سۇلۋ الەمنىڭ سۋرەتشىسى

وسى ۇشەۋدىڭ ەشقايسىنىڭ دا ءبىز بىتىرگەن كازگۋ-گە قاتىسى جوق-تى. وعان وزدەرى سونشالىقتى ىقىلاستى دا ەمەس. «شىركىن-اي، نەگە كازگۋ-دە وقىمادىم ەكەن» دەپ قاپالانىپ، قامىعىپ جۇرگەن قالامگەر دوستارىمدى كورمەدىم. ول كەزدە ءالى اسقار التايعا اينالا قويماعان اسقار الپىسباەۆ كازپي-ءدىڭ تۇلەگى ەدى. ال تالاپتان مەن تالعات ءتىپتى الماتىدا دا وقىماعان. تالعات ن.كرۋپسكايا اتىنداعى سەمەي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن. تالاپتان بولسا، وسكەمەن قۇرىلىس-جول ينستيتۋتىنىڭ وندىرىسكە دايارلاپ شىعارعان مىناۋ دەگەن مىقتى مامانىنىڭ بىرەۋى.

ەندى، مىنە، سول التاي، ءور التاي، اسقاق التاي، اسقار التاي تاعى ءبىر تاڭعاجايىپ قالامگەردى حالقىمىزعا تارتۋ ەتىپتى. ول تەڭدەسسىز تالانت تالاپتان احمەتجان ەدى. جۋرفاك كورمەگەن جازۋشى دوسىم ماماندىعى قۇرىلىس ينجەنەرى بولسا دا، سول جۋرفاكتى اردا ەمگەن، وعان قوسا، كورشى فيلفاكتىڭ شابىتتى شاڭىراعىندا، شىنايى شەبەرحاناسىندا شىڭدالعان قىز-جىگىتتەردەن كەم تۇسكەن جوق.

ايتپاقشى، ءبىزدىڭ گۇلنار دا سول تالاپتان تۋعان شىرايلى شىعىستىڭ قىزى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ «باتىسىمىزدىڭ شىعىس بوپ كەتۋىنە» جۋرفاك كورمەگەن تالاپتاننىڭ دا ىقپالى بولىپ ەدى ءبىر كەزدە...

بۇل تالاپتان تەگىن بولمادى. ءبىر كۇنى ونىڭ «ايقاسقا» دەگەن اڭگىمەسى جاس جازۋشىلاردىڭ «ارمان قاناتىندا» اتتى ءداستۇرلى ۇجىمدىق جيناعىندا جارىق كوردى. جاي اڭگىمە ەمەس، اسەرلى اڭگىمە. جانىڭدى باۋرايدى، ءجۇزىڭدى جىلىتادى، جۇرەگىڭدى قوزعايدى. ەندى قاراڭىزشى ءوزىڭىز... «...قالاي دەسەك تە، تابيعات-انا تام-تۇمداپ وتكەندەگى ءومىر پاراقتارىن ءتول پەرزەنتتەرىنە وقىتىپ كەلەدى، كوكەيىنە توقيتىندار كوكتەمگى ءبۇر جارعان جاس بۇرشىكتەن دە، كۇلىمدەي سىلدىراعان كۇرشىمنىڭ ەركە اعىسىنان دا، سامالمەن تەڭسەلگەن جۋساننان دا، سايىن دالاعا ساعىنىش كۇيىن توككەن بوزتورعاي ۇنىنەن دە، اينالانىڭ بارىنەن ساباق الادى; ال كوكەيىنە توقىمايتىندارعا وسىنىڭ ءبارى ايۋدىڭ قۇلاعىنا دومبىرا ويناعانمەن بىردەي...». كوردىڭىز بە، جيىرمادان ەندى عانا اسقان جاس جىگىت اق قاعازدىڭ بەتىندە قالاي-قالاي كوسىلەدى؟!

وسىلايشا تالاپتان ادەبيەت الەمىنە ايقاسقاسىن اۋىزدىقتاپ، جەلمەن جارىسا جۇيتكىپ كەلدى. ونىڭ جازۋ ونەرىندەگى جۇيرىك تۇلپارىنىڭ شابىسىنا قاراپ، قاتارلاستارىنىڭ ءبىرازى تاڭداي قاقتى. تاڭ قالاتىنداي بار ەدى. ءار اڭگىمەسىن ءيىن قاندىرىپ يلەيدى. سوزبەن سۋرەت سالادى. جىلقىنىڭ تابيعاتىن جەتىك بىلەدى. اۋىل ءومىرىن جەرىنە جەتكىزە سۋرەتتەيدى. ال ەندى تۋىندىلارىنىڭ ءتىلىن ايتساڭىزشى. ءار ءسوزىن كىرپىش قالاعانداي ادەمى ۇيلەستىرىپ، تەگىستەپ-تەكشەلەگەن دە قويعان. «وينايسىڭ قۇرىلىس ينجەنەرىمەن...» دەستىك. شىنىندا دا سول كىتاپقا كورىك بەرىپ تۇرعان اسەرلى اڭگىمەنىڭ ءبىرى وسى «ايقاسقانىڭ» ءوزى ەدى.

«لەنينشىل جاستىڭ» باس رەداكتورىمەن اڭگىمەلەسۋدەن ءوتىپ، تەك قىزمەتىنىڭ راسىمدەلۋى عانا قالعان تالاپتانعا اياق استىنان «قازاق ادەبيەتى» گازەتى قولقا سالدى. دالىرەك ايتقاندا، ديداحمەت ءاشىمحانوۆ تەلەفون شالدى. «دوستىق نيەتتەرىڭ ءۇشىن سەندەرگە راحمەت! تەك قانا بۇيرىق كۇتىپ وتىرعان كەزدە ىڭعايسىزداۋ ەكەنىن دە تۇسىنەمىز. بىراق ونىڭ «قازاق ادەبيەتىنە» كەلگەنى دۇرىس. ءۋاليحان اعالارىڭا ءوزىمىز ايتامىز»، – دەدى.

ءسويتىپ، تالاپتانعا جاستىقتىڭ جالاۋى – «جاس الاشتا» جۇمىس ىستەۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى.

بۇكىل شىعارماسىنان ونىڭ ءوز بولمىسى ايقىن كورىنەتىن. تازالىق. تەكتىلىك. تالعامپازدىق. تۇراقتىلىق، تياناقتىلىق... وسى قاسيەتتەردىڭ ءبارى دە وعان ءتان ەدى. «تۇما»، «مۇڭ»، «ءشاربات»، «اق جاڭبىر»، «سۇلۋ مەن سۋرەتشى» دەگەن تۋىندىلارىنىڭ تاقىرىبى دا ونىڭ مىنەز-قۇلقىمەن كەرەمەت ۇندەسەتىن.

تاڭعى شىقتاي مولدىرلىك تالاپتاننىڭ شىعارمالارىندا عانا ەمەس، شاڭىراعىندا دا تۇنىپ تۇراتىن. جان جارى ريزانىڭ مەيىرلى ءجۇزى، بەرەكەلى داستارحانى، ءار كۇنىن باقىتقا بالايتىن قاناعاتشىلدىعى، ەكەۋىنىڭ بولمىس-ءبىتىمىنىڭ عاجايىپ ۇيلەسىمى جۇرت نازارىن اۋدارماي قويمايتىن. بالالارى دا سونداي تاربيەلى ەدى. اسىرەسە تۇلىمشاعى جەلبىرەگەن سۇيكىمدى قىزدارى تالاپتاندى ايرىقشا جاقسى كورەتىن. شەكسىز باقىتتى ەدى ولار. جانىمىزدى جىلىتىپ، جۇرەگىمىزدى جۋىندىرىپ العىمىز كەلسە، تالاپتان مەن ريزانىڭ شاتتىق كەرنەگەن شۋاقتى شاڭىراعىنا باراتىنبىز.

قازىر سول ۇشەۋدىڭ ەكەۋى ارامىزدا جوق. تالاپتان دا، تالعات تا ماڭگىلىك مەكەنىنە بەت تۇزەدى. ەندىگى اڭگىمەنىڭ ءبارى ەستەلىك.

ءبىزدىڭ بۋىن ادەبيەتكە جاس پەرىنىڭ كەلگەنىن سەكسەنىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا قاينار ولجاي جازعان تارازيدى تاڭ قالدىرعان تالاپتان تۋرالى ماقالادان وقىپ ءبىلدى. ول سودان باستاپ ادەبيەت الەمىندەگى مۇزتاۋى مەن الاتاۋىنىڭ باسىنا قاراي ورلەي بەردى. وسكەمەننەن قۇرىلىستىڭ وقۋىن بىتىرگەن ورىمدەي جاس ينجەنەر ارعىماعىن كوسىلتە شاۋىپ، شىن مانىندەگى ادام جانىنىڭ ينجەنەرىنە اينالدى. قاسيەتتى قالامنىڭ ناعىز يەسى كەلگەن سوڭ كوبىمىز كوركەمسوز مايدانىن ءوز ەركىمىزبەن تاستاپ، قاشىپ شىقتىق. ال تالاپتان سۇلۋ الەمنىڭ سۋرەتىن سالىپ، ادەبيەتتەگى بيىك بەلەستەرىن باعىندىرا باستادى.

مىنە، ءبىز پەندەلەر اراسىندا بولەك مىنەزىمەن ەرەكشەلەنىپ تۇراتىن وسىنداي قالامگەردەن ايرىلدىق. ادەبيەتكە ايقاسقاسىن ءمىنىپ كەلگەن تالاپتان سول الەمنىڭ مارعاسقاسىنا اينالىپ، ماڭگىلىك مەكەنىنە كەتىپ بارادى.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، شىنىندا دا ءبىزدىڭ زامانىمىزدا «جازۋشى – ادام جانىنىڭ ينجەنەرى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار ەدى. تالاپتان احمەتجان شىنىندا دا ينجەنەر، ينجەنەر بولعاندا دا، وقىعان-توقىعانى كوپ ناعىز زيالى ينجەنەر ەدى. جان دۇنيەڭە ۇڭىلە بىلەتىن. ۇڭىلگەندە جاقسىلاپ ۇڭىلەتىن. ءوزىڭدى ايالاپ، تۇلعاڭدى سايالاپ تۇرىپ ۇڭىلەتىن.

ال، بۇگىن ءبىز ونىڭ جادىمىزدا قالعان جان-دۇنيەسىنە ۇڭىلە الدىق پا، بىلمەيمىن...

بىلاي بوپتى. بىردە ريزا قۇربىسىنا ەرىپ حالىق تەاترىنىڭ جاڭا قويىلىمىنا بارادى. پەساداعى كورىنىسكە سايكەس، جاستار ساحناعا ۆالس اۋەنىنە تەربەتىلىپ، بيلەپ شىعۋى كەرەك ەكەن. قىز-جىگىتتەر ءوزارا جۇپتالا باستاعاندا ءبىر جىگىتكە بيلەيتىن بويجەتكەن جەتپەي، وقشاۋلانىپ جالعىز قالادى. سول جىگىتپەن جۇپ قۇراپ بيلەپ شىعۋ ءۇشىن زالدا قاننەن-قاپەرسىز كورەرمەن بوپ وتىرعان ريزا ساحناعا شاقىرىلادى. ول ادەپكىدە «بارمايمىن دا بارمايمىن» دەپ ازار دا بەزەر بولادى. «ءبىر رەت بيلەپ بەرسەڭ جەتەدى» دەپ قيىلادى رەجيسسەر. قىز ازەر كەلىسەدى. بىراق ولار ءۆالستى سول بيلەگەننەن مول بيلەدى. ساحنادا كەزدەيسوق جولى توعىسقان قىز بەن جىگىت كەيىن جاراسىمدى جۇپقا اينالدى.

بولاشاق شاڭىراقتاسىمىزبەن ءبىر مەكەندە تۋىپ، ءبىر كوشەدە ويناپ، ءبىر مەكتەپتە وقىپ، ءسويتىپ، اۋىلدىڭ ارعى بەتىنەن بەرگى بەتىنە قىز الىپ قاشقان ءبىز بەيباق تانىسىپ وتاۋ قۇرۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيدى ەكەنبىز. كوزىمىزدى تىرناپ اشىپ، تىرشىلىكتىڭ ءجۇزىن كورگەلى تانىس بولساق، قايدان بىلەيىك... ال ءبىزدىڭ تالاپتان مەن ريزانىڭ تانىسۋى مەن تابىسۋى ناعىز رومانتيكا. سول تانىستىققا جاس جۇبايلار ءۆالسىنىڭ سەبەپ بولعانىن كورمەيسىڭ بە؟!

ۇيدەگى بابى مەن شىعارماشىلىق باعى تالاپتاندى قازاقتىڭ قابىرعالى قالامگەرىنە اينالدىردى. ول تەك جازعاندى ءبىلدى. اڭگىمەلەرى مەن پوۆەستەرى ۇزدىكسىز جاريالانىپ جاتتى. بىراق قالامىن دامىلسىز سىلتەيتىن جايداق جازارمان بولعان جوق. از جازدى، ساز جازدى. قازاقتىڭ قارا ءسوزىنىڭ ءار ءارپىن ايالاپ وتىرىپ، اق قاعازدىڭ بەتىنە كوركەم كەستەلەدى. «اقتوتىنى»، «قارا كۇزدى»، «قالا مەن قاريانى»، «تۇمانى»، «ءتورت كاندەندى»، «ءوڭ مەن ءتۇستى»، «اياقتالماعان حاتتى»، «تەرگەۋدى»، «ماحاببات اۋەنىن» قازاق ادەبيەتىنىڭ قازىنالى قورىنا قوستى. ونىڭ اڭگىمە-پوۆەستەرى جاپپاي وقىلدى.