Qazaqstan Úkimeti 2023–2029 jyldarǵa arnalǵan "Qazaqstan Respýblıkasynda til saıasatyn damytýdyń tujyrymdamasyn" ázirledi. Qujat el Úkimetiniń №914 qaýlysymen bekitildi. Soǵan sáıkes árbir memlekettik qyzmetker qazaq tilin bilýge mindetti.
Bul rette qazaq tili memlekettik qyzmettiń negizgi jumys tiline aınalmaq. Tujyrymdamany bekitetin Qazaqstan Respýblıkasynyń Mınıstrler Kabınetiniń tıisti qaýlysy Ádilet mınıstrliginiń quqyqtyq-aqparattyq portalynda jarııalandy.
“Tujyrymdamany iske asyrý barysynda jekelegen saıası memlekettik qyzmetkerlerdi qazaq tilin bilýge mindetteıtin talaptar ázirlenetin bolady. Bul rette memlekettik til memlekettik qyzmettiń negizgi jumys tiline aınalady», - delingen tujyrymdamada.
Jalpy, «qoǵamnyń barlyq salalarynda memlekettik tildiń basymdyǵyn qalyptastyrý, qoldaný aıasyn keńeıtý jáne bedelin arttyrý» sharalary qabyldanady.
Qujatqa sáıkes, memlekettik tildi meńgergen Qazaqstan halqynyń úlesi 2023 jylǵy 81 paıyzdan 2029 jyly 84 paıyzǵa deıin, al memlekettik tildi ortasha deńgeıden joǵary deńgeıde meńgergen memlekettik qyzmetker úlesi 2023 jylǵy 35 paıyzdan alty jylda 50 paıyzǵa deıin óspek.
Memlekettik telearnalardaǵy qazaq tilindegi telebaǵdarlamalardyń úlesi 84 paıyz (2023 jyly 70%), al qazaq tilinde oqytatyn mektepterdiń memlekettik tildi ortasha deńgeıden joǵary deńgeıde meńgergen túlekteriniń úlesi 75 paıyzǵa deıin (2023 jyly 45%) kóteriledi.
Degenmen, qujatta qazaq tiliniń mártebesin aıqyndaıtyn til týraly zańǵa qaramastan, «Qazaqstanda qoǵammen baılanys eń aldymen, orys tilinde júrgiziletini» atap kórsetilgen.
Buǵan deıin Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev «Qazaq tili» qoǵamynyń basshysy Raýan Kenjehanulyn qabyldaǵan kezdesýde bilim berý, BAQ jáne tehnologııa salalarynda memlekettik tildegi mazmundy arttyrý boıynsha praktıkalyq jumys júrgizý qajettigin aıtqan bolatyn.
Qazan aıynda Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaeva aldaǵy jyldary qazaq tilindegi teleradıo habarlaryn taratýdyń jalpy úlesin kezeń-kezeńimen 50 paıyzdan 70 paıyzǵa deıin arttyrýdy kózdep otyrǵanyn málimdegen.
Konstıtýııaǵa sáıkes, Qazaqstannyń memlekettik tili – qazaq tili. Al bul rette memlekettik uıymdarda jáne jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynda orys tili resmı túrde qazaq tilimen teń dárejede qoldanylýy múmkin.
«QAZAQ TILINDE EMTIHAN ALATYN ARNAIY KOMISMIIa QURYLÝY KEREK»
Májilis depýtaty, saıasatket Ermurat Bapı memlekettik qyzmetkerdiń qazaq tilinde emtıhan tapsyrýyn qatań qadaǵalý kerek deıdi.
“Eldiń prezıdenti prezıdenttik saılaýǵa túser aldynda qazaq tilinen memlekettik emtıhan tapsyrady. Ol qazaq tiliniń biletini, ne bilmeıtini jóninde el aldynda, memleket aldynda óz biliktiligin bildiredi. Bul - óte mańyzdy másele. Óıtkeni el basqaratyn adam óziniń qazaǵynyń, ultynyń tilin, mindetterdi, fılosofııasyn bilý kerek.
Biraq bizde bir kem jaǵdaı bar. Mınıstrlikte, laýazymdyq qyzmetke taǵaıyndylatyn azamattarǵa osyndaı talap qoıylmaıdy. Mindetti túrde qazaqtyń tilin biletin jóninde prezıdentten keıin árbir taǵaıyndalatyn laýazym ıesi memlekettiń tildi bilý jóninde emtıhan tapsyrýy kerek. Óziniń ultynyń tilin bilmese,óziniń qazaǵynyń qasıetin bilmese ol adam eshqashanda ulttyq múdde turǵysynda elge qyzmet ete almaıdy. Atalǵan tujyrymdamany qoldaımyn. Degenmen, onda bıliktegi barlyq tulǵalardyń, sheneýnikterdiń, depýtattardyń mindetti túrde memlekettik tildi bilýin talap etý joq.”, - dedi depýtat “Adyrna” ulttyq portalyna bergen jaýabynda.
Sondaı-aq, Ermurat Bapı elde qazaq tiliniń biliktiligi jóninde turaqty komıssııa bolýy kerek, dep esepteıdi.
“Negizinde bizde qazaq tiliniń biliktiligi jóninde turaqty komıssııa bolýy kerek. Ol endi qaı mınıstrlik quramynda bolatynyn bilmeımin. Ol bólek bir qoǵamdyq qyzmet bolýy múmkin. Árbir laýazymdy qyzmetker taǵaıyndylar aldynda ulttyq komıssııanyń aldynan ótýi kerek. Eger komıssııa qazaq tilin bilmeıdi dep shyǵaratyn bolsa, prezıdent te, premer-mınıstr de taǵaıyndaı almaý kerek. Sonda qazaq tiliniń qadir-qasıetin bildiremiz.
Egerde áldebir qyzmetker komıssııa aldyndaǵy emtıhannan ótpeı qalsa, prezıdent nemese premer-mınıstr onyń qazaq tilin bilmegenin aıtyp, málimdeme jasaýy kerek. Sol komıssııa talqysynan ótpegen adam eshqashanda memlekettik dárejedigi laýazymdy qyzmetke taǵaıyndaýǵa bolmaıdy. Sonda ǵana bul ultqa janashyrlyqtyn úlken bir belgisi bolar edi.
«ORYS TILINIŃ «ULYLYǴYN» UMYTPAǴANYMYZ DURYS»
Al «Reseı-Balqan dıalogy» halyqaralyq yntymaqtastyq ortalyǵynyń jetekshisi, Reseı Federaııasy Voronej oblysynyń gýbernatory janyndaǵy Ulttyq palatanyń múshesi Evgenıı Osenkovtyń pikirinshe, orys tilin de shetke ysyrmaı, damytýdy umytpaǵan durys.
“Menińshe, Qazaqstandaǵy memlekettik qyzmetkerlerdiń qazaq tilin mindetti túrde bilýi týraly zańnyń esh kemshiligi joq. Onyń ústine, ásirese memleket ókilderi memlekettik tildi bilýi kerek. Degenmen, bul zańnyń qalaı oryndalatynyn baqylaý mańyzdy. Memlekettik qyzmetkerlikke kimder «taǵaıyndalýy» múmkin jáne mundaı zańdy qoldaný bolashaqta qandaı nátıjege ákelýi múmkin?
Biraq jaǵymdy mysal joq. Óıtkeni, Ýkraına aýmaǵynan biz orys tilin ýkraın tiline aýystyrýdyń qorqynyshty dınamıkasyn kórdik. Mundaı, árıne, bolmaýy kerek. Sondaı-aq, memlekettik tildi damytýda orys tiline (qazaq mektepterindegi sabaqtar qysqartylyp jatyr) nazar aýdaryp, onyń «ulylyǵyn» umytpaǵanymyz durys dep oılaımyn.
Sondaı-aq Reseıde qazaq tilin «latyndandyrý» faktisi alańdatady. Bul Azııa memleketin syrtqy álemmen baılanystyrýǵa qolaıly, biraq kırıllıanyń emlesin qaldyrý kerek. Óıtkeni, oqýdyń jeńildigi turǵysynan dúnıe júzindegi orys tildilerdiń qazaq mádenıeti men tarıhyna jaqyndaýyna múmkindik beredi”, dedi ol.
Aıta keteıik, tujyrymdamada latyn grafıkaly álipbıdi paıdalanatyn jazbasha kommýnıkaııaǵa qatysýshylardyń úlesin 2022 jylǵy – 10%-dan 2025 jyly – 50%-ǵa deıin jetkizý josparlanǵan. Degenmen Úkimettiń bul jospary artta qaldy. Qazaq tiliniń latyn grafıkaly álipbıi negizinde qazaq tilin oqytýdyń ulttyq standarty men úlgilik baǵdarlamasyn ázirleý 2026 jyldyń sońyna ysyryldy.
Dana Nurmuhanbet
“Adyrna” ulttyq portaly
