قانىش ساتباەۆ — الۋان ءتۇرلى تاستارى بار تاۋلاردى، دارحان دالانى جاقسى كورگەن، قازاق عىلىمىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان، قازاقستان گەلوگتارى عىلىمي مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاعان، گەلوگيا، مينەرولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى ءارى تۇڭعىش پرەزيدەنتى. بۇگىن اكادەميك قانىش يمانتايۇلىنىڭ تۋعان كۇنى. عالىمنىڭ دۇنيە ەسىگىن اشقان كۇنىنە وراي، قىزىقتى دەرەكتەر ۇسىنامىز.
عۇلاما عالىمنىڭ شىن ەسىمى — عابدۋلعاني. ارابشادان اۋدارعاندا شەكسىز بايلىق يەسى، ەشكىمگە مۇقتاجسىز، اللانىڭ قۇلى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. "عاني", "عانىش", ەركەلەتە كەلە "قانىش" اتالىپ كەتكەنى وسىدان.
قانىش ساتباەۆ ونەردىڭ سان سالاسىندا وزىق بولعان. مۋزىكا تىڭداعاندى ۇناتقان، ءبيدى قادىرلەيتىن. ارحەولوگ، عالىم الكەي مارعۇلاننىڭ ايتۋىنشا، قانىش ساتباەۆ پولكا، مازۋركا، ۆالس بيلەرىنە قىزىققان ەكەن.
قانىش يمانتايۇلى العاشقى قازاق مەكتەپتەرىنە ارنالىپ انا تىلىندە جازىلعان "الگەبرا" وقۋلىعىنىڭ اۆتورى. العاشقى عىلىمي ەڭبەگىنە جاتاتىن وقۋلىق قول جازباسىنىڭ كولەمى 1642 بەتتەن تۇرعان.
1947 جىلعى ناۋرىزدا قانىش ساتباەۆ كسرو جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەلەگاتسياسى قۇرامىندا انگلياعا بارعان. ساپار بارىسىندا قازاق عالىمىن العاش كورگەن ۇلىبريتانيانىڭ ايگىلى ساياساتكەرى ۋينستون چەرچيلل زور دەنەلى قانىش اعاعا تەسىلە قاراپ تۇرىپ، "قازاقتاردىڭ ءبارى سىزدەي الىپ پا؟" دەپ سۇراسا كەرەك. سوندا قانەكە: "و نە دەگەنىڭىز چەرچيلل مىرزا، ولاي ەمەس. مەن قازاقتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كىشكەنتايىمىن. حالقىم مەنەن دە بيىك" دەپ جاۋاپ بەرىپتى.
قانىش ساتباەۆ قازاق ارحەولوگياسىنىڭ بايتەرەگى، عالىم الكەي مارعۇلاندى قۋعىن-سۇرگىن ازابىنان قۇتقارىپ الماتىداعى كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ فيليالىنا جۇمىسقا الادى. سونداي-اق ساتباەۆ وعان ارحەولوگيامەن اينالىسۋعا كەڭەس بەرگەن ەكەن.
قازاقتىڭ تاۋ تۇلعالى الىپتارى قانىش ساتباەۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆ دوس بولعان. ۇلى جازۋشى مەن ۇلى عالىم سەمەيدەگى سەميناريادا بىرگە وقىعان. قانىش يمانتايۇلىنىڭ كوزىن كورگەن سليامحان اقساقالدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ەكەۋى ءبىر جاتاقحانادا، ءبىر پاتەردە تۇرعان. جاستايىنان ءبىرىن-ءبىرى تاپ باسىپ تانىعان قوس تالانتتىڭ اراسىنداعى ادال دوستىق سوڭعى ساتكە دەيىن جالعاسىن تاپقان ەكەن.
قانىش ساتباەۆ ايتقان ەكەن:
"قازاقستانداعى عىلىم دۇرىس جولمەن دامۋ ءۇشىن ونىڭ شتابىندا، عىلىم اكادەمياسىنىڭ، حالقىنىڭ، ءوز وتانىنىڭ مۇددەلەرىن بار جان-تانىمەن بەرىلگەن ادامدار قىزمەت ەتۋى كەرەك" دەپ.
قانىش يمانتايۇلى دومبىرا مەن گيتارادا تاماشا ويناعان. قازاق جانە ۋكراين اندەرىن تىڭداعاندى ۇناتقان ەكەن. قانىش ساتباەۆتىڭ ورىنداۋىنداعى اۋەندەردى تۇڭعىش رەت تىڭداعان بەلگىلى مۋزىكا تانۋشى الەكساندر زاتاەۆيچ، قانىشتىڭ ورىنداۋىنداعى 25 قازاق ءانىن جازىپ العان.
ماسكەۋدىڭ تاپسىرماسى بويىنشا قازاقستاننىڭ جەر-استى قازبا-بايلىعىنىڭ كارتاسى جاسالعان كەزدە قانىش ساتباەۆ ءتورت-بەس ىرگەنىشتى كارتاعا كىرگىزبەيدى. "بۇل قالاي" دەگەن ورىس عالىمدارىنا: "ونداعى رۋدالار وتە تەرەڭدە جاتىر قارجىنى دا، تەحنيكانى دا كوپ قاجەت ەتەدى. سوندىقتان بۇل جەرلەردى كارتاعا كىرگىزۋگە ءالى ەرتە" دەيدى. ال وزىمەن سىرلاس، سىرتقا سىر شاشپايتىن دوستارى مۇحتار اۋەزوۆ پەن الكەي مارعۇلانعا ادەيى جاسىرىپ الىپ قالعانىن، كەيىنگى ۇرپاققا دا بايلىق كەرەك شىعار دەگەن نيەتتە كارتادا بەلگىلەمەگەنىن ايتقان ەكەن.
ۇلىبريتانيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى انتولي يدەن، كەڭەس وداعىندا قانىش ساتباەۆ سىندى الەمدىك تۇلعانىڭ تۋعاندىعى عاجاپ قۇبىلىس دەگەن ەكەن.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
