مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «ازاماتتىق قوعامعا قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ الەۋەتىن نىعايتا ءتۇسۋ كەرەك. سونداي-اق اسا ماڭىزدى جالپى مەملەكەتتىك مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن تالقىلاۋ جۇمىستارىنا ونىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭىنەن قولدانۋ قاجەت»،-دەگەن بولاتىن. بۇگىندە «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى» كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا مەملەكەت بيۋدجەتىنەن گرانت بەرۋشى جالعىز وپەراتور بولىپ تابىلادى. ورتالىق گرانتتارى قانداي ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان؟ ەلىمىزدەگى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بولاشاعى قانداي؟ بۇل تۋرالى باسقارما ءتورايىمى باتيما مۋكينا «ادىرنا» تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ايتىپ بەردى.
– ءباتيما حانىم، قازاقستانداعى قوعامدىق قورلاردىڭ دامۋ دەڭگەيى قانداي؟ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن نەندەي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى؟
– قوعامدىق ۇيىمدار عانا ەمەس، ءارتۇرلى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمدار قولدانىستاعى زاڭنامالىق اكتىلەرگە سايكەس دامۋدا. ەلىمىزدە ولاردىڭ قىزمەتى تولىق رەتتەلگەن. بيۋدجەت زاڭناماسىنا سايكەس ولاردىڭ قىزمەتىن قولداۋدىڭ وزگە دە قۇرالدارى بار. بۇل - مەملەكەت تاراپىنان مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىس جانە ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعىنىڭ گرانتتىق قارجىلاندىرۋى. بۇدان باسقا، قازاقستاندا قوعامدىق قورلاردىڭ دامۋىن ءار ءتۇرلى دونورلار جانە بيزنەس قولدايدى. مۇنىڭ ءبارى ولاردىڭ قىزمەتىن جانداندىرۋعا ىقپال ەتىپ وتىر. بۇگىنگى تاڭدا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزگەنىن مويىنداۋ كەرەك. ءتىپتى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان العان كەزدە قۇرىلىپ، ءالى كۇنگە جۇمىس ىستەپ، دامىپ كەلە جاتقان ۇيىمدار دا بار.
ازاماتتاردىڭ باستاماسىن قولداۋ ورتالىعى ارقىلى گرانتتىق قارجىلاندىرۋعا يە بولعان كومپانيالار اراسىندا 15 جىلدان استام ۋاقىت بويى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان كومپانيالار بار. ولار – وتە بەدەلدى ۇيىمدار. بۇل كومپانيالار مەملەكەتتىك تاپسىرىستى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار شەتەلدىك جوبالاردى ىسكە اسىرىپ وتىر، سونىڭ ىشىندە حالىققا الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتىپ كەلەدى. سونداي-اق، نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردى جازۋعا اتسالىسادى، پىكىرتالاستارعا قاتىسادى، قوعامدى الاڭداتاتىن ماسەلەلەردى بەلسەندى كوتەرەدى، كورسەتىلۋى ءتيىس ءوز نورمالارىن ۇسىنادى. قازاقستاننىڭ قوعامدىق ۇيىمدارى حالىقارالىق پىكىرتالاس الاڭدارىندا دا بەلسەندى. بۇل ولاردىڭ شەتەلدە تانىمال ەكەنىن كورسەتەدى.
ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك ساياسي ومىرىندە تۇبەگەيلى وزگەرىس بولىپ جاتىر، سەبەبى حالىقتىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگى ارتىپ كەلەدى. مەملەكەت "حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت" تۇجىرىمداماسىن دامىتا وتىرىپ، ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورمەن ءوزارا قارىم-قاتىناس ورناتۋ تاسىلدەرىن وزگەرتۋدە. بيىلعى جىلى قازاقستاننىڭ اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن باسەكەگە قابىلەتتى ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتوردى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا جاعدايلار جاساۋ ماقساتىندا پيلوتتىق رەجيمدە "ۇەۇ اكادەمياسى" جوباسى ىسكە قوسىلدى. ونى "ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى" كەاق ۇسىنعان گرانتتىق قارجىلاندىرۋعا "ازاماتتىق باستامالار ورتالىعى" قوعامدىق بىرلەستىگى جۇزەگە اسىرادى. جوبا 15 قىركۇيەكتە ىسكە قوسىلدى. ەكى اي ىشىندە وسى جوبا اياسىندا قازاقستاننىڭ 300-دەن استام ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارى وقىتىلدى. دارىستەردى قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس رەسپۋبليكاسى، قىرعىزستان ەلدەرىنىڭ تانىمال ساراپشىلارى مەن بيزنەس-ترەنەرلەرى وتكىزدى. ساباق ونلاين فورماتتا بولعاندىقتان، كەز كەلگەن ادام "ۇەۇ اكادەمياسىنىڭ" قاتىسۋشىسى بولۋعا مۇمكىندىك الدى. ناتيجەسىندە 800-دەن استام ادام كۋرس تىڭداۋشىسى بولدى.
"ۇەۇ اكادەمياسى" جوباسى اياسىندا اتقارىلعان جۇمىس ناتيجەسى العا قويىلعان بارلىق مىندەتتىڭ ىسكە اسىرىلعانىن كورسەتەدى. جوبانىڭ الەۋمەتتىك تيىمدىلىگى جەرگىلىكتى، وڭىرلىك ۇەۇ ارقىلى ناقتى مىندەتتەردى شەشۋ جانە ۇەۇ قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋدا كورىنەدى. ءوز باسىم قۇرىلعان "ۇەۇ اكادەمياسى" وسى سەكتوردى دامىتۋ ءۇشىن جاقسى جاعداي جاساپ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇزىرەتىن ارتتىراتىنىنا سەنىمدىمىن.
قازىر ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ كاسىبيلىك دەڭگەيى ارتتى دەۋگە نەگىز بار. وسىدان 10 – 20 جىل بۇرىنعى جاعدايمەن سالىستىرعاندا، وزگەرىس جەر مەن كوكتەي. بيىل تامىز ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى قابىلداندى. وندا ەلىمىزدە ازاماتتىق قوعام سالاسىن دامىتۋ قادامدارى كورسەتىلدى. بۇل تۇرعىدا ءالى دە ۇسىنىستار جاسالىپ جاتىر.
– «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى» كەاق گرانتتارى قانداي ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان؟
– بۇگىندە 116 جوبا ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە ايماقتاردا تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ سالاسىندا حالىقتىڭ ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن 14 جوبا بار. اۋىلدىق ۇەۇ الەۋەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن دە 14 جوبا ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. 6 جوبا ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋعا، 20 جوبا جاستار جانە وتباسى ساياساتىن قولداۋعا ارنالعان. قازىرگى تاڭدا ۇش زەرتتەۋ جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. سونىمەن قاتار، جالپى ازاماتتىق بىرەگەيلىككە جانە قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى دامىتۋعا ارنالعان دا جوبا بار.
نەگىزگى سەرىكتەسىمىز – ۇەۇ. ءبىز الەۋمەتتىك جوبالاردىڭ قالاي ىسكە اسىرىلىپ جاتقانىن باقىلايمىز، ياعني ساپاسىنا ۇلكەن ءمان بەرەمىز. ۇەۇ كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا باسا نازار اۋدارامىز. سونداي-اق، الەۋمەتتىك جوبالاردىن ساپاسىنا جانە ولاردىڭ مونيتورينگىنە جاۋاپ بەرەمىز. ىسكە اسىرىلىپ جاتقان جوبالار اياسىندا تاعى 834 شاعىن گرانت ىسكە اسىرىلۋدا. ياعني، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە مەملەكەت 86 ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ارقىلى ازاماتتىق باستامالاردى ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسەدى. ولار ناقتى ماسەلەلەرگە باعىتتالعان. سوندىقتان بولار، ناتيجەسى ايقىن كورىنىس تابۋدا. كومەكتى ناقتى ادامدار الىپ جاتىر. ار ايماقتا گرانتتىق جوبالار اياسىندا 500 مىڭنان 8 شاعىن گرانت ءبولىندى. بۇرىن مەكتەپتەردىڭ جانىندا بالالار الاڭدارى بولماعان ەدى. بۇگىندە ولار سالىنىپ، بالالارعا ارنالعان ماسساج كابينەتتەرى، قارتتارعا ارنالعان كومپيۋتەرلىك كابينەتتەر اشىلدى. ياعني، اتا-اجەلەر دە كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق جانە باسقا جوبالارعا قاتىسۋعا مۇمكىندىك الدى. ءبىر جىل ءوتتى، بۇل جوبالاردىڭ تۇراقتىلىعى بايقالۋدا.
– قوعامدىق ۇيىمدارعا وسى گرانتتارمەن جۇمىس جۇرگىزۋگە قانداي تالاپتار قويىلادى؟
– بارلىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ءۇشىن گرانتتارعا تەڭ قولجەتىمدىلىك بەرىلگەن. ءبىزدىڭ گرانت الۋشىلارعا قويىلاتىن تالاپتار بىردەي، ولار زاڭمەن جانە گرانت ەرەجەلەرىمەن بەكىتىلگەن. سونىمەن قاتار، ءاربىر گرانت اياسىندا ءبىز كەلىسىم-شارت جاسايمىز جانە وسى كەلىسىم-شارتقا سايكەس جۇمىس ىستەيمىز. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ گرانتتىق قارجىلاندىرۋعا ءوتىنىم بەرۋىن رەتتەيتىن ەكى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق قۇجات بار: "مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىس تۋرالى» قر زاڭى جانە گرانتتار بەرۋ ەرەجەلەرى. جۇمىس بارىسىندا ءبىز وسى 2 قۇجاتقا سۇيەنەمىز. قويىلاتىن ءبىرىنشى تالاپ - قۇجاتتاردىڭ تولىق پاكەتى ۇسىنىلۋى كەرەك. ەكىنشى - ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار بازاسىندا مىندەتتى تۇردە تىركەلگەن بولۋى كەرەك. ءۇشىنشى - قارجىلاندىرۋ سوماسى ۇسىنىلعان ليميتتەن اسپاۋى ءتيىس. ەگەر بۇل سومادان جوعارى بولسا، وندا ءبىز ءوتىنىمدى قابىلداي المايمىز. ويتكەنى بۇل گرانتتىق قارجىلاندىرۋ جوسپارىنان اسىپ كەتەدى، ەرەجە بۇزىلادى. ءتورتىنشى - ۇەم-نىڭ جارعىلىق قىزمەتى گرانت تاقىرىبىنا سايكەس بولۋى ءتيىس. بۇل ىرىكتەۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندەگى نەگىزگى كريتەريلەر. ايتا كەتەيىن، بۇل – مەملەكەت قارجىسى. سۇراۋى بار. ءبىز ءار تيىن ءۇشىن ەسەپ الامىز، بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ بارىنشا اشىق بولىنۋىنە ءمان بەرەمىز. گرانتتىق قارجىلاندىرۋ سالاسىنا قاراجات ءبولۋدى، جەڭىمپازداردى ىرىكتەۋدى تاۋەلسىز ساراپتامالىق كوميسسيا ىسكە اسىرادى. ءبىزدىڭ ورتالىق گرانت ۇتىپ العان ۇيىمداردىڭ جۇمىسىن باقىلاپ، مونيتورينگ جۇرگىزەدى.
– گرانتتار ۇلەستىرۋدە ءادىل قازىلار القاسى قانداي كريتەريلەر نەگىزىندە تاڭدالىپ الىندى؟
– اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ءۇشىن گرانتتار بەرۋ جوسپارىن بەكىتىپ، بىزگە بەرەدى. ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى بەكىتىلگەن ماسەلەلەر بويىنشا بايقاۋ جاريالايدى. كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەردى ورتالىقتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى بايقاۋ تالاپتارىنا سايكەس ىرىكتەيدى. سودان سوڭ ءار جوباعا جەكە ءنومىر بەرىپ، كوميسسيا قاراۋىنا، ياعني ادىلقازىلار القاسىنا جىبەرەدى. كوميسسيا قۇرامى تاۋەلسىز ساراپشىلاردان تۇرادى. بۇل پروتسەسس ءۇشىن ارنايى بىلىكتىلىگى مەن تاجىريبەسى بار ناقتى ساراپشىلار جاۋاپ بەرەدى. كوميسسيا قۇرامىنا قابىلداناتىن ءار ساراپشى 3 كريتەري بويىنشا باعالانادى: 1-ءشى - ءبىلىمى، 2-ءشى - كاسىبي تاجىريبەسى، 3-ءشى - وسىنداي كوميسسيا قۇرامىندا كەم دەگەندە 2 جىل جۇمىس ءوتىلى بولۋ كەرەك. ساراپشىلار جۇمىستىڭ ماڭىزدىلىعىنا، ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە، الەۋمەتتىك جوبانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە نازار اۋدارادى. سونىمەن قاتار، ساراپشى شىعىندار سمەتاسى مەن ونىڭ نەگىزدىلىگىن باعالايدى. ال ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جوباسىن ناقتى بەلگىلەنگەن مەرزىمدە ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگىن باعالايدى. بىز ءۇشىن الەۋمەتتىك جوبالاردىڭ سۇرانىسقا يە بولىپ، حالىقتىڭ قاجەتىنە جاراعانى اسا ماڭىزدى!
– قازاقستانداعى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بولاشاعىن قالاي ەلەستەتەسىز؟
– قازىرگى كەزدە ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى مەملەكەتتىك پروتسەستەردى باسقارۋعا، شەشىم قابىلداۋعا بەلسەندى تۇردە تارتىلىپ جاتىر. بارلىق سالادا ءار دەڭگەيدە قوعامدىق كەڭەستەر بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز جولداۋىندا مەملەكەتتىك ورگاندار جۇمىسىنا ازاماتتىق قوعامنىڭ الەۋەتىن قولدانۋ قاجەت دەپ ايتقان بولاتىن. بۇل – قۋانارلىق جايت. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ دامۋىنا جان-جاقتى جاعداي جاسالادى دەپ ويلايمىن. مەن قوعامدىق ۇيىمداردى بولاشاقتا ناقتى جۇمىس نورمالارى بار جانە ۇزدىك الەمدىك تاجىريبەگە سايكەس جەتكىلىكتى تۇردە اشىق جۇمىس ىستەيتىن ۇيىم رەتىندە ەلەستەتەمىن. ياعني، ولار اۋديتتەن ءوتۋدى، حالىقارالىق قارجىلىق ستاندارتتارعا سايكەس حالىقارالىق قارجىلىق ەسەپتىلىكتى قالىپتاستىرادى. بۇل قادامدار قوعامدىق ۇيىمدارعا دەگەن سەنىمدى ارتتىرادى. سايكەسىنشە، مۇنداي قوعامدىق ۇيىمداردى قارجىلاندىرۋعا نيەت بىلدىرەتىن دونورلار دا كوپ بولادى. ولار ارقىلى قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىرى مەن ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيالاردىڭ ۇلكەن كولەمىن تارتاتىن بولادى.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
