Qańtar oqıǵasynda Talyqorǵanda eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń eskertkishi qulatylyp, qaıtadan ornyna qoıylǵan joq. Oqıǵa tusynda jáne odan keıin de osy sýret áleýmettik jeli men aqparattyq resýrstarǵa keń tarady. Adyrna.kz otyz jyl boıy eldi basqarǵan qaıratkerdiń qulaǵan eskertkishin sýretke túsirgen jýrnalıst Sandýǵash Dúısenovaǵa habarlasyp, oqıǵanyń jaı-japsaryn surady.
Búgin 5 qańtarda Qazaq eli tarıhyndaǵy eń aýyr tragedııa, 238 adam qaza tapqan Qańtar oqıǵasyna 2 jyl toldy.
2022 jyly 5 qańtarǵa aýǵan túni Taldyqorǵan qalasynda narazylyqqa shyqqandar eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń eskertkishin qulatty. Bul eskertkish 2016 jyly óńirdi, ıaǵnı Almaty oblysyn Amandyq Batalov basqaryp turǵanda, Tuńǵysh prezıdent kúni qarsańynda turǵyzylǵan bolatyn. Memlekettik sımvoldar alańyna qoıylǵan eskertkish Qańtar oqıǵasynda qulatylǵannan keıin qaıtadan ornyna qoıylǵan joq.
Qasiretti Qańtar kezinde osy eskertkishti qulatqandar ony aldymen darǵa asyp, sońynan ústin bylǵap tastady. «Nazarbaev dańǵyly» degen tablıchkanyń fonynda qulap jatqany sýret derekti foto janryndaǵy úzdik týyndynyń birine aınaldy. Sol sýret keıin fotografııa, derekti foto janryndaǵy kýrstarda úlgi retinde jıi usynylatyn boldy. Bul sýretti avtory "Dáýir aıaqtaldy" dep atapty.
«SIZDERDI QÝDALAMASYN DESEŃIZDER, ÁRI QARAŃYZDAR»
Sol sýretti túsirgen jergilikti jýrnalıst Sandýǵash Dúısenovanyń aıtýynsha, Nursultan Nazarbaevtyń eskertkishiniń qulaýynyń sımvolıkalyq máni joǵary bolǵan.
- Nursultan Nazarbaevtyń qulaǵan eskertkishi qańtardyń 5-si kúni keshke jaqyn túsirildi. Taldyqorǵan qalasyndaǵy Abaı kóshesinde Nazarbaevtyń eskertkishi men qalalyq ákimshiliktiń ǵımaraty ornalasqan. Abaı men Táýelsizdik kóshesiniń qıylysynda Taldyqorǵannyń eń basty alańy bastalady. Sol alańǵa kire beriste Nazarbaevtyń eskertkishi jerde qulap jatty. Eldiń birinshi prezıdentiniń eskertkishin julyp alyp, laqtyryp tastaıdy dep kim oılaǵan? Sol kezderde ınternet joq boldy. Sondyqtan da ony eshkim bilgen de joq. Biz keshke jaqyn kelgende saǵat 16:00-de jınalǵandarǵa gaz shashyp, qýǵan eken. Al biz ol jerge keshki saǵat 19:00-20:00 mólsherinde bardyq. Sol barǵan kezde eskertkish jerde jatyr eken. Jýrnalıst bolǵannan keıin sýretke túsirýim kerek qoı, durys pa?
Qarasam, 4-5 jigit qarap tur eken, olarǵa «Jigitter, men qazir sýretke túsiremin. Erteń sizderdi qýdalamasyn deseńizder, ári qarańyzdar» dedim. Jigitterdiń bári ári qaraǵan kezde ózime kerekti rakýrsty aldym da túsirip aldym, - deıdi jýrnalıst Sandýǵash Dúısenova.
«JÚREGIM AÝYRYP KETTI»
Jýrnalıst mynandaı qyzyq jaıtty da aıta ketti.
- Eskertkishti ustaıyn dep em, sol jerde turǵan adamdar «Táte, eskertkishti ustamańyz, biz bárimiz betine túkirdik» dedi. Men «Túkirgenderiń ne?» dep em, «Oı táte, túkirgennen zoryn jasadyq» dedi. Ózderińiz túsinip tursyzdar ǵoı, ne istegenin?.. - dep eske alady jýrnalıst.
- Bir shetinen júregim aýyryp ketti. Bul Nazarbaevtyń dáýiriniń bitkenine emes, bizdiń eskertkishterdi qurmettemeıtinimizge júregim aýyryp ketti. Shet elge jıi baramyn, órkenıetti elder burynǵy prezıdentteriniń eskertkishin qulatqanyn kórmeppin. Mysaly dollarda AQSh-tyń birinshi, ekinshshi prezıdentteriniń bári tur ǵoı. Eger eskertkishti qulatatyn bolsaq, onda nege ornattyq?! - deıdi ol.
Jýrnalıst keıin eks-prezıdenttiń qulaǵan eskertkishin ınstagram áleýmettik jelisine salǵanyn aıtady. Sebebi ol Qańtar oqıǵasy bitkenshe VPN arqyly ınternetke kirip, Taldyqorǵanda, jalpy Qazaqstanda bolǵan jaǵdaı týraly habar taratqanyn eske aldy.
«MEN QORQÝYM KEREK EDI»
Sandýǵash Dúısenova Qańtar oqıǵasy kezinde qorqyp, úreılendi me? Jalpy qandaı kóńil-kúıde boldy?
- Men qazir Qańtar oqıǵasyn eske alsam, qobaljyp otyramyn. Men qańtardyń 4, 5, 6, 7 kúnderi qoryqqan joqpyn. Múmkin maǵan senbeıtin shyǵarsyzdar. Keıin «Men sol kezde nege qoryqqan joqpyn» dep oılaımyn. Negizi men qorqýym kerek edi. Bir qyzyǵy «Mássaǵan. Ne boldy mynaý?» dep men 8 qańtar kúni qoryqtym ǵoı. Ózim úshin emes, «bolashaǵymyz ne bolar eken?» dep el úshin qoryqtym. Qańtardyń 4-i kúni sherý beıbit ótti. 4-i kúngi oqıǵa men 5-i kúngi jaǵdaı jer men kókteı bolyp ketti. 4-i kúni halyq shyǵyp, óziniń kókeıinde júrgen máselelerdi aıtty. Biraq 4-i kúni saǵat túngi 23:00-de «Shal ket» degen uran bastaldy. Sol kezde men «perehvat bastaldy» dep oıladym. Saıası termınde «narazylyqtyń jolyn kesý» degen bolady. Bir top halyqtyń beıbit sherýin urlap ketti, óz múddesine paıdalanyp ketti, - deıdi Sandýǵash.
- Qańtar oqıǵasynan beri eki jyl ótti, jurt daýsyn jetkizýge tyrysty biraq, ádettegideı, olardy eshkim tyńdamady! Men túsirgen fotosýret Nazarbaevtyń avtokratııalyq eldiń kóshbasshysy retindegi dáýiriniń aıaqtalǵanyn bildiredi. Qańtar oqıǵasy kezinde narazylar Taldyqorǵandaǵy Nursultan Nazarbaevtyń eskertkishin qulatty. Olar bılikti aýystyrýdy, tikeleı mýnııpaldyq saılaýdy qaıtarýdy, saıası elıtany aýystyrýdy jáne urlanǵan kapıtaldy elge qaıtarýdy talap etti. Negizi, jeke kýltke aınalǵan tulǵanyń óz eskertkishiniń ornatylýyn da jáne onyń qulaýyn da kórýi óte sırek jaǵdaı, - deıdi jýrnalıst.
Jýrnalıstiń áıgili sýreti «Dáýir aıaqtaldy» degen atpen keń tarap ketkeni belgili.
2022 jyly Sandýǵash Dúısenova osy sýreti úshin MediaCAMP Award 2022 halyqaralyq baıqaýynda «Ýaqyt kórinisi» fotonomınaııasy boıynsha birinshe oryn ıelendi. Sol kezde keıbir azamattar jýrnalıstke «Nazarbaevtyń qulaǵan eskertkishin biz de túsirgenbiz» dep aıtqan eken. Alaıda olar eks-prezıdenttiń qulaǵan eskertkishin qorqyp óshirip tastaǵan kórinedi.
Sandýǵash Dúısenova – Jetisý oblysynyń ortalyǵy Taldyqorǵan qalasynda turady. Ol daýly máselelerdi jıi kóteredi. Sol úshin qysymǵa alynǵan kezderi de az emes. Byltyr tipti birneshe kún abaqtyda otyrýyna týra kelgen. Biraq sońynan oǵan taǵyp aıyp dáleldenbegen soń bosap shyqqan.
Al Qańtar oqıǵasy kezinde Taldyqorǵanda qulatylǵan Nazarbaev eskertkishi qaıtadan qalpyna keltirilmedi. Tek jergilikti ákimshilik onyń ornyna Abaı eskerkishi turǵyzylatynyn aıtqan.
2022 jylǵy Qańtar oqıǵasynda Qazaqstannyń ár aımaǵynan 238 adam qaza tapty. Resmı málimetterge súıensek, jappaı tártipsizdik boıynsha 1205 adam sottalyp, 1095 adamǵa raqymshylyq jasalǵan. Qaıǵyly jaǵdaı kezinde 19 zań oryndary qyzmetkeri qaıtys bolyp, 3 myńnan asa polıııa jáne áskerı qyzmetker jaraqat alǵan.
Qańtar oqıǵasy kezinde Almatyǵa 20 myń «terrorıst» shabýyl jasalǵany da aıtyldy. Alaıda bul aqparat dáleldenbedi.
Qańtar qasireti jańaózendikterdi qoldaýdan bastaldy. 2021 jyldyń sońynda, bir aıda gaz baǵasy eki ret ósip sharyqtap ketken kezde, Jańaózen turǵyndary baǵany 50 teńgege túsirýdi talap etip, beıbit mıtıngige shyqty. «Gaz elý! Gaz elý» degen jıynnyń basty urany boldy. Jańaózendikterdiń bul narazylyǵy Qazaqstannyń ózge de aımaqtarynda qoldaýǵa ıe bolyp, iri qalalarǵa jaıylyp úlgerdi. Oqıǵa kezinde 238 adam qaza tapty.
Serik Joldasbaı
«Adyrna» ulttyq portaly
