20 jeltoqsan. Qazaq eli latyn álippesine qadam basqan kún

253
Adyrna.kz Telegram

Búgin, 20 jeltoqsan — qazaq eli latyn álippesine kóshken kún, dep habarlaıdy «Adyrna» tilshisi.

1928 jyly Qazaq KSR Ortalyq atqarý komıteti latyn álipbıine kóshý týraly qaýly qabyldaǵan bolatyn. Onyń maqsaty – qazaq jazýyn arab álipbıinen latyn álipbıine aýystyrý boldy. Qaýly qabyldanǵannan keıin Qazaqstanda latyn grafıkasy negizindegi jańa jazý júıesi engizildi. Bul sheshim shyqqanǵa deıin uzaq talqylaýlar, túrkologtardyń sezderi, Ortalyq Azııa elderiniń respýblıkaaralyq máslıhattary san ret ótken edi.

Latyn álipbıine kóshý qazaq tiliniń grammatıkalyq qurylymyna úılesimdiligin arttyrý, saýattylyq deńgeıin kóterý jáne jańa zaman talabyna saı ǵylym men bilimdi damytý úshin qajetti qadam retinde baǵalandy.

1929 jyly jańa álipbı qazaq halqy arasynda keńinen engizilip, mektepterde oqytylyp, baspasózde qoldanyldy. Biraq bul ózgeris uzaqqa barmady. 1940 jyly Keńes úkimeti kırıllıaǵa kóshýdi bastady. Latyn álipbıi 1939 jylǵa deıin qoldanyldy.

1991 jyly Qazaqstan táýelsizdik alǵan soń, ulttyq jańǵyrý men mádenı qaıta órleý ıdeıalary qaıtadan kóterildi. Osy kezeńde qazaq tilin jáne ulttyq mádenıetti jańǵyrtý maqsatynda latyn álipbıine kóshý ıdeıasy da qaıta talqylana bastady. 1993 jyly Qazaqstanda jańa táýelsiz memleket retinde alǵashqy qazaq tili týraly zań qabyldandy. Bul zańda qazaq tilin memlekettik til retinde bekitip, oǵan kóshý úshin birqatar sharalar belgilendi.

2017 jyly Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen latyn álipbıine kóshý týraly jańadan baǵdarlamalyq jospar qabyldandy. Bul kezeńde ulttyq tildiń damýyna baǵyttalǵan qadamdardyń biri retinde qazaq tiliniń latyn grafıkasyna kóshýi mańyzdy bolyp sanaldy.

2018 jyly latyn grafıkasyna kóshý boıynsha arnaıy ulttyq álipbı jobasy jarııalandy. 2019 jyly prezıdent Qasym-Jomart Toqaev 2025 jylǵa deıin qazaq tiliniń latyn grafıkasyna tolyq kóshetinin málimdedi. Osy maqsatta birneshe kezeńderde latyn álipbıiniń jobalary usynyldy. Búgingi tańda kóptegen jańa álipbı jobalary tekserilip, talqylanýda. 2021 jyly jańa qazaq latyn álipbıiniń sońǵy nusqasy bekitilip, qazirgi ýaqytta ony engizý kezeń-kezeńimen júzege asyrylýda.

Pikirler