin arttyrýda kórinedi. Óz basym qurylǵan "ÚEU Akademııasy" osy sektordy damytý úshin jaqsy jaǵdaı jasap, úkimettik emes uıymdar qyzmetkerleriniń quzyretin arttyratynyna senimdimin.
Qazir úkimettik emes uıymdardyń kásibılik deńgeıi artty deýge negiz bar. Osydan 10 – 20 jyl burynǵy jaǵdaımen salystyrǵanda, ózgeris jer men kókteı. Bıyl tamyz aıynda Qazaqstan Respýblıkasynda Azamattyq qoǵamdy damytýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy qabyldandy. Onda elimizde azamattyq qoǵam salasyn damytý qadamdary kórsetildi. Bul turǵyda áli de usynystar jasalyp jatyr.
– «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy» KEAQ granttary qandaı máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan?
– Búginde 116 joba iske asyrylyp jatyr. Onyń ishinde aımaqtarda tutynýshylardyń quqyǵyn qorǵaý salasynda halyqtyń saýattylyǵyn arttyrý úshin 14 joba bar. Aýyldyq ÚEU áleýetin arttyrý úshin de 14 joba iske asyrylyp jatyr. 6 joba azamattyq qoǵamdy damytýǵa, 20 joba jastar jáne otbasy saıasatyn qoldaýǵa arnalǵan. Qazirgi tańda úsh zertteý jobasy iske asyrylýda. Sonymen qatar, jalpy azamattyq biregeılikke jáne qazaqstandyq patrıotızmdi damytýǵa arnalǵan da joba bar.
Negizgi seriktesimiz – ÚEU. Biz áleýmettik jobalardyń qalaı iske asyrylyp jatqanyn baqylaımyz, ıaǵnı sapasyna úlken mán beremiz. ÚEU kásibı biliktiligin arttyrýǵa basa nazar aýdaramyz. Sondaı-aq, áleýmettik jobalardyn sapasyna jáne olardyń monıtorıngine jaýap beremiz. Iske asyrylyp jatqan jobalar aıasynda taǵy 834 shaǵyn grant iske asyrylýda. Iaǵnı, elimizdiń túkpir-túkpirinde memleket 86 úkimettik emes uıymdar arqyly azamattyq bastamalardy iske asyrýǵa kómektesedi. Olar naqty máselelerge baǵyttalǵan. Sondyqtan bolar, nátıjesi aıqyn kórinis tabýda. Kómekti naqty adamdar alyp jatyr. Ár aımaqta granttyq jobalar aıasynda 500 myńnan 8 shaǵyn grant bólindi. Buryn mektepterdiń janynda balalar alańdary bolmaǵan edi. Búginde olar salynyp, balalarǵa arnalǵan massaj kabınetteri, qarttarǵa arnalǵan kompıýterlik kabınetter ashyldy. Iaǵnı, ata-ájeler de kompıýterlik saýattylyq jáne basqa jobalarǵa qatysýǵa múmkindik aldy. Bir jyl ótti, bul jobalardyń turaqtylyǵy baıqalýda.
– Qoǵamdyq uıymdarǵa osy granttarmen jumys júrgizýge qandaı talaptar qoıylady?
– Barlyq úkimettik emes uıymdar úshin granttarǵa teń qoljetimdilik berilgen. Bizdiń grant alýshylarǵa qoıylatyn talaptar birdeı, olar zańmen jáne grant erejelerimen bekitilgen. Sonymen qatar, árbir grant aıasynda biz kelisim-shart jasaımyz jáne osy kelisim-shartqa sáıkes jumys isteımiz. Úkimettik emes uıymdardyń granttyq qarjylandyrýǵa ótinim berýin retteıtin eki normatıvtik-quqyqtyq qujat bar: "Memlekettik áleýmettik tapsyrys týraly» QR Zańy jáne Granttar berý erejeleri. Jumys barysynda biz osy 2 qujatqa súıenemiz. Qoıylatyn birinshi talap - qujattardyń tolyq paketi usynylýy kerek. Ekinshi - úkimettik emes uıymdar bazasynda mindetti túrde tirkelgen bolýy kerek. Úshinshi - qarjylandyrý somasy usynylǵan lımıtten aspaýy tıis. Eger bul somadan joǵary bolsa, onda biz ótinimdi qabyldaı almaımyz. Óıtkeni bul granttyq qarjylandyrý josparynan asyp ketedi, ereje buzylady. Tórtinshi - ÚEM-nyń jarǵylyq qyzmeti grant taqyrybyna sáıkes bolýy tıis. Bul irikteýdiń birinshi kezeńindegi negizgi krıterııler. Aıta keteıin, bul – memleket qarjysy. Suraýy bar. Biz ár tıyn úshin esep alamyz, bıýdjet qarajatynyń barynsha ashyq bólinýine mán beremiz. Granttyq qarjylandyrý salasyna qarajat bólýdi, jeńimpazdardy irikteýdi táýelsiz saraptamalyq komıssııa iske asyrady. Bizdiń ortalyq grant utyp alǵan uıymdardyń jumysyn baqylap, monıtorıng júrgizedi.
– Granttar úlestirýde ádil qazylar alqasy qandaı krıterııler negizinde tańdalyp alyndy?
– Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi úkimettik emes uıymdar úshin granttar berý josparyn bekitip, bizge beredi. Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy bekitilgen máseleler boıynsha baıqaý jarııalaıdy. Kelip túsken ótinishterdi Ortalyqtyń jaýapty qyzmetkerleri baıqaý talaptaryna sáıkes irikteıdi. Sodan soń ár jobaǵa jeke nómir berip, komıssııa qaraýyna, ıaǵnı ádilqazylar alqasyna jiberedi. Komıssııa quramy táýelsiz sarapshylardan turady. Bul proess úshin arnaıy biliktiligi men tájirıbesi bar naqty sarapshylar jaýap beredi. Komıssııa quramyna qabyldanatyn ár sarapshy 3 krıterıı boıynsha baǵalanady: 1-shi - bilimi, 2-shi - kásibı tájirıbesi, 3-shi - osyndaı komıssııa quramynda kem degende 2 jyl jumys ótili bolý kerek. Sarapshylar jumystyń mańyzdylyǵyna, nátıjege qol jetkizýge, áleýmettik jobanyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge nazar aýdarady. Sonymen qatar, sarapshy shyǵyndar smetasy men onyń negizdiligin baǵalaıdy. Al úkimettik emes uıym óziniń áleýmettik jobasyn naqty belgilengen merzimde iske asyrý múmkindigin baǵalaıdy. Biz úshin áleýmettik jobalardyń suranysqa ıe bolyp, halyqtyń qajetine jaraǵany asa mańyzdy!
– Qazaqstandaǵy úkimettik emes uıymdardyń bolashaǵyn qalaı elestetesiz?
– Qazirgi kezde azamattyq qoǵam ókilderi memlekettik proesterdi basqarýǵa, sheshim qabyldaýǵa belsendi túrde tartylyp jatyr. Barlyq salada ár deńgeıde qoǵamdyq keńester belsendi jumys isteıdi. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev óz Joldaýynda memlekettik organdar jumysyna azamattyq qoǵamnyń áleýetin qoldaný qajet dep aıtqan bolatyn. Bul – qýanarlyq jaıt. Úkimettik emes uıymdardyń damýyna jan-jaqty jaǵdaı jasalady dep oılaımyn. Men qoǵamdyq uıymdardy bolashaqta naqty jumys normalary bar jáne úzdik álemdik tájirıbege sáıkes jetkilikti túrde ashyq jumys isteıtin uıym retinde elestetemin. Iaǵnı, olar aýdıtten ótýdi, halyqaralyq qarjylyq standarttarǵa sáıkes halyqaralyq qarjylyq eseptilikti qalyptastyrady. Bul qadamdar qoǵamdyq uıymdarǵa degen senimdi arttyrady. Sáıkesinshe, mundaı qoǵamdyq uıymdardy qarjylandyrýǵa nıet bildiretin donorlar da kóp bolady. Olar arqyly qazaqstandyqtardyń ómiri men ál-aýqatyn jaqsartý úshin ınvestıııalardyń úlken kólemin tartatyn bolady.
– Suhbatyńyzǵa raqmet!
Áńgimelesken Dıana ASAN,
«Adyrna» ulttyq portaly
