Qazaqstandyq lıngvıst sheteldikterdiń qazaq tilin úırenýine arnalǵan ádebıet pen ádistemeniń az ekenin aıtady. Ol ǵylymı zertteýin tájirıbemen ushtap, osy salanyń ózindik túıtkilderi jaıynda aıtady.
Nursultan Asylov — amerıkalyqtarǵa qazaq tilin úıretip júrgen talantty jastardyń biri. Qazirgi tańda ol Massachýsets shtatyndaǵy Massachýsets ýnıversıtetinde doktorantýrada oqıdy. «Adyrna» tilshisi jas ǵalymmen tildesip, az-kem suqbat qurdy.
BUL NURSULTAN BURYNǴY NURSULTANNAN ÓZGEREK
Nursultan til bilimine jastaı qyzyqqanyn aıtady. Tipti polıglot bolýdy maqsat etipti.
- Kishkentaıymnan til bilimine qyzyqtym. Tipti 30 jasqa deıin jeti tildi úırenýim qajet dep maqsat qoıǵanmyn. Qazirgi tańda tórt tilde erkin sóıleımin. Amerıkada besinshi til retinde ıspan tilin oqyp jatyrmyn. «Bir til bilgen – bir adam, eki til bilgen – eki adam» dep halyq danalyǵy bar ǵoı. Jańa til úırený arqyly kóptegen jańa múmkindikterge ıe boldym. Mektep bitirgennen keıin Aqtóbedegi Jubanov ýnıversıtetine shet tilder fakýltetine oqýǵa tústim. Aǵylshyn tili pániniń muǵalimi mamandyǵy boıynsha bilim aldym. 2019 jyly ýnıversıtet bitirgennen keıin Nazarbaev zııatkerlik mektebinde, qazaq-túrik lıeıinde qyzmet atqardym. Keıin Nazarbaev ýnıversıtetinde bilim boıynsha kóshbasshylyq degen baǵdarlama boıynsha eki jyl magıstratýra bóliminde oqydym. Til saıasatyn zerttep, ǵylymmyn aınalystym,- deıdi ol.
Qazirgi tańda qazaqstandyq lıngvıst AQSh-ta ári qaraı óz bilimin jalǵastyryp jatyr.
AMERIKALYQ PROFESSORDYŃ USYNYSY
- «PhD in education» 5 jyldyq baǵdarlamasy boıynsha bilim alýdamyn. Oqýym ózara baılanysy kóp tilder, mádenıet jáne saýattylyq baǵytynda órbıdi. Ár semestr saıyn ózime bir taǵylymdama izdep otyramyn. Sondaı izdenis barysynda amerıkalyq professor Set Keıblmen tanysyp, áńgime qurǵan edim. Oqytýshym meniń ana tilime qyzyǵýshylyq tanytyp, ony basqalarǵa úıretý týraly usynys tastady. Negizinen lıngvıstıka fakýlteti ár jyl saıyn eýropalyq emes bir tildi tańdap, ony stýdent-doktoranttarǵa zertteýge múmkindik beredi. Al sol tańdalǵan tildi biletin adam konsýltant bolyp, ózgelerge úıretedi. Byltyr ýnıversıtette maıa tili oqytyldy. Bıyl meni tańdaǵan kezde qatty tańǵaldym ári qýandym. Negizinen bizdiń til óte baı, qyzyq til ǵoı. Bir ókinishtisi, lıngvıstıka salasynda shet tilinde qazaq tili týraly zertteýler az. Búginde sol olqylyqtyń ornyn toltyrý úshin jumystanyp jatyrmyn,- deıdi zertteýshi.
Nursultan Asylovtyń aıtýynsha, sheteldik bilim alýshylarda qazaq halqy týraly tolyq aqparat alý múmkindigi bar.
- Amerıka, Ispanııa, Japonııa jáne Qytaıdan kelgen doktoranttar tek tildi úırenip qana qoımaı, qazaqtyń tarıhymen, mádenıetimen tanysty. Al sabaqty ıntervıý formatynda ótkizdim. Bul sheshimge professor ekeýmiz aqyldasa otyryp kelgen bolatynbyz. Stýdentter belgili bir taqyrypqa daıyndalady, keıin biz sóılemderdi taldaımyz. Meniń bilim alýshylarym — lıngvıster, tildi 2-3 jyldan beri zerttep kele jatqan mamandar. Sol úshin de lıngvıstıkanyń logıkasyn jaqsy biledi. Jańa tildi ıgerýde aıtardyq qıyndyqtar bolmady. Biz til bilimindegi grammatıkalyq erejelerdi qarastyryp, ózge tildermen uqsastyǵyn, aıyrmashylyǵyn da qarastyrdyq. Qazaq tilindegi passıv til birlikteri, bolymsyz etistikter syndy taqyryptarǵa zertteý júrgizdik. Aıta keterligi, kýrs máresine jetse de, meniń kelisimshartym aıaqtalmady. Sondyqtan doktoranttar maǵan túsinbegen suraqtarymen kelip, aqyl-keńes ala alady,-dep túsindirdi jas ǵalym.
TIL MEN TARIH
Qazirgi tańda qazaqstandyq izdenýshiniń shákirtteri qazaq tilinde jaı sóılemderdi qurastyra alady.
- Nátıje jaman emes. Úsh aı ótkennen keıin sóılemderdi qurastyra alatyn dárejege jetti. Ózderi qazaq tilin úırený qıyn emes deıdi. Bastapqy kezde topta 5 adam boldy. Keıinnen taǵy bir adam kýrs týraly estip, oǵan qyzyǵýshylyq tanytyp, ortamyzǵa qosyldy. Aptasyna 3 ret 1 saǵattan qazaq tilin úırendi,- deıdi ol.
Jas ǵalym aldaǵy ýaqytta qazaq tilin úıretý ádistemesin jetildirýdi qolǵa almaq.
- Bizde sheteldikterge qazaq tilin úıretý boıynsha ádistemeler óte az. Osy máseleni aldaǵy ýaqytta qarastyrǵym keledi. Qazaq tili men aǵylshyn tiliniń arasynda birshama uqsastyqtar bar. Osy uqsastyqtar negizinde oqý baǵdarlamasyn jasaý oıda bar. Men tildi úıretýdi bastamas buryn sol ulttyń tanym-túsinigine, tarıhyna sholý jasaý qajet dep oılaımyn. Máselen, bizde orys tilinen engen sózder óte kóp. Eger úırenýshi tarıhty bilse, bul kirme sózderdiń de ne sebepti leksıkamyzǵa engenin ońaı túsine alady,- dep qorytyndylady Nursultan Asylov.
Dıana Asan
«Adyrna» ulttyq portaly
