«Almaty gallereıasynda» Ońǵarbek Alharov pen Láılá Jarqynnyń «Qosh keldiń, Áz-Naýryz!» atty kórmesiniń ashylý saltanaty ótti. Bul kórmege 35 kartına men kıizden jasalǵan buıymdar ilingen. Fotograf Ońǵarbek Alharov Ulystyń uly kúnine oraı ótip jatqan kórmeni jasaý úshin biraz ýaqyttyń ketkenin aıtady.
Kórmeniń basty ereksheligi – qazaqılyqty dáripteý, nasıhattaý. «Adyrna» tilshisi fotograf Ońǵarbek Alharovpen tildesip, kórmeniń ashylý saltanatynyń kýágeri boldy.
- Kórme tarıhy tereń baqsylyq dástúrden bastalady. Bul ádeıi josparlandy. Kóp kisiler qazir baqsy-balgerden qorqady. Negizinen ónerdiń báriniń bastamasy osy baqsydan shyqqan. Táńir zamannan aldyn baqsylar medıınalyq, óner salasy, mýzyka óneri, qolóner, teatr salalaryn qamtyǵan. Án de osy baqsylardan shyqqan. Oǵan deıin án bolmaǵan dep jatady. Odan bólek ırk óneri bar. Baqsylar adyraspandy tútindetip, adamdy emdep, ótkenin aıtyp, bolashaǵyn boljaǵan. Sol úshin biz kórmeni baqsydan bastadyq. Bul qabyrǵada ekeýi bulyńǵyr sýret bolyp jasaldy. Myna qobyz – Nysan abyz qobyzynyń úlgisi. Sýrette arqardyń múıizi de kórinip tur. Sebebi bul janýar kóp memlekette joq, Qazaqstanda bar. Ony tabý qıyn. Sondaı-aq, onyń múıizinen kóptegen em-dom úshin dári jasaǵan. Tylsym kúshti barynsha jetkizýge tyrystyq. Ekinshi sýrette baqsynyń artynda patshanyń taǵyndaı belgi tur. Kezinde ár patshanyń baqsysy bolǵan. Bizde qazir ıslam dini, odan keıin hrıstıan, ateızm dinderi keldi. Sonyń artynsha mýzyka, medıına, bári bólinip shyqqannan keıin shamandy ádeıi joǵaltyp jiberdi. Negizinen ǵylymnyń da bastamasy osy baqsylar bolǵan.
Kórmede baqsynyń sýretinen keıin bala, otbasy, tabıǵat syndy baǵyttarda túrli kartınalar ilingen. Ásirese ekinshi qabyrǵadaǵy kishkentaı bala men qyzdyń fotosy kópti súısintti. Sýret «Qorǵanysh» dep atalǵan.
- Balanyń qolynda sadaǵy bar. Qarýy balanyń ózimen birdeı. Munyń da astarynda úlken mán jatyr. Qazaqta balany kishkentaı kezinen ony batyrsyń dep tárbıelegen. Ol - qyzdyń qorǵanyshy, úıdiń tireýi, Otan ıesi. Sol úshin bul sýretti «Qorǵanysh» dep atadyq. Kıim, lokaııa,fon barlyǵy sol zamanǵa saı.
«IZBASAR»
- Myna sýrette Talǵar jaqta turatyn álemge áıgili qusbegi Ysqaq atamyz búrkitpen otyr. Ol kisiniń jeke beınesin beıneledik. Sýrettiń joǵary jaǵyna kishkentaı balany quspen qoıdyq. Sebebi ol atanyń izbasary, nemeresi. 4 jasar balanyń bir qolynda tazysy, ekinshi qolynda búrkiti tur. Bul sýrette balanyń murnynan sýy da aǵyp tur. Bala kishkentaı bolsa da batyldyq pen qaırattylyq sezilip tur.
- Al myna sýrette jastar beınelengen eken. Qolynda búrkiti, tazysy bar. Mánisi nede?
- Bul sýret óte mándi ári maǵynaly. Biz – Keńes úkimetin kórgendermiz. Ǵalamtordyń ne ekenin bilgen joqpyz, bizdiń ómirge degen kózqarasymyz basqa boldy. Búginde balalardy da osyǵan baýlý kerek. Bizdiń mindet – sol. Búginginiń jastary ǵalamtor, aǵylshyn tilin oqyp, kıiz úıdi mýzeıden kóredi, qoıdyń qumalaǵynan jıirkenedi. Biz aýylda qoı baǵyp, aryqtan sý ishtik. Búgin balalar bireýdiń qasyǵynan tamaq ishpeıdi. Qarap otyrsaq, amanattyń jalǵasy bolmaı qalǵanyn baıqaımyz. Mynaý ǵalamtordyń, damýdyń saldarynan biz qazaqtyǵymyzdan aıyrylyp bara jatyrmyz. Sol úshin tuǵyrdy, ıaǵnı búrkitti kóterip, jastarǵa osyǵan qarap «boı túzeńder!» degen sýret. Qazynany umytpaıyq!
Foto kórmede jeke albom da berilgen. Albomda qazaqtyń tarıhy men qazaqy kıimdegi keıipkerlerdiń beınesi toptastyrylǵan.
- Bul sýrette Ardaq Nazarov beınelengen. Ol álemniń úsh dúrkin chempıony, bireýdiń kýmıri. Balalar sol kisige qarap qyzyqsyn degen maqsatpen túsirdik. Ardaq – batyrlyqtyń sımvoly. Bul jerde fotoqaǵazdyń da materıaly basqa. Holst ta, sýretter de búgin tórt túrli materıaldan jasalǵan.
- Qazaqstanda fotografııa salasy damyǵan ba?
- Elimizde fotografııa óneri endi táı-táı basyp kele jatyr. Áli damýǵa da jetpegenbiz. Bıyl Almaty polıgrafııa kolledjinde 100 balany osy mamandyqqa qabyldadyq. Al T.Júrgenov oqý ornynda bıyl 6-7 balaǵa oryn ashpaqpyz. Keı JOO-da arnaıy kýrstar bar. Biraq ol shekteýli. Shetelde bul salada PhD doktor, akademıkter bar. Biz soǵan jetýimiz kerek. Jańa bir kisiler keldi. «Kórdik, endi ne isteıik? Sýretti kórýge keldik pe sonda?» deıdi. Keıbir adamdar fotografııanyń psıhologııasyn, fılosofııasyn túsinip jatqan joq, ókinishke oraı. Sony damytý úshin osyndaı kórme jasap bastadyq.
- 30 jylda bul sala damymady ma?
- Bizde Prezıdent mynda bardy, Qazaqstanǵa elshi keldi, zaýyt ashyldy degen syndy jarnamalyq fotolar keń tarady. Odan bólek qujattardaǵy dokýmenttik fotografııa bar. Bul sala sonymen bitti. Bizdiń oqýlyqtar men gazetterde de jaqsy sýretter jetispeıdi. Keńes kezinde aıtýly fotograftar boldy. Biraq ol kisiler qazir qartaıǵan. Al 30 jyldyń ishinde fotograf daıyndaıtyn júıe bolmaǵannan keıin ókinishke oraı qazaq fotografııasynda sabaqtastyq úzilip qaldy. Sony qaıta jańǵyrtý kerek.
- Sýretterde kóbine nege mán berildi?
- Kıimderge qarasańyzdar bolady. Bul sahna ne teatr, ártisterdiń, bazarda satatyn kıimder emes. Munyń bári etnokıim. Sýrettegi besik te, etik te bárine mán berildi. Fotoda model kımeshek kıip tur. Muny kópshilik kıe bermeıdi. Kınoda túrli kımeshekterdi kórip jatamyz. Biraq olardyń orny bólek. Men mundaı kımeshekti Dına Nurpeıisovanyń sýretterinen ǵana kórgenmin.
Kórmede «Jas jubaılar», «Qobyzshy», «Sulý», «Jaýynger qyz» syndy ártúrli baǵyttardaǵy sýretter bar.
- Myna sýret nege «Oıan, qazaq!» dep atalǵan?
- «Oıan, qazaq» kınosynyń basty rólinde oınaǵan akterdiń sýreti. Kınoda da negizinen osyndaı jan-aıqaı bar. Men bul sýrette sony kórsetkim keldi. Joǵary ilingen sýrette Sultan Beıbarysty beıneledik. Sebebi ol bala kezinde satylyp ketti. Biraq osyndaı jupyny kıimmen júrip, qazaq dalasynan zorlyqpen áketilip, álemdi bılegen uly bıleýshi bolǵan. Al nege biz qazir ústimizge bárin jabystyra beremiz? Osyndaı qarapaıym bolyp-aq álemdi bılegen. Biz baılyqty onyń kózimen, kózqarasymen, batyldyǵymen kórsetýge tyrystyq.
- Bul sýrette tarıhshy keıpinde orys azamaty beınelengen eken. Bul kim?
- Iá, tarıhshy ózimizdiń «Alga, Peterbýrg». Bizdiń tarıhymyzdy orys aǵaıynymyz kelip jazyp jatyr. Sonyń beınesin keltirdik. Sýrette kitap, sham, bári bar. Sebebi ol jelidegi paraqshasynda Qazaqstannyń jetistigin kúnde salady. Onyń qyzy da qazaq mektebinde bilim alyp jatyr. Biz oryssha sóılep júrgende ol qazaqsha sóıleıdi. Jan-dúnıesimen qazaq bolyp ketken. Sýrette onyń kózinde suraq bar: «Men nege muny istep jatyrmyn? Qazaqtar óz tarıhyn ózi jazbaı ma?» degendeı. Onyń ne aıtyp jatqanyn túsinbeısiń. Sol úshin osyndaı sýretti beıneledik.
Fotograf Ońǵarbek Alharov kelesi aıda dál osy kórmedegi sýretterin Túrkııaǵa alyp ketpek. Onyń aıtýynsha, kópshilikke qazaqsha kıimder qyzyq. 35 sýrettiń 15-i Ankaradaǵy «Shymkent» fılm qysqametrajdy festıvalinde ilinedi.
- Bul sýretterde jaryqty, tústi barlyǵyn tolyq zerttep, arnaıy jasadym. Eń bastysy kelgen kisi ózine unaǵan sýretti tabýy kerek. Bizdegi maqsat osy. Holst, lamınaııasymen birtekti materıaldaǵy sýretter bolsa, tórtinshi materıal – glıan, jyltyr qaǵazdaǵy sýretter.
Sýretterde ananyń meıirimi, ájeniń mahabbaty, aqsaqaldyń aq peıilin dáriptep, kórermenge túrli emoııa syılaıtyn kartınalardy kórýge bolady.
- Myna sýrette aqsaqaldyń qolyna qylysh ala otyrýynda ne mán bar?
- Bul sýret Ýkraınadaǵy soǵys bastalaıyn dep jatqan edi. Muny nege túsirdim? Ýkraınada soǵys bastalady degen sybystan soń ádeıilep túsirdim. Qazaqqa soǵys kelmesin dedim. Qylyshqa qarasańyz, tot basyp jatyr. Ol «Biz soǵyspaı-aq qoıaıyq» degen mán. Bizde qylysh bolsyn, biraq aıbar úshin bolsyn. Biraq ony qaıramaı-aq qoıaıyq. Úıdiń, eldiń ıesi bar. Elge qaýip tónse 90 jastaǵy atamyz bolsyn, elin, jerin qorǵaýǵa daıyn ekenin jetkizdim.
- Bul sýrette soǵystan keıingi bala beınelengen be? Sýrettiń aty nege «Úmit»?
- Kezinde bizde soǵys zamany boldy. Biz álemdik deńgeıde 30 jyl ótse de osyndaı balanyń turpatyndamyz. Biraq keri sheginbeımiz, úmit bar. Sol úshin úmit bar. Aman bolýdy, jerdiń tynysh bolýyn tileımiz. Bizdiń 30 jyldaǵy beınemizdi kórsettik.
Kórme «Qos ǵashyq», «Balalyq shaq», «Ana meıirimi» syndy kóńildi emoııalar lebi seziletin sýrettermen qorytyndylanǵan.
«Qosh keldiń, Áz-Naýryz» kórmesi Dostyq kóshesinde ornalasqan «Almaty gallereıasy» ǵımaratynda ótip jatyr. Foto kórme 2 apta boıy, sáýir aıyna deıin jalǵaspaq.
Symbat Naýhan,
«Adyrna» ulttyq portaly
