مەيىرىم شاشقان قاتالدىق

1527
Adyrna.kz Telegram

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ۇستاحاناسىنان تۇلەپ ۇشقان تالىمگەرلەر ءۇشىن قاي ۇستازدىڭ دا ورنى الابوتەن. ال اكادەميك زەينوللا قابدولوۆتىڭ ءوزى «مىقشەگە» دەپ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ تاسقا قاشاپ، تاريحقا قاتتاپ كەتكەن ايگىلى ۇستاز، پروفەسسور تەمىربەك قوجاكەەۆتىڭ ورنى – كەيىنگى جىلدارى ءجيى قۇلايتىن زىمىراندار ويىپ كەتكەن قازانشۇڭقىرلار سەكىلدى ويسىراپ-اق تۇر... ءبىز، كازگۋ-دە توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتا شەنىندە ءبىلىم العان ستۋدەنتتەر تەمىربەك اعايدىڭ الدىن كورگەن سوڭعى بۋىن بولۋىمىز مۇمكىن. مۇمكىن ەمەس، انىعىندا سولاي. ويتكەنى، يىعىنا سۇلەيساپا جابىلعان شاپانىنىڭ ەتەگى ەدەندى سىپىرا-مىپىرا اۋديتوريادان شىعىپ بارا جاتقانىن ءوز كوزىمىزبەن كورگەمىز...
قاس قاقپاي وتىرىپ لەكتسياسىن تىڭدادىق. ورىس-ورمانى بار، قازاقتىڭ ۇلى تۇلعالارى بار، شەتەلدىك كلاسسيكتەر بار، قىسقاسى تەماعاڭنىڭ ساباعىنا قاتىستى ساتيرا ساڭلاقتارىن جەتى اتامىزدان ارتىق جاتتادىق دەيسىز. زۋانامىز ۇشىپ، سەلكىلدەپ وتىرىپ سەمينارىندا جاۋاپ بەردىك. سول كەزدەرى ول كىسىنىڭ ساباعى بار سەمەستر ءومىرى اياقتالمايتىنداي، تىم ۇزاق كورىنەتىن ەدى. ءبارى اياقتالدى... اۋديتورياعا سىيماي جۇرگەن الپىس ستۋدەنت باس-باسىنا كەتتى. اراعا تۇسكەن جىلداردىڭ ىزىمەن قاراساق تەمىربەك قوجاكەەۆ دەيتىن ۇلى ۇستازدىڭ جامىلعان كەڭىستىگىندە قىسقا ۋاقىت قانا تىلدەسكەن اقىرعى شاكىرتتەر ەكەنبىز. سوندىقتان، اعاي تۋرالى ەستەلىك تە ۇزاق بولا قويماس.
ءبىز وقۋعا تۇسكەن جىلدارى ۇستاز تۋرالى «اڭىزدىڭ اقىرى» ءجۇرىپ جاتقان كەز ەكەن. ۇرپەك باس بالاپاندار سەكىلدى ءۇرپيىپ-ءۇرپيىپ اۋديتورياعا كىردىك. ءار ستۋدەنتتى ورنىنان تۇرعىزىپ مۇقيات تاناسىپ، جۋرنالىنا «قوندىرىپ» الدى. سوسىن، تەمىردەي تارتىپكە قۇرىلعان ساباققا قاتىستى تالاپ-تىلەكتەرىن تاپتىشتەپ تۇرىپ ايتتى. «ۇركىتكەن، قورقىتقان ەمەس، ساباققا كەلمەيتىندەر وسى ساتتەن باستاپ-اق وقۋمەن قوشتاسا بەرۋلەرىڭە بولادى!» دەپ بارىپ توقتادى. اۋديتوريادان شىبىننىڭ ىزىڭى عانا ەستىلەدى. «ستۋدەنت جولداستار! ءسىز بەن ءبىزدىڭ ءبىر سەمەستر بويى باس مۇجىگەندەي قالتارىس-بۇلتارىسىن تۇك قالدىرماي قوپاراتىن ءپانىمىز «ساتيراعا كىرىسپە» دەپ اتالادى» دەدى ۇستاز. ءبىز كىرىستىك تە كەتتىك. ءوزى الاسا بويلى عانا دەمبەلشە كەلگەن، ماڭدايى كەرەقارىس، الاقانىن ۇستەلدىڭ ۇستىنە جاپسىرىپ قويىپ قوس يىعىمەن قومدانىپ وتىرىپ لەكتسيا وقيتىن كىسى ەكەن. ەندى لەكتسيانى وقىعاندا ايتارى جوق، «كەرەڭ ەستىپ، سوقىردىڭ جانارىنان جاس اعىزارداي» وقيدى ەكەن. «ءبىزدىڭ پانىمىزگە قاتىستى وقۋلىقتار ءتىزىمىن جازىپ الىڭىزدار» دەدى دە ۇزىن-سونار كىتاپتاردى ءتىزدى دەيسىز. «وسىنشاما كىتاپتى قالاي وقىپ يگەرەمىز؟..» كوزىمىز شاراسىنا سىيماي كەتتى.
ءبىر قاراعاندا سونشالىقتى قاھارلى دا ەمەس، جايدارى كورىندى. الايدا «قاھارلى ەمەس ەكەن» دەپ ءجونسىز ارسالاڭداپ، ۇستانىڭ شوعىنان جاڭا شىققان تەمىرگە قارىلعانداي ارانداپ قالعاندار كوپ. قىسقاسى، ءبارىن جىپكە تىزە بەرەتىن ەمەس، لەكتسيانىڭ دا، سەميناردىڭ دا شىپ-شىرعاسىن شىعارماي، تاپتىشتەپ تۇرىپ وقىدىق. وزگە ءپاننىڭ مۇعالىمدەرىنىڭ كورسە كوزى توياتىنداي قاتارىمىزدى ءبىر دە سەتىنەتپەي، اۋديتوريانى اۋزى-مۇرنىنان شىعارىپ، يىنتىرەسىپ، ءتىزىلىپ وتىردىق. وتىرىپ قانا قويمايمىز، وقىلعان لەكتسياعا قاتىستى وقۋلىقتاردان ساتيرانىڭ جەتى اتاسىن تانىستىرىپ، ءتۇرلى-ءتۇرلى قالامساپپەن تۇرلەندىرىپ تۇرىپ كونسپەكت جازدىق. سەميناردا سۇراعان جەردەن جالعاپ، توقتاتقان جەردەن ءۇزىلىپ وتىردىق.
«ءاي، جولداستار! كونسپەكتىلەرىڭ دە، سەمينارداعى بەرگەن جاۋاپ تا جاقسى. بۇل – بولاشاق ءجۋرناليستىڭ تەوريالىق دايىندىعىن شىڭدايدى. بۇدان بولەك «پراكتيكالىق ماشىق» دەگەن بار. «قۇر كونسپەكتىلەي بەرگەننەن ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل جۋرناليست شىعادى» دەگەندى كىم ايتتى سىزدەرگە؟ سوندىقتان، اقپارات قۇرالدارىنا ماقالا جاريالاپ، جاعدايلارىڭىزدى جاقسارتىڭىزدار!» دەگەندى دە ۇستاز ءجيى ايتادى. ءبىز تالىمگەردىڭ بۇل تالابىن دا بۇلجىتپاي ورىنداۋعا تىرىستىق. 90-جىلداردىڭ ورتا شەنىندەگى اقپارات كەڭىسىتىگىندە «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ بەت-بەدەلى قانداي بولعانى بارشا ارىپتەستەرگە، وقىرماندارعا ءمالىم. سول باسىلىمدا ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا وقيتىن وسى جولداردىڭ اۆتورىنىڭ بىرنەشە ماقالاسى جارىق كوردى. العاشقى ماقالام شىققان كەزدە بۇكىل ستۋدەنتتەردىڭ الدىندا اياق-قولىمدى جەرگە تيگىزبەي ماقتاپ، دارىپتەپ، ەڭ جوعارعى بالدى قويعانى بىلاي تۇرسىن الداعى سەميناردان بوساتىپ تا جىبەرگەنى كۋرستاستارىمنىڭ ەسىندە. «كۇلشەلى بالا سۇيكىمدى» دەگەن. ءار لەكتسيا سايىن ءبىر گازەتتەن قولتىقتاپ بارام. بۇكىل كۋرستا باسىلىم بەتىندە ماقالاسى ءجيى جاريالاناتىن ەكى-ءۇش-اق ستۋدەنت بولدى، سونىڭ ءبىرى وسى پاقىرىڭىز. اقىرى اعايدىڭ ساباعىنان اۆتومات الىپ تىندىم! «اق» دەگەنى العىس، «قارا» دەگەنى قارعىس، «ايتتىم ءبىتتى، كەستىم ءۇزىلدى دەيتىن قاتال ۇستازدىڭ الدىنا بارساڭ ءوز-وزىڭنەن پۇشايمان بولىپ، جىلانعا اربالعان جانداي مەلشيىپ قالۋدىڭ دا ءجونى جوق ەكەن. ساتىمەن ساباعىن رەتتەپ وتىرساڭىز، قاباعىن، ودان قالسا تاماعىن دا بەرەدى. سۇيكىمىمىز ارتقان سوڭ جولعا تۇسكەن جورعاداي لەكتسيانى دا، ماقالانى دا سۇيكەيتىن بولىپ الدىق. كوڭىلى جايلانىپ ول كىسى دە مەيىرىم شاشاتىن بولدى. ەپتەپ ازىلدەسىپ قويادى. ءبىر كۇنى تەماعاڭ: «جاناربەك، اينالايىن، جانىڭا ءوزىڭنىڭ كوڭىلىڭ جاقىن جانە ساباعى دۇرىس ەكى-ءۇش دوسىڭدى ەرتىپ مەنىڭ ساياجايىما كەلىڭدەر. كومەكتەرىڭ كەرەك بولىپ تۇر، قىسقاسى توپىراق قوپسىتۋىمىز كەرەك. ال سانامالاپ كورشى، كىمدى ەرتەسىڭ جانىڭا؟» دەدى. مەن انانى، مىنانى ايتقان بولدىم. «جوق! ساباعى ناشار، اۋديتورياعا قۇر سۇلدەرىن سۇيرەپ كەلىپ جۇرگەندەرىڭ كەرەگى جوق، ءوزىم-اق اۋدارىپ الام...» دەگەنى. «بولدى اعاي، الاڭداماڭىز!» دەپ جيناپ العان قاس-قاباعىن زورعا تارقاتتىم. ەرتەسى ۇستازدىڭ ۇلى مادەت اعامىز تىزگىندەگەن اق «ۆولگامەن» ءۇش جىگىت تاۋدىڭ باۋرايىنداعى ساياجايعا كەلدىك. سونشالىقتى تاسىپ بارا جاتقان جۇمىس تا جوق ەكەن. ەكى-ءۇش ساعاتتان سوڭ: «ءاي، جىگىتتەر! بۇگىنگە وسى دا جاراپ قالار، دەمالىڭدار، سۋسىن ىشىڭدەر! مادەت، ماماڭا ايتىپ قويعام، اس-سۋى دا ءازىر بولىپ قالعان شىعار، بارىپ ءبىلىپ كەل، مونشاڭدى دا ازىرلەۋدى ۇمىتپا!» دەدى. سودان سوڭ ەكى ساعاتتاي توقتاماي عاجاپ اڭگىمەلەر ايتتى. الاش قايراتكەرلەرى تۋرالى كوپ تولعادى. بەيسەنباي كەنجەباەۆ تۋرالى كەرەمەت اسەرلى اڭگىم ايتىپ بەردى. اۋزىمىزدى اشىپ، كوزىمىزدى جۇمىپ ءبىز وتىرمىز!
ءبىرازدان كەيىن اعايدىڭ قالا سىرتىنداعى «كيز»-داعى داڭعاراداي جەر ءۇيىنىڭ تورىندە وتىردىق. ازات اپامىز بىلقىتىپ تۇرىپ ەت اسىپتى. ودان بۇرىن اق تەر، كوك تەر بولىپ مونشاعا تۇستىك. سول كۇنى راسىندا كەرەمەت دەمالىس بولدى. داستارحان باسىندا دا ۇستازىمىزدىڭ اشىلعانىن كورسەڭىز. سول كۇنى جاتاقحاناعا ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا كەلدىك. ءوز باسىم ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن تاۋ بوكتەرىندەگى سول ساتتەر مەن ۇستازىمىزدىڭ سوناۋ «زار زامانداعى» تاعدىرلار تۋرالى اڭگىمەسىنىڭ اسەرىنەن ارىلا الماي ءجۇردىم...
اراعا از ۋاقىت سالىپ تەماعاڭ 70 جاسقا تولدى. ول كەزدە اعايدىڭ سەمەسترى اياقتالىپ، ءبىز كەلەسى كۋرسقا اتتاپ كەتكەنبىز. جانە كۇندىزگى بولىمدە وقي ءجۇرىپ «الماتى اقشامى» گازەتىنە تولىق ەڭبەك كۇنىنە جۇمىسقا ورنالاسىپ العام. «سەنى تەمىربەك اعاي ىزدەپ جاتىر» دەدى قىزدار. نە جان قالسىن؟ جۇگىرىپ كافەدراعا باردىم. اعاي وتىر ەكەن. «جانارجان، اعاڭنىڭ 70-كە تولعانىن بىلەسىڭ، قالا اكىمى پاتەر سىيلاعانىن جانە بىلەسىڭ. ەندى سونى كوشىرۋ كەرەك!» دەدى. قاسىما بەس جىگىتتى الىپ ايتقان جەردەن تابىلدىم. «دوستىق» كوشەسىنىڭ بويىنداعى الگى «قوجاكەەۆ بالكوننان ەمەس، جەلكەڭنەن قاراپ تۇر!» دەيتىن «ءۇش باتىردان» اعايدىڭ ءۇيىن تولە بي مەن ب.مومىشۇلى كوشەلەرىنىڭ قيلىسىنداعى ەكىنشى قاباتقا كوشىردىك. سونداعى ۇستازدىڭ نەگىزگى بايلىعى – توم-توم كىتاپ ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. اسا ۇلكەن قۇرمەتپەن، ىنتىزارلىقپەن اعايعا قىزمەت ەتتىك. ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا شاما كەلگەنشە قىلاۋ تۇسىرمەۋگە تىرىستىق.
...ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن اعاي ۋنيۆەرسيتەتتەن كەتتى. نە ءۇشىن؟ قالاي؟ قانداي جاعدايدا كەتتى؟ قالاي شىعارىپ سالدى؟ ايتقىم كەلمەيدى. ءىشىمىز بىرنارسەنى سەزەدى، ايتەۋىر... ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دالىزىندە، جاتاقحانادا ءسوز جەلدەي ەسىپ تۇردى. جارباڭداپ اڭگىمە سوعىپ تۇرعانداردىڭ جانىنا بارىپ بوسقا جاس جانىڭدى اۋىرتىپ نەڭ بار؟ قاڭقۋعا قۇلاق اساتىن ۋاقىت جوق. وقۋ، جۇمىس! كەيىن قالالىق گازەتتەن «جاس الاشقا» اۋىسقاندا اعاي ارنايى رەداكتسياعا كەلىپ قۇتتىقتاپ، قولتاڭباسىمەن كىتابىن سىيلادى.
تەمىربەك قوجاكەەۆ دەيتىن ۇلى ۇستازدىڭ قوعامدىق-الەۋەمتتىك ومىرىندەگى كۇنگەيلى-تەرىسكەيلى شاقتار جايلى اعا بۋىن از ايتقان جوق. جەلتوقسان كەزىندەگى كورگەن قۋعىن-سۇرگىنىنىڭ ءوزى ءبىر داستان. سول كەزەڭدەردەگى ءوزىن ءوزى ۇستاۋى، دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولماي، ءبارىن سابىرعا جەڭدىرىپ، بىرنەشە جىل شاڭ باسقان ارحيۆتەردى قوپارىپ، ءتۇن بالاسى ۇيقى كورمەي تۇلعالاردى ءتىرىلتۋى – سۇراپىل ەرلىك! الگى ءبىر «كوك سەڭگىرلەر» باستاعان تۇلعاتانۋعا ارنالعان الاشتەكتى كىتاپتار لەگى سونىڭ دالەلى.
كەز كەلگەن اكە ءوز ۇرپاعىنىڭ لايىقتى ءىزباسارى بولعانىن قالايدى. وسى ورايدا تۇلپاردىڭ تۇياعى، تەكتىنىڭ كوزى – مادەت تەمىربەكۇلى اكە اماناتىنا توزاڭ قوندىرماي، قوجاكەەۆ اۋلەتىنىڭ لايىقتى مۇراگەرى بولىپ كەلە جاتقانى جان سەمىرتىپ، كوڭىل توعايتادى. اتا-بابا داستۇرىنە ساي جىل سايىن ەلگە اپارىپ اتقا مىنگىزىپ، تىكەلەي تەماعاڭنىڭ تاربيەسىن كورىپ وسكەن، باسقا سالادا قايراتكەر بولىپ قالىپتاسىپ كەلە جاتقان نەمەرەسىن – ميراستان دا قوجاكەەۆ تەگەۋرىنىن، نامىسىن، قايراتىن، ءبىلىم-پاراساتىن ايقىن سەزۋگە بولادى.
زامانىندا بۇكىل دۇنيەنى «ءبىر تارىنىڭ قاۋىزىنا سىيدىرعان» كوزى كەتكەن سوڭ اتاۋسىز قالىپ كەتىپ جاتقان تۇلعالار قانشاما؟ وسى تۇرعىدان العاندا دا ءبۇتىن ءبىر ءداۋىردىڭ اقپارات كەڭىستىگىنىڭ «قاقپاعىن» ءوز قال-قادارىنشا اشىپ-جاپقان شاكىرتتەرى بار، ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتەتىن كىتاپتارى بار، ەڭ باستىسى ءوز اكەسىنىڭ قادىر-قاسيەتىن سەزىپ قانا قويماي، ونىڭ كەيىنگى ومىرىندە ەل ەسىندە قالدىرۋ ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ۇرپاقتارى بار، تەمىربەك ۇستاز قوجاكەەۆ ءوت-تە باقىتتى تۇلعا! قۇداي تاعالا ءبۇتىن ءبىر ەلدىڭ يدەولوگياسىن ەڭبەك ەتكەن ايتۋلى تۇلعانىڭ ەكىنشى ومىرىندەگى وسى ءبىر باعىن كوپ كورمەسە ەكەن!

ۇستازعا دەگەن الابوتەن كوڭىلمەن 1995-1999 جج. شاكىرتى، مەملەكەتتىك «دارىن» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستان جۋرناليستەر اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەسى – جاناربەك ءاشىمجان.

پىكىرلەر