Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetiniń ustahanasynan túlep ushqan tálimgerler úshin qaı ustazdyń da orny alabóten. Al akademık Zeınolla Qabdolovtyń ózi «Myqshege» dep atyn atap, túsin tústep tasqa qashap, tarıhqa qattap ketken áıgili ustaz, professor Temirbek Qojakeevtiń orny – keıingi jyldary jıi qulaıtyn zymyrandar oıyp ketken qazanshuńqyrlar sekildi oısyrap-aq tur... Biz, KazGÝ-de toqsanynshy jyldardyń orta sheninde bilim alǵan stýdentter Temirbek aǵaıdyń aldyn kórgen sońǵy býyn bolýymyz múmkin. Múmkin emes, anyǵynda solaı. Óıtkeni, ıyǵyna súleısapa jabylǵan shapanynyń etegi edendi sypyra-mypyra aýdıtorııadan shyǵyp bara jatqanyn óz kózimizben kórgemiz...
Qas qaqpaı otyryp lekııasyn tyńdadyq. Orys-ormany bar, qazaqtyń uly tulǵalary bar, sheteldik klassıkter bar, qysqasy Temaǵańnyń sabaǵyna qatysty satıra sańlaqtaryn jeti atamyzdan artyq jattadyq deısiz. Zýanamyz ushyp, selkildep otyryp semınarynda jaýap berdik. Sol kezderi ol kisiniń sabaǵy bar semestr ómiri aıaqtalmaıtyndaı, tym uzaq kórinetin edi. Bári aıaqtaldy... Aýdıtorııaǵa syımaı júrgen alpys stýdent bas-basyna ketti. Araǵa túsken jyldardyń izimen qarasaq Temirbek Qojakeev deıtin uly ustazdyń jamylǵan keńistiginde qysqa ýaqyt qana tildesken aqyrǵy shákirtter ekenbiz. Sondyqtan, aǵaı týraly estelik te uzaq bola qoımas.
Biz oqýǵa túsken jyldary ustaz týraly «ańyzdyń aqyry» júrip jatqan kez eken. Úrpek bas balapandar sekildi úrpıip-úrpıip aýdıtorııaǵa kirdik. Ár stýdentti ornynan turǵyzyp muqııat tanasyp, jýrnalyna «qondyryp» aldy. Sosyn, temirdeı tártipke qurylǵan sabaqqa qatysty talap-tilekterin táptishtep turyp aıtty. «Úrkitken, qorqytqan emes, sabaqqa kelmeıtinder osy sátten bastap-aq oqýmen qoshtasa berýlerińe bolady!» dep baryp toqtady. Aýdıtorııadan shybynnyń yzyńy ǵana estiledi. «Stýdent joldastar! Siz ben bizdiń bir semestr boıy bas mújigendeı qaltarys-bultarysyn túk qaldyrmaı qoparatyn pánimiz «Satıraǵa kirispe» dep atalady» dedi ustaz. Biz kiristik te kettik. Ózi alasa boıly ǵana dembelshe kelgen, mańdaıy kereqarys, alaqanyn ústeldiń ústine japsyryp qoıyp qos ıyǵymen qomdanyp otyryp lekııa oqıtyn kisi eken. Endi lekııany oqyǵanda aıtary joq, «kereń estip, soqyrdyń janarynan jas aǵyzardaı» oqıdy eken. «Bizdiń pánimizge qatysty oqýlyqtar tizimin jazyp alyńyzdar» dedi de uzyn-sonar kitaptardy tizdi deısiz. «Osynshama kitapty qalaı oqyp ıgeremiz?..» Kózimiz sharasyna syımaı ketti.
Bir qaraǵanda sonshalyqty qaharly da emes, jaıdary kórindi. Alaıda «qaharly emes eken» dep jónsiz arsalańdap, ustanyń shoǵynan jańa shyqqan temirge qarylǵandaı arandap qalǵandar kóp. Qysqasy, bárin jipke tize beretin emes, lekııanyń da, semınardyń da shyp-shyrǵasyn shyǵarmaı, táptishtep turyp oqydyq. Ózge pánniń muǵalimderiniń kórse kózi toıatyndaı qatarymyzdy bir de setinetpeı, aýdıtorııany aýzy-murnynan shyǵaryp, ıintiresip, tizilip otyrdyq. Otyryp qana qoımaımyz, oqylǵan lekııaǵa qatysty oqýlyqtardan satıranyń jeti atasyn tanystyryp, túrli-túrli qalamsappen túrlendirip turyp konspekt jazdyq. Semınarda suraǵan jerden jalǵap, toqtatqan jerden úzilip otyrdyq.
«Áı, joldastar! Konspektileriń de, semınardaǵy bergen jaýap ta jaqsy. Bul – bolashaq jýrnalıstiń teorııalyq daıyndyǵyn shyńdaıdy. Budan bólek «praktıkalyq mashyq» degen bar. «Qur konspektileı bergennen tórt qubylasy túgel jýrnalıst shyǵady» degendi kim aıtty sizderge? Sondyqtan, aqparat quraldaryna maqala jarııalap, jaǵdaılaryńyzdy jaqsartyńyzdar!» degendi de ustaz jıi aıtady. Biz tálimgerdiń bul talabyn da buljytpaı oryndaýǵa tyrystyq. 90-jyldardyń orta shenindegi aqparat keńisitiginde «Qazaqstan-Zaman» gazetiniń bet-bedeli qandaı bolǵany barsha áriptesterge, oqyrmandarǵa málim. Sol basylymda ýnıversıtet qabyrǵasynda oqıtyn osy joldardyń avtorynyń birneshe maqalasy jaryq kórdi. Alǵashqy maqalam shyqqan kezde búkil stýdentterdiń aldynda aıaq-qolymdy jerge tıgizbeı maqtap, dáriptep, eń joǵarǵy baldy qoıǵany bylaı tursyn aldaǵy semınardan bosatyp ta jibergeni kýrstastarymnyń esinde. «Kúlsheli bala súıkimdi» degen. Ár lekııa saıyn bir gazetten qoltyqtap baram. Búkil kýrsta basylym betinde maqalasy jıi jarııalanatyn eki-úsh-aq stýdent boldy, sonyń biri osy paqyryńyz. Aqyry aǵaıdyń sabaǵynan avtomat alyp tyndym! «Aq» degeni alǵys, «qara» degeni qarǵys, «aıttym bitti, kestim úzildi deıtin qatal ustazdyń aldyna barsań óz-ózińnen pushaıman bolyp, jylanǵa arbalǵan jandaı melshıip qalýdyń da jóni joq eken. Sátimen sabaǵyn rettep otyrsańyz, qabaǵyn, odan qalsa tamaǵyn da beredi. Súıkimimiz artqan soń jolǵa túsken jorǵadaı lekııany da, maqalany da súıkeıtin bolyp aldyq. Kóńili jaılanyp ol kisi de meıirim shashatyn boldy. Eptep ázildesip qoıady. Bir kúni Temaǵań: «Janarbek, aınalaıyn, janyńa ózińniń kóńiliń jaqyn jáne sabaǵy durys eki-úsh dosyńdy ertip meniń saıajaıyma kelińder. Kómekteriń kerek bolyp tur, qysqasy topyraq qopsytýymyz kerek. Al sanamalap kórshi, kimdi ertesiń janyńa?» dedi. Men anany, mynany aıtqan boldym. «Joq! Sabaǵy nashar, aýdıtorııaǵa qur súlderin súırep kelip júrgenderiń keregi joq, ózim-aq aýdaryp alam...» degeni. «Boldy aǵaı, alańdamańyz!» dep jınap alǵan qas-qabaǵyn zorǵa tarqattym. Ertesi ustazdyń uly Mádet aǵamyz tizgindegen aq «Volgamen» úsh jigit taýdyń baýraıyndaǵy saıajaıǵa keldik. Sonshalyqty tasyp bara jatqan jumys ta joq eken. Eki-úsh saǵattan soń: «Áı, jigitter! Búginge osy da jarap qalar, demalyńdar, sýsyn ishińder! Mádet, mamańa aıtyp qoıǵam, as-sýy da ázir bolyp qalǵan shyǵar, baryp bilip kel, monshańdy da ázirleýdi umytpa!» dedi. Sodan soń eki saǵattaı toqtamaı ǵajap áńgimeler aıtty. Alash qaıratkerleri týraly kóp tolǵady. Beısenbaı Kenjebaev týraly keremet áserli áńgim aıtyp berdi. Aýzymyzdy ashyp, kózimizdi jumyp biz otyrmyz!
Birazdan keıin aǵaıdyń qala syrtyndaǵy «KIZ»-daǵy dańǵaradaı jer úıiniń tórinde otyrdyq. Azat apamyz bylqytyp turyp et asypty. Odan buryn aq ter, kók ter bolyp monshaǵa tústik. Sol kúni rasynda keremet demalys boldy. Dastarhan basynda da ustazymyzdyń ashylǵanyn kórseńiz. Sol kúni jataqhanaǵa túnniń bir ýaǵynda keldik. Óz basym biraz ýaqytqa deıin taý bókterindegi sol sátter men ustazymyzdyń sonaý «zar zamandaǵy» taǵdyrlar týraly áńgimesiniń áserinen aryla almaı júrdim...
Araǵa az ýaqyt salyp Temaǵań 70 jasqa toldy. Ol kezde aǵaıdyń semestri aıaqtalyp, biz kelesi kýrsqa attap ketkenbiz. Jáne kúndizgi bólimde oqı júrip «Almaty aqshamy» gazetine tolyq eńbek kúnine jumysqa ornalasyp alǵam. «Seni Temirbek aǵaı izdep jatyr» dedi qyzdar. Ne jan qalsyn? Júgirip kafedraǵa bardym. Aǵaı otyr eken. «Janarjan, aǵańnyń 70-ke tolǵanyn bilesiń, qala ákimi páter syılaǵanyn jáne bilesiń. Endi sony kóshirý kerek!» dedi. Qasyma bes jigitti alyp aıtqan jerden tabyldym. «Dostyq» kóshesiniń boıyndaǵy álgi «Qojakeev balkonnan emes, jelkeńnen qarap tur!» deıtin «Úsh batyrdan» aǵaıdyń úıin Tóle bı men B.Momyshuly kósheleriniń qılysyndaǵy ekinshi qabatqa kóshirdik. Sondaǵy ustazdyń negizgi baılyǵy – tom-tom kitap ekenine kózimiz jetti. Asa úlken qurmetpen, yntyzarlyqpen aǵaıǵa qyzmet ettik. Ustaz ben shákirt arasyndaǵy qarym-qatynasqa shama kelgenshe qylaý túsirmeýge tyrystyq.
...Biraz ýaqyttan keıin aǵaı ýnıversıtetten ketti. Ne úshin? Qalaı? Qandaı jaǵdaıda ketti? Qalaı shyǵaryp saldy? Aıtqym kelmeıdi. Ishimiz birnárseni sezedi, áıteýir... Ýnıversıtettiń dálizinde, jataqhanada sóz jeldeı esip turdy. Jarbańdap áńgime soǵyp turǵandardyń janyna baryp bosqa jas janyńdy aýyrtyp neń bar? Qańqýǵa qulaq asatyn ýaqyt joq. Oqý, jumys! Keıin qalalyq gazetten «Jas Alashqa» aýysqanda aǵaı arnaıy redakııaǵa kelip quttyqtap, qoltańbasymen kitabyn syılady.
Temirbek Qojakeev deıtin uly ustazdyń qoǵamdyq-áleýemttik ómirindegi kúngeıli-teriskeıli shaqtar jaıly aǵa býyn az aıtqan joq. Jeltoqsan kezindegi kórgen qýǵyn-súrgininiń ózi bir dastan. Sol kezeńderdegi ózin ózi ustaýy, dosqa kúlki, dushpanǵa taba bolmaı, bárin sabyrǵa jeńdirip, birneshe jyl shań basqan arhıvterdi qoparyp, tún balasy uıqy kórmeı tulǵalardy tiriltýi – surapyl erlik! Álgi bir «Kók seńgirler» bastaǵan tulǵatanýǵa arnalǵan Alashtekti kitaptar legi sonyń dáleli.
Kez kelgen áke óz urpaǵynyń laıyqty izbasary bolǵanyn qalaıdy. Osy oraıda tulpardyń tuıaǵy, tektiniń kózi – Mádet Temirbekuly áke amanatyna tozań qondyrmaı, Qojakeev áýletiniń laıyqty murageri bolyp kele jatqany jan semirtip, kóńil toǵaıtady. Ata-baba dástúrine saı jyl saıyn elge aparyp atqa mingizip, tikeleı Temaǵańnyń tárbıesin kórip ósken, basqa salada qaıratker bolyp qalyptasyp kele jatqan nemeresin – Mırastan da Qojakeev tegeýrinin, namysyn, qaıratyn, bilim-parasatyn aıqyn sezýge bolady.
Zamanynda búkil dúnıeni «bir tarynyń qaýyzyna syıdyrǵan» kózi ketken soń ataýsyz qalyp ketip jatqan tulǵalar qanshama? Osy turǵydan alǵanda da bútin bir dáýirdiń aqparat keńistiginiń «qaqpaǵyn» óz qal-qadarynsha ashyp-japqan shákirtteri bar, urpaqtan urpaqqa jetetin kitaptary bar, eń bastysy óz ákesiniń qadir-qasıetin sezip qana qoımaı, onyń keıingi ómirinde el esinde qaldyrý úshin aıanbaı eńbek etip júrgen urpaqtary bar, Temirbek ustaz Qojakeev ót-te baqytty tulǵa! Qudaı Taǵala bútin bir eldiń ıdeologııasyn eńbek etken aıtýly tulǵanyń ekinshi ómirindegi osy bir baǵyn kóp kórmese eken!
Ustazǵa degen alabóten kóńilmen 1995-1999 jj. shákirti, memlekettik «Daryn» jastar syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarma tóraǵasynyń orynbasary, Qazaqstan Jýrnalıster Akademııasynyń tolyq múshesi – Janarbek ÁShIMJAN.
