Qaŋtar oqiǧasynda Talyqorǧanda eks-prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ eskertkışı qūlatylyp, qaitadan ornyna qoiylǧan joq. Oqiǧa tūsynda jäne odan keiın de osy suret äleumettık jelı men aqparattyq resurstarǧa keŋ tarady. Adyrna.kz otyz jyl boiy eldı basqarǧan qairatkerdıŋ qūlaǧan eskertkışın suretke tüsırgen jurnalist Sanduǧaş Düisenovaǧa habarlasyp, oqiǧanyŋ jai-japsaryn sūrady.
Bügın 5 qaŋtarda Qazaq elı tarihyndaǧy eŋ auyr tragediia, 238 adam qaza tapqan Qaŋtar oqiǧasyna 2 jyl toldy.
2022 jyly 5 qaŋtarǧa auǧan tünı Taldyqorǧan qalasynda narazylyqqa şyqqandar eks-prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ eskertkışın qūlatty. Būl eskertkış 2016 jyly öŋırdı, iaǧni Almaty oblysyn Amandyq Batalov basqaryp tūrǧanda, Tūŋǧyş prezident künı qarsaŋynda tūrǧyzylǧan bolatyn. Memlekettık simvoldar alaŋyna qoiylǧan eskertkış Qaŋtar oqiǧasynda qūlatylǧannan keiın qaitadan ornyna qoiylǧan joq.
Qasırettı Qaŋtar kezınde osy eskertkıştı qūlatqandar ony aldymen darǧa asyp, soŋynan üstın bylǧap tastady. «Nazarbaev daŋǧyly» degen tablichkanyŋ fonynda qūlap jatqany suret derektı foto janryndaǧy üzdık tuyndynyŋ bırıne ainaldy. Sol suret keiın fotografiia, derektı foto janryndaǧy kurstarda ülgı retınde jiı ūsynylatyn boldy. Būl surettı avtory "Däuır aiaqtaldy" dep atapty.
«SIZDERDI QUDALAMASYN DESEŊIZDER, ÄRI QARAŊYZDAR»
Sol surettı tüsırgen jergılıktı jurnalist Sanduǧaş Düisenovanyŋ aituynşa, Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ eskertkışınıŋ qūlauynyŋ simvolikalyq mänı joǧary bolǧan.
- Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qūlaǧan eskertkışı qaŋtardyŋ 5-sı künı keşke jaqyn tüsırıldı. Taldyqorǧan qalasyndaǧy Abai köşesınde Nazarbaevtyŋ eskertkışı men qalalyq äkımşılıktıŋ ǧimaraty ornalasqan. Abai men Täuelsızdık köşesınıŋ qiylysynda Taldyqorǧannyŋ eŋ basty alaŋy bastalady. Sol alaŋǧa kıre berıste Nazarbaevtyŋ eskertkışı jerde qūlap jatty. Eldıŋ bırınşı prezidentınıŋ eskertkışın jūlyp alyp, laqtyryp tastaidy dep kım oilaǧan? Sol kezderde internet joq boldy. Sondyqtan da ony eşkım bılgen de joq. Bız keşke jaqyn kelgende saǧat 16:00-de jinalǧandarǧa gaz şaşyp, quǧan eken. Al bız ol jerge keşkı saǧat 19:00-20:00 mölşerınde bardyq. Sol barǧan kezde eskertkış jerde jatyr eken. Jurnalist bolǧannan keiın suretke tüsıruım kerek qoi, dūrys pa?
Qarasam, 4-5 jıgıt qarap tūr eken, olarǧa «Jıgıtter, men qazır suretke tüsıremın. Erteŋ sızderdı qudalamasyn deseŋızder, ärı qaraŋyzdar» dedım. Jıgıtterdıŋ bärı ärı qaraǧan kezde özıme kerektı rakursty aldym da tüsırıp aldym, - deidı jurnalist Sanduǧaş Düisenova.
«JÜREGIM AUYRYP KETTI»
Jurnalist mynandai qyzyq jaitty da aita kettı.
- Eskertkıştı ūstaiyn dep em, sol jerde tūrǧan adamdar «Täte, eskertkıştı ūstamaŋyz, bız bärımız betıne tükırdık» dedı. Men «Tükırgenderıŋ ne?» dep em, «Oi täte, tükırgennen zoryn jasadyq» dedı. Özderıŋız tüsınıp tūrsyzdar ǧoi, ne ıstegenın?.. - dep eske alady jurnalist.
- Bır şetınen jüregım auyryp kettı. Būl Nazarbaevtyŋ däuırınıŋ bıtkenıne emes, bızdıŋ eskertkışterdı qūrmettemeitınımızge jüregım auyryp kettı. Şet elge jiı baramyn, örkeniettı elder būrynǧy prezidentterınıŋ eskertkışın qūlatqanyn körmeppın. Mysaly dollarda AQŞ-tyŋ bırınşı, ekınşşı prezidentterınıŋ bärı tūr ǧoi. Eger eskertkıştı qūlatatyn bolsaq, onda nege ornattyq?! - deidı ol.
Jurnalist keiın eks-prezidenttıŋ qūlaǧan eskertkışın instagram äleumettık jelısıne salǧanyn aitady. Sebebı ol Qaŋtar oqiǧasy bıtkenşe VPN arqyly internetke kırıp, Taldyqorǧanda, jalpy Qazaqstanda bolǧan jaǧdai turaly habar taratqanyn eske aldy.
«MEN QORQUYM KEREK EDI»
Sanduǧaş Düisenova Qaŋtar oqiǧasy kezınde qorqyp, üreilendı me? Jalpy qandai köŋıl-küide boldy?
- Men qazır Qaŋtar oqiǧasyn eske alsam, qobaljyp otyramyn. Men qaŋtardyŋ 4, 5, 6, 7 künderı qoryqqan joqpyn. Mümkın maǧan senbeitın şyǧarsyzdar. Keiın «Men sol kezde nege qoryqqan joqpyn» dep oilaimyn. Negızı men qorquym kerek edı. Bır qyzyǧy «Mässaǧan. Ne boldy mynau?» dep men 8 qaŋtar künı qoryqtym ǧoi. Özım üşın emes, «bolaşaǧymyz ne bolar eken?» dep el üşın qoryqtym. Qaŋtardyŋ 4-ı künı şeru beibıt öttı. 4-ı küngı oqiǧa men 5-ı küngı jaǧdai jer men köktei bolyp kettı. 4-ı künı halyq şyǧyp, özınıŋ kökeiınde jürgen mäselelerdı aitty. Bıraq 4-ı künı saǧat tüngı 23:00-de «Şal ket» degen ūran bastaldy. Sol kezde men «perehvat bastaldy» dep oiladym. Saiasi terminde «narazylyqtyŋ jolyn kesu» degen bolady. Bır top halyqtyŋ beibıt şeruın ūrlap kettı, öz müddesıne paidalanyp kettı, - deidı Sanduǧaş.
- Qaŋtar oqiǧasynan berı ekı jyl öttı, jūrt dausyn jetkızuge tyrysty bıraq, ädettegıdei, olardy eşkım tyŋdamady! Men tüsırgen fotosuret Nazarbaevtyŋ avtokratiialyq eldıŋ köşbasşysy retındegı däuırınıŋ aiaqtalǧanyn bıldıredı. Qaŋtar oqiǧasy kezınde narazylar Taldyqorǧandaǧy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ eskertkışın qūlatty. Olar bilıktı auystyrudy, tıkelei munisipaldyq sailaudy qaitarudy, saiasi elitany auystyrudy jäne ūrlanǧan kapitaldy elge qaitarudy talap ettı. Negızı, jeke kultke ainalǧan tūlǧanyŋ öz eskertkışınıŋ ornatyluyn da jäne onyŋ qūlauyn da köruı öte sirek jaǧdai, - deidı jurnalist.Jurnalistıŋ äigılı suretı «Däuır aiaqtaldy» degen atpen keŋ tarap ketkenı belgılı.
2022 jyly Sanduǧaş Düisenova osy suretı üşın MediaCAMP Award 2022 halyqaralyq baiqauynda «Uaqyt körınısı» fotonominasiiasy boiynşa bırınşe oryn ielendı. Sol kezde keibır azamattar jurnalistke «Nazarbaevtyŋ qūlaǧan eskertkışın bız de tüsırgenbız» dep aitqan eken. Alaida olar eks-prezidenttıŋ qūlaǧan eskertkışın qorqyp öşırıp tastaǧan körınedı.
Sanduǧaş Düisenova – Jetısu oblysynyŋ ortalyǧy Taldyqorǧan qalasynda tūrady. Ol dauly mäselelerdı jiı köteredı. Sol üşın qysymǧa alynǧan kezderı de az emes. Byltyr tıptı bırneşe kün abaqtyda otyruyna tura kelgen. Bıraq soŋynan oǧan taǧyp aiyp däleldenbegen soŋ bosap şyqqan.
Al Qaŋtar oqiǧasy kezınde Taldyqorǧanda qūlatylǧan Nazarbaev eskertkışı qaitadan qalpyna keltırılmedı. Tek jergılıktı äkımşılık onyŋ ornyna Abai eskerkışı tūrǧyzylatynyn aitqan.
2022 jylǧy Qaŋtar oqiǧasynda Qazaqstannyŋ är aimaǧynan 238 adam qaza tapty. Resmi mälımetterge süiensek, jappai tärtıpsızdık boiynşa 1205 adam sottalyp, 1095 adamǧa raqymşylyq jasalǧan. Qaiǧyly jaǧdai kezınde 19 zaŋ oryndary qyzmetkerı qaitys bolyp, 3 myŋnan asa polisiia jäne äskeri qyzmetker jaraqat alǧan. Qaŋtar oqiǧasy kezınde Almatyǧa 20 myŋ «terrorist» şabuyl jasalǧany da aityldy. Alaida būl aqparat däleldenbedı.Qaŋtar qasıretı jaŋaözendıkterdı qoldaudan bastaldy. 2021 jyldyŋ soŋynda, bır aida gaz baǧasy ekı ret ösıp şaryqtap ketken kezde, Jaŋaözen tūrǧyndary baǧany 50 teŋgege tüsırudı talap etıp, beibıt mitingıge şyqty. «Gaz elu! Gaz elu» degen jiynnyŋ basty ūrany boldy. Jaŋaözendıkterdıŋ būl narazylyǧy Qazaqstannyŋ özge de aimaqtarynda qoldauǧa ie bolyp, ırı qalalarǧa jaiylyp ülgerdı. Oqiǧa kezınde 238 adam qaza tapty.
Serık Joldasbai
«Adyrna» ūlttyq portaly
