«Almaty gallereiasynda» Oŋǧarbek Alharov pen Läilä Jarqynnyŋ «Qoş keldıŋ, Äz-Nauryz!» atty körmesınıŋ aşylu saltanaty öttı. Būl körmege 35 kartina men kiızden jasalǧan būiymdar ılıngen. Fotograf Oŋǧarbek Alharov Ūlystyŋ ūly künıne orai ötıp jatqan körmenı jasau üşın bıraz uaqyttyŋ ketkenın aitady.
Körmenıŋ basty erekşelıgı – qazaqilyqty därıpteu, nasihattau. «Adyrna» tılşısı fotograf Oŋǧarbek Alharovpen tıldesıp, körmenıŋ aşylu saltanatynyŋ kuägerı boldy.
- Körme tarihy tereŋ baqsylyq dästürden bastalady. Būl ädeiı josparlandy. Köp kısıler qazır baqsy-balgerden qorqady. Negızınen önerdıŋ bärınıŋ bastamasy osy baqsydan şyqqan. Täŋır zamannan aldyn baqsylar medisinalyq, öner salasy, muzyka önerı, qolöner, teatr salalaryn qamtyǧan. Än de osy baqsylardan şyqqan. Oǧan deiın än bolmaǧan dep jatady. Odan bölek sirk önerı bar. Baqsylar adyraspandy tütındetıp, adamdy emdep, ötkenın aityp, bolaşaǧyn boljaǧan. Sol üşın bız körmenı baqsydan bastadyq. Būl qabyrǧada ekeuı būlyŋǧyr suret bolyp jasaldy. Myna qobyz – Nysan abyz qobyzynyŋ ülgısı. Surette arqardyŋ müiızı de körınıp tūr. Sebebı būl januar köp memlekette joq, Qazaqstanda bar. Ony tabu qiyn. Sondai-aq, onyŋ müiızınen köptegen em-dom üşın därı jasaǧan. Tylsym küştı barynşa jetkızuge tyrystyq. Ekınşı surette baqsynyŋ artynda patşanyŋ taǧyndai belgı tūr. Kezınde är patşanyŋ baqsysy bolǧan. Bızde qazır islam dını, odan keiın hristian, ateizm dınderı keldı. Sonyŋ artynşa muzyka, medisina, bärı bölınıp şyqqannan keiın şamandy ädeiı joǧaltyp jıberdı. Negızınen ǧylymnyŋ da bastamasy osy baqsylar bolǧan.
Körmede baqsynyŋ suretınen keiın bala, otbasy, tabiǧat syndy baǧyttarda türlı kartinalar ılıngen. Äsırese ekınşı qabyrǧadaǧy kışkentai bala men qyzdyŋ fotosy köptı süisınttı. Suret «Qorǧanyş» dep atalǧan.
- Balanyŋ qolynda sadaǧy bar. Qaruy balanyŋ özımen bırdei. Mūnyŋ da astarynda ülken män jatyr. Qazaqta balany kışkentai kezınen ony batyrsyŋ dep tärbielegen. Ol - qyzdyŋ qorǧanyşy, üidıŋ tıreuı, Otan iesı. Sol üşın būl surettı «Qorǧanyş» dep atadyq. Kiım, lokasiia,fon barlyǧy sol zamanǧa sai.
- Al myna surette jastar beinelengen eken. Qolynda bürkıtı, tazysy bar. Mänısı nede?
- Būl suret öte mändı ärı maǧynaly. Bız – Keŋes ükımetın körgendermız. Ǧalamtordyŋ ne ekenın bılgen joqpyz, bızdıŋ ömırge degen közqarasymyz basqa boldy. Bügınde balalardy da osyǧan baulu kerek. Bızdıŋ mındet – sol. Bügıngınıŋ jastary ǧalamtor, aǧylşyn tılın oqyp, kiız üidı muzeiden köredı, qoidyŋ qūmalaǧynan jiırkenedı. Bız auylda qoi baǧyp, aryqtan su ıştık. Bügın balalar bıreudıŋ qasyǧynan tamaq ışpeidı. Qarap otyrsaq, amanattyŋ jalǧasy bolmai qalǧanyn baiqaimyz. Mynau ǧalamtordyŋ, damudyŋ saldarynan bız qazaqtyǧymyzdan aiyrylyp bara jatyrmyz. Sol üşın tūǧyrdy, iaǧni bürkıttı köterıp, jastarǧa osyǧan qarap «boi tüzeŋder!» degen suret. Qazynany ūmytpaiyq!
Foto körmede jeke albom da berılgen. Albomda qazaqtyŋ tarihy men qazaqy kiımdegı keiıpkerlerdıŋ beinesı toptastyrylǧan.
- Būl surette Ardaq Nazarov beinelengen. Ol älemnıŋ üş dürkın chempiony, bıreudıŋ kumirı. Balalar sol kısıge qarap qyzyqsyn degen maqsatpen tüsırdık. Ardaq – batyrlyqtyŋ simvoly. Būl jerde fotoqaǧazdyŋ da materialy basqa. Holst ta, suretter de bügın tört türlı materialdan jasalǧan.
- Qazaqstanda fotografiia salasy damyǧan ba?
- Elımızde fotografiia önerı endı täi-täi basyp kele jatyr. Älı damuǧa da jetpegenbız. Biyl Almaty poligrafiia kolledjınde 100 balany osy mamandyqqa qabyldadyq. Al T.Jürgenov oqu ornynda biyl 6-7 balaǧa oryn aşpaqpyz. Kei JOO-da arnaiy kurstar bar. Bıraq ol şekteulı. Şetelde būl salada PhD doktor, akademikter bar. Bız soǧan jetuımız kerek. Jaŋa bır kısıler keldı. «Kördık, endı ne ısteiık? Surettı köruge keldık pe sonda?» deidı. Keibır adamdar fotografiianyŋ psihologiiasyn, filosofiiasyn tüsınıp jatqan joq, ökınışke orai. Sony damytu üşın osyndai körme jasap bastadyq.
- 30 jylda būl sala damymady ma?
- Bızde Prezident mynda bardy, Qazaqstanǧa elşı keldı, zauyt aşyldy degen syndy jarnamalyq fotolar keŋ tarady. Odan bölek qūjattardaǧy dokumenttık fotografiia bar. Būl sala sonymen bıttı. Bızdıŋ oqulyqtar men gazetterde de jaqsy suretter jetıspeidı. Keŋes kezınde aituly fotograftar boldy. Bıraq ol kısıler qazır qartaiǧan. Al 30 jyldyŋ ışınde fotograf daiyndaityn jüie bolmaǧannan keiın ökınışke orai qazaq fotografiiasynda sabaqtastyq üzılıp qaldy. Sony qaita jaŋǧyrtu kerek.
- Suretterde köbıne nege män berıldı?
- Kiımderge qarasaŋyzdar bolady. Būl sahna ne teatr, ärtısterdıŋ, bazarda satatyn kiımder emes. Mūnyŋ bärı etnokiım. Surettegı besık te, etık te bärıne män berıldı. Fotoda model kimeşek kiıp tūr. Mūny köpşılık kie bermeidı. Kinoda türlı kimeşekterdı körıp jatamyz. Bıraq olardyŋ orny bölek. Men mūndai kimeşektı Dina Nūrpeiısovanyŋ suretterınen ǧana körgenmın.
Körmede «Jas jūbailar», «Qobyzşy», «Sūlu», «Jauynger qyz» syndy ärtürlı baǧyttardaǧy suretter bar.
- Myna suret nege «Oian, qazaq!» dep atalǧan?
- «Oian, qazaq» kinosynyŋ basty rölınde oinaǧan akterdıŋ suretı. Kinoda da negızınen osyndai jan-aiqai bar. Men būl surette sony körsetkım keldı. Joǧary ılıngen surette Sūltan Beibarysty beineledık. Sebebı ol bala kezınde satylyp kettı. Bıraq osyndai jūpyny kiımmen jürıp, qazaq dalasynan zorlyqpen äketılıp, älemdı bilegen ūly bileuşı bolǧan. Al nege bız qazır üstımızge bärın jabystyra beremız? Osyndai qarapaiym bolyp-aq älemdı bilegen. Bız bailyqty onyŋ közımen, közqarasymen, batyldyǧymen körsetuge tyrystyq.
- Būl surette tarihşy keipınde orys azamaty beinelengen eken. Būl kım?
- İä, tarihşy özımızdıŋ «Alga, Peterburg». Bızdıŋ tarihymyzdy orys aǧaiynymyz kelıp jazyp jatyr. Sonyŋ beinesın keltırdık. Surette kıtap, şam, bärı bar. Sebebı ol jelıdegı paraqşasynda Qazaqstannyŋ jetıstıgın künde salady. Onyŋ qyzy da qazaq mektebınde bılım alyp jatyr. Bız orysşa söilep jürgende ol qazaqşa söileidı. Jan-düniesımen qazaq bolyp ketken. Surette onyŋ közınde sūraq bar: «Men nege mūny ıstep jatyrmyn? Qazaqtar öz tarihyn özı jazbai ma?» degendei. Onyŋ ne aityp jatqanyn tüsınbeisıŋ. Sol üşın osyndai surettı beineledık.
Fotograf Oŋǧarbek Alharov kelesı aida däl osy körmedegı suretterın Türkiiaǧa alyp ketpek. Onyŋ aituynşa, köpşılıkke qazaqşa kiımder qyzyq. 35 surettıŋ 15-ı Ankaradaǧy «Şymkent» film qysqametrajdy festivalınde ılınedı.
- Būl suretterde jaryqty, tüstı barlyǧyn tolyq zerttep, arnaiy jasadym. Eŋ bastysy kelgen kısı özıne ūnaǧan surettı tabuy kerek. Bızdegı maqsat osy. Holst, laminasiiasymen bırtektı materialdaǧy suretter bolsa, törtınşı material – glians, jyltyr qaǧazdaǧy suretter.
Suretterde ananyŋ meiırımı, äjenıŋ mahabbaty, aqsaqaldyŋ aq peiılın därıptep, körermenge türlı emosiia syilaityn kartinalardy köruge bolady.
- Myna surette aqsaqaldyŋ qolyna qylyş ala otyruynda ne män bar?
- Būl suret Ukrainadaǧy soǧys bastalaiyn dep jatqan edı. Mūny nege tüsırdım? Ukrainada soǧys bastalady degen sybystan soŋ ädeiılep tüsırdım. Qazaqqa soǧys kelmesın dedım. Qylyşqa qarasaŋyz, tot basyp jatyr. Ol «Bız soǧyspai-aq qoiaiyq» degen män. Bızde qylyş bolsyn, bıraq aibar üşın bolsyn. Bıraq ony qairamai-aq qoiaiyq. Üidıŋ, eldıŋ iesı bar. Elge qauıp tönse 90 jastaǧy atamyz bolsyn, elın, jerın qorǧauǧa daiyn ekenın jetkızdım.
- Būl surette soǧystan keiıngı bala beinelengen be? Surettıŋ aty nege «Ümıt»?
- Kezınde bızde soǧys zamany boldy. Bız älemdık deŋgeide 30 jyl ötse de osyndai balanyŋ tūrpatyndamyz. Bıraq kerı şegınbeimız, ümıt bar. Sol üşın ümıt bar. Aman boludy, jerdıŋ tynyş boluyn tıleimız. Bızdıŋ 30 jyldaǧy beinemızdı körsettık.
Körme «Qos ǧaşyq», «Balalyq şaq», «Ana meiırımı» syndy köŋıldı emosiialar lebı sezıletın surettermen qorytyndylanǧan.
«Qoş keldıŋ, Äz-Nauryz» körmesı Dostyq köşesınde ornalasqan «Almaty gallereiasy» ǧimaratynda ötıp jatyr. Foto körme 2 apta boiy, säuır aiyna deiın jalǧaspaq.
Körmede baqsynyŋ suretınen keiın bala, otbasy, tabiǧat syndy baǧyttarda türlı kartinalar ılıngen. Äsırese ekınşı qabyrǧadaǧy kışkentai bala men qyzdyŋ fotosy köptı süisınttı. Suret «Qorǧanyş» dep atalǧan.
- Balanyŋ qolynda sadaǧy bar. Qaruy balanyŋ özımen bırdei. Mūnyŋ da astarynda ülken män jatyr. Qazaqta balany kışkentai kezınen ony batyrsyŋ dep tärbielegen. Ol - qyzdyŋ qorǧanyşy, üidıŋ tıreuı, Otan iesı. Sol üşın būl surettı «Qorǧanyş» dep atadyq. Kiım, lokasiia,fon barlyǧy sol zamanǧa sai.
«IZBASAR»
- Myna surette Talǧar jaqta tūratyn älemge äigılı qūsbegı Ysqaq atamyz bürkıtpen otyr. Ol kısınıŋ jeke beinesın beineledık. Surettıŋ joǧary jaǧyna kışkentai balany qūspen qoidyq. Sebebı ol atanyŋ ızbasary, nemeresı. 4 jasar balanyŋ bır qolynda tazysy, ekınşı qolynda bürkıtı tūr. Būl surette balanyŋ mūrnynan suy da aǧyp tūr. Bala kışkentai bolsa da batyldyq pen qairattylyq sezılıp tūr.
- Al myna surette jastar beinelengen eken. Qolynda bürkıtı, tazysy bar. Mänısı nede?
- Būl suret öte mändı ärı maǧynaly. Bız – Keŋes ükımetın körgendermız. Ǧalamtordyŋ ne ekenın bılgen joqpyz, bızdıŋ ömırge degen közqarasymyz basqa boldy. Bügınde balalardy da osyǧan baulu kerek. Bızdıŋ mındet – sol. Bügıngınıŋ jastary ǧalamtor, aǧylşyn tılın oqyp, kiız üidı muzeiden köredı, qoidyŋ qūmalaǧynan jiırkenedı. Bız auylda qoi baǧyp, aryqtan su ıştık. Bügın balalar bıreudıŋ qasyǧynan tamaq ışpeidı. Qarap otyrsaq, amanattyŋ jalǧasy bolmai qalǧanyn baiqaimyz. Mynau ǧalamtordyŋ, damudyŋ saldarynan bız qazaqtyǧymyzdan aiyrylyp bara jatyrmyz. Sol üşın tūǧyrdy, iaǧni bürkıttı köterıp, jastarǧa osyǧan qarap «boi tüzeŋder!» degen suret. Qazynany ūmytpaiyq!
Foto körmede jeke albom da berılgen. Albomda qazaqtyŋ tarihy men qazaqy kiımdegı keiıpkerlerdıŋ beinesı toptastyrylǧan.
- Būl surette Ardaq Nazarov beinelengen. Ol älemnıŋ üş dürkın chempiony, bıreudıŋ kumirı. Balalar sol kısıge qarap qyzyqsyn degen maqsatpen tüsırdık. Ardaq – batyrlyqtyŋ simvoly. Būl jerde fotoqaǧazdyŋ da materialy basqa. Holst ta, suretter de bügın tört türlı materialdan jasalǧan.
- Qazaqstanda fotografiia salasy damyǧan ba?
- Elımızde fotografiia önerı endı täi-täi basyp kele jatyr. Älı damuǧa da jetpegenbız. Biyl Almaty poligrafiia kolledjınde 100 balany osy mamandyqqa qabyldadyq. Al T.Jürgenov oqu ornynda biyl 6-7 balaǧa oryn aşpaqpyz. Kei JOO-da arnaiy kurstar bar. Bıraq ol şekteulı. Şetelde būl salada PhD doktor, akademikter bar. Bız soǧan jetuımız kerek. Jaŋa bır kısıler keldı. «Kördık, endı ne ısteiık? Surettı köruge keldık pe sonda?» deidı. Keibır adamdar fotografiianyŋ psihologiiasyn, filosofiiasyn tüsınıp jatqan joq, ökınışke orai. Sony damytu üşın osyndai körme jasap bastadyq.
- 30 jylda būl sala damymady ma?
- Bızde Prezident mynda bardy, Qazaqstanǧa elşı keldı, zauyt aşyldy degen syndy jarnamalyq fotolar keŋ tarady. Odan bölek qūjattardaǧy dokumenttık fotografiia bar. Būl sala sonymen bıttı. Bızdıŋ oqulyqtar men gazetterde de jaqsy suretter jetıspeidı. Keŋes kezınde aituly fotograftar boldy. Bıraq ol kısıler qazır qartaiǧan. Al 30 jyldyŋ ışınde fotograf daiyndaityn jüie bolmaǧannan keiın ökınışke orai qazaq fotografiiasynda sabaqtastyq üzılıp qaldy. Sony qaita jaŋǧyrtu kerek.
- Suretterde köbıne nege män berıldı?
- Kiımderge qarasaŋyzdar bolady. Būl sahna ne teatr, ärtısterdıŋ, bazarda satatyn kiımder emes. Mūnyŋ bärı etnokiım. Surettegı besık te, etık te bärıne män berıldı. Fotoda model kimeşek kiıp tūr. Mūny köpşılık kie bermeidı. Kinoda türlı kimeşekterdı körıp jatamyz. Bıraq olardyŋ orny bölek. Men mūndai kimeşektı Dina Nūrpeiısovanyŋ suretterınen ǧana körgenmın.
Körmede «Jas jūbailar», «Qobyzşy», «Sūlu», «Jauynger qyz» syndy ärtürlı baǧyttardaǧy suretter bar.
- Myna suret nege «Oian, qazaq!» dep atalǧan?
- «Oian, qazaq» kinosynyŋ basty rölınde oinaǧan akterdıŋ suretı. Kinoda da negızınen osyndai jan-aiqai bar. Men būl surette sony körsetkım keldı. Joǧary ılıngen surette Sūltan Beibarysty beineledık. Sebebı ol bala kezınde satylyp kettı. Bıraq osyndai jūpyny kiımmen jürıp, qazaq dalasynan zorlyqpen äketılıp, älemdı bilegen ūly bileuşı bolǧan. Al nege bız qazır üstımızge bärın jabystyra beremız? Osyndai qarapaiym bolyp-aq älemdı bilegen. Bız bailyqty onyŋ közımen, közqarasymen, batyldyǧymen körsetuge tyrystyq.
- Būl surette tarihşy keipınde orys azamaty beinelengen eken. Būl kım?
- İä, tarihşy özımızdıŋ «Alga, Peterburg». Bızdıŋ tarihymyzdy orys aǧaiynymyz kelıp jazyp jatyr. Sonyŋ beinesın keltırdık. Surette kıtap, şam, bärı bar. Sebebı ol jelıdegı paraqşasynda Qazaqstannyŋ jetıstıgın künde salady. Onyŋ qyzy da qazaq mektebınde bılım alyp jatyr. Bız orysşa söilep jürgende ol qazaqşa söileidı. Jan-düniesımen qazaq bolyp ketken. Surette onyŋ közınde sūraq bar: «Men nege mūny ıstep jatyrmyn? Qazaqtar öz tarihyn özı jazbai ma?» degendei. Onyŋ ne aityp jatqanyn tüsınbeisıŋ. Sol üşın osyndai surettı beineledık.
Fotograf Oŋǧarbek Alharov kelesı aida däl osy körmedegı suretterın Türkiiaǧa alyp ketpek. Onyŋ aituynşa, köpşılıkke qazaqşa kiımder qyzyq. 35 surettıŋ 15-ı Ankaradaǧy «Şymkent» film qysqametrajdy festivalınde ılınedı.
- Būl suretterde jaryqty, tüstı barlyǧyn tolyq zerttep, arnaiy jasadym. Eŋ bastysy kelgen kısı özıne ūnaǧan surettı tabuy kerek. Bızdegı maqsat osy. Holst, laminasiiasymen bırtektı materialdaǧy suretter bolsa, törtınşı material – glians, jyltyr qaǧazdaǧy suretter.
Suretterde ananyŋ meiırımı, äjenıŋ mahabbaty, aqsaqaldyŋ aq peiılın därıptep, körermenge türlı emosiia syilaityn kartinalardy köruge bolady.
- Myna surette aqsaqaldyŋ qolyna qylyş ala otyruynda ne män bar?
- Būl suret Ukrainadaǧy soǧys bastalaiyn dep jatqan edı. Mūny nege tüsırdım? Ukrainada soǧys bastalady degen sybystan soŋ ädeiılep tüsırdım. Qazaqqa soǧys kelmesın dedım. Qylyşqa qarasaŋyz, tot basyp jatyr. Ol «Bız soǧyspai-aq qoiaiyq» degen män. Bızde qylyş bolsyn, bıraq aibar üşın bolsyn. Bıraq ony qairamai-aq qoiaiyq. Üidıŋ, eldıŋ iesı bar. Elge qauıp tönse 90 jastaǧy atamyz bolsyn, elın, jerın qorǧauǧa daiyn ekenın jetkızdım.
- Būl surette soǧystan keiıngı bala beinelengen be? Surettıŋ aty nege «Ümıt»?
- Kezınde bızde soǧys zamany boldy. Bız älemdık deŋgeide 30 jyl ötse de osyndai balanyŋ tūrpatyndamyz. Bıraq kerı şegınbeimız, ümıt bar. Sol üşın ümıt bar. Aman boludy, jerdıŋ tynyş boluyn tıleimız. Bızdıŋ 30 jyldaǧy beinemızdı körsettık.
Körme «Qos ǧaşyq», «Balalyq şaq», «Ana meiırımı» syndy köŋıldı emosiialar lebı sezıletın surettermen qorytyndylanǧan.
«Qoş keldıŋ, Äz-Nauryz» körmesı Dostyq köşesınde ornalasqan «Almaty gallereiasy» ǧimaratynda ötıp jatyr. Foto körme 2 apta boiy, säuır aiyna deiın jalǧaspaq.
Symbat Nauhan,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
