(الاقانداي ەسسە)
باياعىدا-اق تاريحتىڭ ەنشىسىنە اينالعان ءار تۇلعانىڭ سىرتىندا بۇگىنگى ءداۋىردىڭ ءبىر تۇلعاسى تۇرادى. ءتىپتى ول بىرەۋ بولماۋى دا مۇمكىن... ماسەلەن، زار زاماننىڭ زاڭعار جىرشىسى شورتانباي قانايۇلىنىڭ اسىل مۇراسى تالاي جىل قاپاسقا قامالعانى بارشاعا بەلگىلى. ۇلى مۇحتار اۋەزوۆ نەگىزدەپ بەرگەن ادەبي اعىمنىڭ ءوزى ايگىلى جىر جۇيرىگىنىڭ ءبىر ولەڭىنىڭ اتىمەن اتالادى. جالپى، شورتانباي دەسە، ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى ءتورت زەردەلى زەرتتەۋشىنىڭ ەسىمى الدىمەن ويعا ورالدى.
بىرىنشىدەن، 1959 جىلى الماتىدا وتكەن ايگىلى كونفەرەنتسيادا بۇكىل عالىم شورتانبايدى جاپپاي قارالاپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، قارا ەسەككە تەرىس مىنگىزىپ جاتقاندا قاراعاندىنىڭ قايسار ۇلى ءسايدىل تالجانوۆ 10 جىلعا سوتتالىپ، ودان سوڭ دا 6-7 جىل ايداۋدا بولىپ كەلگەنىنە قاراماستان جالعىز ءوزى عانا شىرىلداپ، ونىڭ مۇراسىنا اراشا ءتۇستى. ەكىنشىدەن، اقىن ەسىمىنىڭ ارداقتالۋىنا عيبراتتى عالىم، پاراساتتى پروفەسسور تۇرسىنبەك كاكىشەۆ ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. بوزبالا كەزىنەن ۇلتتىق ساناسى ويانىپ، ءومىر بويى وت پەن سۋدىڭ ورتاسىندا جۇرسە دە، قارىمدى قالامگەر، زەردەلى زەرتتەۋشى كامەل جۇنىستەگى ءالى كۇنگە دەيىن شورتانبايدىڭ رۋحىن ۇدايى الديلەپ كەلەدى. تورتىنشىدەن، ادەبيەتتانۋشى قانيپاش ءمادىباي تۇرسىنبەك اعامىزدىڭ جەتەكشىلىگىمەن اقىن مۇراسىن تالداپ-تارازىلاپ، العاشقى بولىپ عىلىمي ەڭبەك قورعادى.
قانايۇلى جانە قانيپاش... بۇل ۇعىمداردىڭ وتە وزەكتەسىپ، تەرەڭ تامىرلاسىپ كەتكەلى قاشان. قىسقاسى، قانيپاش قانايۇلىن، قانايۇلى قانيپاشتى جۇرتشىلىققا كەڭ تانىتتى. سوناۋ شەتتە تۇرسا دا، ادەبي ورتادان شەت قالماعان، كورگەنى كوپ، ءبىلىمى تەرەڭ، اقىلى كەمەل كامەل اعاسىن ۇنەمى ۇلگى تۇتاتىن ءارى كەڭەسىپ وتىراتىن عالىم قىز شورتانباي شىعارمالارىن تۇگەلدەۋگە، تەكستولوگياسىن تۇزۋگە اتسالىستى. اقىننىڭ وزگەشە ولەڭ ورنەكتەرىن ادەبيەت تەورياسىنىڭ قالىبىنا سالدى. زار زامان جىرشىسىنىڭ شىعارمالارىن زەرتتەپ قانا قويماي، ونىڭ وي ورامدارىن وقۋ ورنىنداعى شاكىرتتەرىنىڭ ساناسىنا سىنالاپ ءسىڭىرىپ، زەردەسىنە مىقتاپ دارىتتى. جۇرەگىنە جاقسىلاپ جاتتاتتى. ميىنا ءمور عىپ باستى. كوزى تىرىسىندە ءوزىنىڭ، كوزى كەتكەن سوڭ ءسوزىنىڭ كورمەگەنى جوق شورتانباي اقىن مۇراسىنىڭ ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتۋىنە ولشەۋسىز ەڭبەك ءسىڭىردى. سول تۇرعىدان قاراساق، زارلى زاماننىڭ جامپوز جىرشىسى قانايۇلىنىڭ رۋحى بەرگى زاماننىڭ سارابدال سىنشىسى قانيپاشقا ريزا شىعار...
سىنشى دەمەكشى، ول الدىمەن تالانتتى ادەبيەت سىنشىسى رەتىندە زيالى ورتاعا تانىلدى. زامانداستارىنىڭ شىعارمالارىن جىلىكتەپ تۇرىپ تالداپ، «تۋرا بيدە تۋعان جوق» ەكەنىن انىق اڭعارتتى. ايەل زاتى تۇگىلى جۇرەكتى جىگىتتەرگە دە وڭايلىقپەن الدىرمايتىن، ءتىپتى ابىروي دا اپەرە قويمايتىن سىن ماقالانىڭ ءوزىن ارلەپ-اسەمدەپ، كوركەم كەستەلەپ جازدى. ادەبيەت الەمىنە بەت العان جاس جازۋشىلاردىڭ تۇساۋىن كەسەتىن ءارى قالامگەرلىككە جولداما بەرەتىن ايگىلى «ارمان قاناتىندا» اتتى ءداستۇرلى جيناقتىڭ اۆتورلارى تۋرالى «اسىل ارمان الاسارماسىن» دەگەن ماقالاسىن بۇكىل ستۋدەنت قاۋىمنىڭ جاتا-جاستانا، تالاسىپ-تارماسىپ وقىعانىن كورگەنبىز.
ال ەندى بار عوي..، عىلىم دا، عىلىم ادامى دا كىرشىكسىز تازا بولۋى كەرەك دەگەن قاسيەتتى قاعيدا تۇرعىسىنان قاراساڭىز، قانيپاش مادىبايعا مىسقالداي ءمىن تاعا المايسىز. ادامي بولمىسىنا قىلاۋ تۇسپەگەن. ەلدىڭ بارىنە تىلەۋلەس. ەشكىمگە ەسەسى كەتكەنىن ايتىپ شاعىنبايدى. جان بالاسىن تىلدەمەيدى. كەتكەن كەگىن قۋمايدى. رەنجىتكەن ادامىن سول كۇنى كەشىرەدى. ءومىردىڭ وزىندەي قاراپايىم. سول قىرىق جىل بۇرىنعى قالپى. ءومىر وزگەرسە دە، وزگەلەر وزگەرسە دە، ول وزگەرمەيدى.
ماقتاۋدى جانى سۇيمەيدى. داڭق پەن داقپىرتقا اۋەستىگى جوق. ەلەۋسىزدەۋ جۇرەدى. بىراق تىنباي جۇمىس ىستەگەندى عانا بىلەدى. كازگۋ-دە ءدارىس وقىدى. انا ءبىر جىلدارى جەر ءجانناتى جەتىسۋعا بارىپ، ءبىلىم ورداسىنىڭ بۇگىنگى ستۋدەنتتەرىنە رۋحاني ءنار بەرىپ قايتتى. قازىر عىلىمنىڭ قارا شاڭىراعى – م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا قىزمەت ىستەيدى. مۇندا دا قاراپ جاتقان جوق. اباي جىلىندا ابايتانۋعا تۇرەن سالدى. ەجەلگى قۇندىلىقتاردى زەردەلەۋگە دەن قويدى.
سول ۇندەمەي ءجۇرىپ-اق ۇلكەن ءىس تىندىراتىن ادەمى اپكەمىز انە-مىنە دەگەنشە ءايبات جاسقا كەپ قاپتى... جاس بولعاندا، مەرەيلى دە مەرەكەلى بەلەس... ونى دا ەشكىمگە دابىرا قىلمايدى. بىلسەڭ، بىرەۋدەن ەستىپ قانا بىلەسىڭ. سوسىن الەۋمەتتىك جەلىدە التى الاسى، بەس بەرەسى جوق الەۋەتتى ارىپتەسىمىزدى وزىنە دە سەزدىرمەي، وزگەنى دە بەزدىرمەي، جايلاپ قانا قۇتتىقتاي سالايىق دەگەنىمىز عوي...
باۋىرجان ومارۇلى
