(اكادەميك-جازۋشى زەينوللا قابدولوۆتىڭ شىعارماشىلىق
لابوراتورياسى حاقىندا)
قولىنا قالام ۇستاعان جانداردىڭ قاي-قايسىسى دا وزىندىك جازۋ ستيلىمەن، ماشىق-مانەرىمەن، ەشكىمگە ۇقسامايتىن ادەت-داعدىسىمەن ەرەكشەلەنەدى. جازۋشىنىڭ كوركەم شىعارماسىمەن تابىسىپ، رۋحاني لاززاتقا بولەنەتىن بىلايعى وقىرمان بۇل تۋىندىلاردىڭ قالاي ومىرگە كەلگەنى، قانشا ۋاقىت جازىلعانى، كەيىپكەرلەردىڭ قالاي ىرىكتەلگەنى، ونىڭ تۇپتۇلعالارى (پروتوتيپ) كىمدەر ەكەندىگى، تاعى باسقا قالتارىستاعى مالىمەتتەرى جونىندە بىلە بەرمەيدى. تەگىندە، بۇل – سۋرەتكەردىڭ جازعان دۇنيەلەرىنە عانا ەمەس، ونىڭ شىعارماشىلىق لابوراتورياسىنا ۇڭىلەتىن زەرتتەۋشىلەردىڭ ۇلەسىندەگى شارۋا.
جالپى، الەمگە تانىمال جازۋشىلاردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا شىعارماشىلىق لابوراتورياسى جونىندە جان-جاقتى مالىمەت جيناقتالعان. سەبەبى، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ عيبراتتى عالىمدارى مەن زيالى زەرتتەۋشىلەرى تەكتى تۇلعالارىنىڭ تىرشىلىگىندەگى ءار ءساتتى نازاردان تىس قالدىرمايدى. ولاردىڭ ءومىربايانىن ابدەن رەتكە كەلتىرىپ بولعان سوڭ، ۇلىلارىنىڭ ۇستاعان جادىگەرلىكتەرىنە، تۇتىنعان زاتتارىنا سيپاتتاما جازىپ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزەدى. ونى ايتاسىڭ، سول مارعاسقالاردىڭ تابانى تيگەن جەردىڭ توپىراعىنا، قولى تيگەن زاتتىڭ قيقىمىنا، تۇستەنىپ كەتكەن ورنىنىڭ كولەڭكەسىنە دەيىن قاعازعا قاتتاپ قويادى. ال ءبىز بولساق، جازۋ ونەرىنە تاۋ-كەن ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتى رەتىندە ءبىر بۇيىردەن كەلىپ قوسىلىپ، ادەبيەت پەن ادەبيەتتانۋدىڭ تۇعىرلى تۇلعاسىنا اينالعان زەينوللا قابدولوۆتىڭ شىعارماشىلىق لابوراتورياسىن ءوز دەڭگەيىندە قاراستىرا الماي كەلە جاتقانىمىز راس.
اكادەميك-جازۋشى زەينوللا قابدولوۆتىڭ كوركەم شىعارمالارى دا، عىلىمي زەرتتەۋلەرى دە، سىن ماقالالارى دا، پۋبليتسيستىك دۇنيەلەرى دە جەتكىلىكتى ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ال وسى تۋىندىلارىنىڭ جازىلۋ تاريحى، قالامگەردىڭ جازۋ داعدىسى، كەيىپكەردى تاڭداۋ ءتاسىلى، سۋرەتكەرلىك شەبەرلىگىنىڭ قۇپياسى جونىندەگى بايلام-بايىپتامالار قابدولوۆتانۋدىڭ وزگەشە قىرىن اشا تۇسەر ەدى. ءبىز ماسەلەنىڭ وسى جاعىنا ۇڭىلگەندى ءجون كوردىك. سونىمەن، قابدولوۆ قالاي جازدى؟ شىعارمالارىن قالاي تۋىنداتتى؟ ونىڭ جازۋ پروتسەسى قالاي جۇزەگە استى؟ و باستا ويعا العان شىعارماشىلىق جوسپارلارىن تولىق ورىنداي الدى ما؟ قالامگەرلىك ءادىس-ءتاسىلى، ادەت-ماشىعى قالاي بولدى؟ بۇل ماقالامىزدا وسى ساۋالدارعا دا جاۋاپ ىزدەپ كورمەكپىز.
ايگىلى فريدريح شيللەر كەز كەلگەن شىعارماسىن جازعاندا شىرىگەن المادان شابىت الادى ەكەن. ءبىر كۇنى ونى ۇيىنە ىزدەپ بارعان دوسى گەتە بولمەنىڭ ءىشىن جايلاعان جاعىمسىز يىستەن جۇرەگى اينىپ، قايتا-قايتا لوقسىپتى. ال، چەرچيلدىڭ «ونىڭ قىلمىستان تاپقان اقشاسى تاريحتاعى ەڭ اتاقتى دەگەن ۇرىنىڭ كول-كوسىر تابىسىنان اسىپ تۇسەدى» دەگەن قالجىڭىنا ارقاۋ بولعان، دەتەكتيۆ جانرىندا 78 رومان جازعان اگاتا كريستي بۇكىل سيۋجەتتەرىن الما جەپ وتىرىپ قۇراستىرادى ەكەن. ۇستەلىنىڭ جانىنا ءبىر جاشىك شىرىگەن المانى قويىپ، سونىڭ يىسىنەن راحاتتانىپ، ءومىرى شىرىمەيتىن شىعارمالار جازعان شيللەر مەن ءتاتتى الما جەمەسە شابىتى كەلمەيتىن كريستيگە قاراعاندا زەكەڭنىڭ بابى، ارينە، بولەكتەۋ بولدى. الايدا، ونىڭ دا داستارحانىنان الەمدى تامساندىرعان الماتىنىڭ اپورتى ەشقاشان ۇزىلگەن جوق. قابدولوۆتىڭ قىزىل الماسى ءوزىنىڭ عانا ەمەس، اتاقتى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا دا اسەر ەتتى. عالامعا تانىمال قىرعىز جازۋشىسىنىڭ «قىزىل الما» نوۆەللاسى زەكەڭنىڭ تۇرتكى بولۋىمەن ومىرگە كەلدى. ول بۇل دۇنيەسىن زەينوللا قابدولوۆقا ارناعانى بارشاعا بەلگىلى.
ز.قابدولوۆتىڭ وڭاشالىقتى جانى سۇيەتىن اعىلشىن جازۋشىسى روالد دال سەكىلدى جىپ-جىلى ءارى بەرەكەلى باسپاناسى تۇرعاندا ءۇيىنىڭ ماڭىنداعى ءومىرى وت جاعىلمايتىن سۋىق سارايعا كىرىپ الىپ، بۇرسەڭ قاعىپ، ۇستەلدى دە پايدالانباستان، سارعىش بلوكنوتىن تىزەسىنە قويىپ جازا بەرەتىن ادەتى بولعان جوق. شاڭىراق قۇرعان ادەپكى جىلدارىندا كورگەن قيىندىعىن ەسەپكە الماعاندا، نەگىزىنەن كەڭ كابينەتتە، قولايلى ۇستەلگە جايعاسىپ، جايلى ورىندىقتا وتىرىپ قالام سىلتەدى. زياتتى زايىبى، قادىرلى قامقورشىسى ساۋلە اپايدىڭ ارقاسىندا ونىڭ ءار زاتى ءوز ورنىندا تۇردى. جازۋ بولمەسىندە قاشاننان قانىنا سىڭگەن ۇقىپتىلىق پەن تياناقتىلىق سالتانات قۇردى. بىراق ۇنەمى ەلدىڭ ورتاسىندا، كوپشىلىكتىڭ اراسىندا جۇرگەن ونىڭ ۇستەل باسىندا سارىلىپ ۇزاق وتىرۋعا ۋاقىتى بولا قويمادى.
شىعارماشىلىق شابىت شاقىراردان بۇرىن ارا-تۇرا ءمايىتحانانى ارالاپ كەتەتىن چارلز ديككەنس ءاربىر ەلۋ جول جازعاننان كەيىن الدىنداعى ىستىق سۋدان جۇتىپ، تاماعىن ءجىبىتىپ قويادى ەكەن. ال الەكساندر پۋشكين ءوز تۋىندىلارىن ليموناد ءىشىپ وتىرىپ جازىپتى. ءتىپتى بۇل سۋسىندى شەكتەن تىس جاقسى كورگەنى سونشالىق، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ودان اجىراماپتى. ليتسەيدە بىرگە وقىعان دوسى ءارى سەكۋندانتى كونستانتين دانزاستىڭ ەستەلىگىنە سۇيەنسەك، دانتەسپەن دۋەلگە كەتىپ بارا جاتىپ، جولاي كونديتەر دۇكەنىنە سوعىپ، ءبىر ستاكان ليمونادتى ءسىمىرىپ سالىپتى. بابى مەن باعى كەلىسكەن زەينوللا قابدولوۆتىڭ دا ۇستەلىنىڭ ماڭىندا قىمىزى مەن شۇباتى، شاي مەن سۋى دايار تۇردى. مۇنىڭ ءبارى قالامگەردىڭ الاڭسىز جازۋىنا، جۇيەلى جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەردى. بىراق، سوعان قاراماستان، زەرتتەۋشىلەر ءجىتى بايقاعانداي، «تۋا بىتكەن ادەبيەتشى ز.قابدولوۆ بۇرقىراتىپ جازا بەرمەدى، جازۋعا كەلگەندە كىدى» (د.ىسقاقۇلى) بولدى.
ورىستىڭ ۇلى جازۋشىسى انتون چەحوۆ پەن زەينوللا قابدولوۆتىڭ شىعارماشىلىق ادەت-داعدىلارىنىڭ اراسىندا بىرقاتار ۇقساستىق بايقالادى. زەرتتەۋشىلەر چەحوۆتىڭ جۇمىس بولمەسىنىڭ تاپ-تازا تۇراتىنى، ال ءوزىنىڭ اسا ۇقىپتى ءارى جيناقى، ءۇستى-باسى مۇنتازداي بولىپ جۇرەتىنى، ءتۇر-الپەتى، كيىم-كيىسى، جان-دۇنيەسى، وي-تانىمى ءوزارا كەرەمەت ۇيلەسىمدى ەكەنى تۋرالى جازدى. بۇل سيپاتتاما جازۋشى ز.قابدولوۆتىڭ دا شىعارماشىلىق تابيعاتىن اشادى. تەك ول چەحوۆ سەكىلدى كوپشىلىكتىڭ ورتاسىنا شىعاتىن كوستيۋمىن كيىپ الىپ، شارت ءتۇيىنىپ جازۋعا وتىراتىن قاتاڭ قاعيدانى ۇستانعان جوق. وزىنە ىڭعايلى كيىممەن، ىڭعايلى رەجىممەن جۇمىس ىستەدى.
زەينوللا قابدولوۆ اعىلشىن جازۋشىسى ۆيردجينيا ۆۋلف سياقتى ءتۇرلى-ءتۇستى سيانىڭ بەس-التاۋىن بىردەي پايدالانباسا دا، قارا جانە كوك سيامەن جازدى. ىلگەرىدە تابىلعان كۇندەلىكتەرى مەن حاتتارىنا قانىق كوك سيا قولدانىلعان. سونداي-اق، امەريكالىق جازۋشى گەنري ميللەر سەكىلدى ءبىر شىعارمانى بىتىرگەنشە، وزگەسىنە قول سوزبايتىن قاعيداتقا دا باعىنا قويماپتى. كەرىسىنشە، ءبىر تۋىندىنى باستاپ قويىپ، جەدەل جازىلاتىن باسقا دۇنيەلەرگە كىرىسىپ كەتەتىن قالامگەرلىك داعدى زەكەڭە دە جات ەمەس. ۇزاق جازىلعان «مەنىڭ اۋەزوۆىم» رومان ەسسەسى مەن سول ارالىقتاعى ماقالالارى مەن وي-تولعانىستارى بۇعان ناقتى دالەل بولا الادى. وسى ميللەر جارىقتىقتىڭ «جازۋشىلىق – العى كەزەكتەگى نارسە، قالعانىنىڭ ءبارى – كەيىن، بىراق ادام بولىپ قالۋ كەرەك، جۇرتپەن سويلەس، ەل ارالا، قۇلقىڭ سوقسا – كوڭىلىڭدى كوتەر» دەگەن ۇستانىمى قابدولوۆتىڭ بولمىس-بىتىمىنەن الىس كەتپەيدى. ول دا ۇنەمى جولدىڭ ۇستىندە، جۇرتتىڭ جۇرەگىندە، ەلدىڭ الاقانىندا ءجۇردى.
بولاشاقتا كەيىپكەرلەرىڭە اينالاتىن ەل ادامدارىمەن ەتەنە ارالاسۋ دا – شىعارماشىلىقتىڭ قۇرامداس بولىگى. بۇل تۇرعىدان زەينوللا قابدولوۆتىڭ تابيعاتى فەدور دوستوەۆسكيدىڭ قالامگەرلىك ادەت-داعدىلارىنا جاقىنداۋ. ادامدارعا دەگەن ىقىلاس دوستوەۆسكيدىڭ ەڭ باستى قاسيەتى بولعانعا ۇقسايدى. ول جاڭا ادامدارمەن تانىسۋدى، كەزدەيسوق جولىققان كىسىلەرمەن اڭگىمەلەسكەندى جاقسى كورەدى ەكەن. ەمەن-جارقىن تىلدەسكەن ادامنىڭ كوزىنە تۋرا قاراپ، بولاشاق كىتاپتارىنا ماتەريال جيناپ، كەيىپكەرلەرىنىڭ وبرازىن قالىپتاستىرعان دەسەدى. قالىڭ قازاقتىڭ ايالى الاقانىندا جۇرگەن زەينوللا قابدولوۆ تا مۇنداي شىعارماشىلىق ماشىقتان كەندە بولعان جوق. ۇزاق ساپارلاردان جاڭا شىعارمانىڭ كىلتىن تاۋىپ ورالدى، ءتۇرلى باسقوسۋلاردان كەيىپكەرلەرىن ۇشىراستىردى، جيىن-تويلاردا ەل اۋزىندا جاتتالعان قاناتتى سوزدەرىن قالدىردى.
جازىپ بىتىرگەن دۇنيەسىن نەمەسە ونىڭ اياقتالعان بەلگىلى ءبىر بولىگىن جان-جارىنا وقىپ بەرۋ – قازاقتىڭ كوپتەگەن جازۋشىلارىنا ءتان قاسيەت. قالامگەرلەر اراسىندا قالىپتاسقان، ءتىپتى ابدەن جاۋىر بولعان «مەنىڭ العاشقى رەداكتورىم – زايىبىم» دەگەن ءسوز بار. زەكەڭنىڭ دە بارلىق تۋىندىلارىنىڭ العاشقى وقىرمانى – زايىبى ساۋلە قابدولوۆا بولعانى بارشاعا ايان. الدىمەن باسپاسوزدە جاريالانىپ، كەيىن كىتاپقا اينالعان س.قابدولوۆانىڭ كۇندەلىگىندەگى: «ب.ءمايليندى اياقتاپ، كومپيۋتەرگە بەردى. ەندى ماعجانمەن وتىر. بۇلار – وقۋلىق. العاشقى ەكى تومدىقتىڭ ءبىرىنشىسىن قاراپ، باسپاعا دايىنداپ، تاپسىردى. ەندى ەكىنشىسىن الىپ كەلدى. ونى دا قىزدارمەن قاراۋىم كەرەك. زەكەڭ تۇزەتەدى»، «جازيرا ەكەۋمىز «جالىندى» وقىدىق. بىتىرۋگە جاقىنداي تۇستىك» نەمەسە «زەكەڭ بايانداماسىن ءبىتىردى، باستىردى. «قاھارمان اقىننىڭ تاعدىرى مەن تاعىلىمى» دەپ اتاپ، ەكەۋمىز وتىرىپ، تاعى قارادىق»، – دەگەن جولدار بۇل پىكىرىمىزگە دالەل بولماق.
ال الەمدىك دەڭگەيدەگى تانىمال جازۋشىلاردىڭ العاشقى وقىرماندارى ءار ءتۇرلى كىسىلەر بولىپ كەلەدى. بىرىندە – زايىبى، ەكىنشىسىندە – دوسى، ۇشىنشىسىندە – پەرزەنتى، تورتىنشىسىندە – تىلەۋلەسى، بەسىنشىسىندە – كوڭىلدەسى... ءتىپتى، اعىلشىن اقىنى ۋيليام ۆوردسۆورت جاڭا جازىلعان سياسى كەپپەگەن ولەڭدەرىن ەسىگىنىڭ الدىندا جاتاتىن توبەت يتىنە وقىپ بەرىپتى. ەگەر ءبىر تۇسىنا كەلگەندە يت ارس ەتە قالسا، سول جەرىن لەزدە قايتا جازۋعا وتىراتىن كورىنەدى. تابيعات اياسىنا شىعىپ، تاۋ-تاسقا، تال-تەرەككە، وزەن-كولگە ولەڭدەرىن وقىعان اقىندار دا بولعان.
باق-بەرەكەسى كەلىسكەن سىرباز زەكەڭ – شىعارماشىلىق سەرىگى جاعىنان جولى بولعان ادام. ونىڭ ءارى كومەكشىسى ءارى رەداكتورى ءارى كىتاپحاناشىسى ءارى مۇراعاتشىسى مىندەتىن اتقارعان ساۋلە قابدولوۆا قالامگەر تۋىندىلارىنىڭ ومىرشەڭدىگىنە ءبىر كىسىدەي ۇلەس قوستى.
زەينوللا قابدولوۆ قاراپايىم نارسەنىڭ وزىنەن كوركەمدىك كورە الدى. ونىڭ ىلگەرىدە قويىن داپتەرىنە تۇسىرگەن جازبالارىندا بۇگىنگى قالامگەرلەرگە ۇلگى بولاتىن شەبەرلىك ساباقتارىنىڭ مىسالدارى ءجيى كەزدەسەدى. ويلى وبرازدار مەن بەدەرلى بەينەلەردى جازباس بۇرىن الدىمەن باسىندا پىسىرەدى، ميىندا قورىتادى. ماسەلەن، جازۋشىنىڭ 1958 جىلعى كۇندەلىگىندەگى: «17.ءىV. ۇلكەن ۇيدە قۇس وسىرۋشىلەر ءماجىلىسى ءوتىپ جاتتى. مۇندا سويلەنىپ جاتقان سوزدەردىڭ ءبارى قۇستار جايلى ەكەن. مەن ارالارىندا ون-اق مينۋت بولدىم. ءسوزدى تىڭداعانىم جوق، سويلەۋشىگە قاراپ ۇيلىعىسا قالعان تىڭداۋشىلاردى شولدىم دا وتىردىم: عاجاپ-اۋ، قۇسقا ۇقسامايتىن بىرەۋ بولسايشى، ايدارى جەلبىرەگەن اتەش، شۇرەگەي ۇيرەك، مامىرلاعان قاز، تۇمسىعى يمەك قاراقۇس، كەڭىردەگى سورايعان كوكقۇتان، قالباعاي مەن قارا قارعا، ساۋىسقان مەن ءشىل... ءبارى، ءبارى كوز الدىما ەلەستەمەسى بار ما؟»، – دەگەن تولعامى وبرازدى تۇردە ويلاي بىلەتىندىگىنىڭ كورىنىسى.
جازۋشىنىڭ جەكە مۇراعاتىنداعى جازبالاردا بولاشاقتا اتقارماق ىستەرى، شىعارماشىلىق جوسپارلارى دا باياندالعان. اسىرەسە، جاۋاپتى قىزمەت ىستەپ، بيلىكتىڭ بۋىندارىندا جۇرگەن كەزىندە قالامگەرلىك كاسىپكە اڭسارى كوبىرەك اۋعان. قىم-قۋىت كەڭسە جۇمىسىندا ۋاقىتتىڭ باعاسىن ءبىلىپ، شىعارماشىلىقتىڭ قادىرىن تۇسىنگەن زەينوللا قابدولوۆ ءوزىنىڭ الدىندا قىرۋار مىندەت قويادى. «تۇبىندە ۇزاق ۋاقىت قايناعان ەل ومىرىنە ارالاسپاي، كەلەلى ەڭبەك تۋعىزۋ مۇمكىن ەمەس»، – دەپ تۇجىرىم جاسايدى، «17.ءىV. اڭگىمە تاقىرىپتارى: اقجار. جارىپشىققان. «قىر سۋرەتتەرى» تسيكلىنە. بەكجۇما دوسجانوۆ. مەن قالاي ءتۇڭىلدىم؟ مىلجىڭ. تۇسىك (ۋرود). ساتيرالىق اڭگىمەلەر تسيكلىنە. 17.ءىV. ماي وتىسىمەن ەلگە، ەگىس دالاسىنا شىعۋ كەرەك. ستالين اتىنداعى كولحوز – ۇلكەن تاقىرىپ»، – دەپ جانى قالاعان جانرلارىن تىزبەلەيدى، «21.ءىV. بۇگىنگى تاڭداعى ءبىرىنشى بورىش – ميلليارد! ميللياردقا قولدان كەلگەن ۇلەستى قوسۋ كەرەك. جازۋ كەرەك: اڭگىمە، وچەرك، پۋبليتسيستيكا!.. ارالا، كور، سەزىن، ويلا، تولعان دا جاز! جازۋ كەرەك، جازۋ كەرەك!»، – دەپ ءوزىن قامشىلاعان ۇستىنە قامشىلاي تۇسەدى.
زەينوللا قابدولوۆ – قايدا جۇرسە دە، قانداي كوڭىل-كۇيدە بولسا دا، ۇنەمى شىعارماشىلىقپەن تىنىستاعان ادام. ول قۋانىشتا دا، قايعىدا دا ايتار ءسوزىن كوركەم كەستەلەي ءبىلدى. ويتكەنى، قالامگەر تۋىندىگەرلىكتىڭ تابيعاتىنان، سۋرەتكەرلىكتىڭ ساۋىتىنان، اۆتورلىقتىڭ اۋراسىنان ەشقاشان اۋلاقتاعان ەمەس. 1958 جىلى ماسكەۋ، حاركوۆ، يالتا، ەۆپاتورياعا ساپارى كەزىندە دە جول-جونەكەي العان اسەرلەرىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ وتىرعان. سول كۇندەلىكتەگى: «مەنىڭ بولاشاق رومانىمدا ءبىر ەگدە تارتقان ادام بولۋ كەرەك. ونىڭ دەنەسى ەڭگەزەردەي، ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي الىپ، ال بەت-ءپىشىنى 15 جاسار بالاداي قالىپ قويعان (مورگۋن). جانە ءبىر ادام بار. ول ءازىر تۇرعان حاراكتەر. بۇكىل مىنەز-قىلىعى، ءىس ارەكەتى اپ-ايقىن: ج.ج»، – دەپ شىعارماشىلىقتىڭ جۇمباق الەمىنەن سىر اشادى.
ادەپكىدە ادەبيەتكە ولەڭمەن كەلگەن قالامگەر پوەزيانىڭ بىرقاتار جانرلارىندا باق سىنادى. ولەڭ دە، تولعاۋ دا، پوەما دا جازىپ، شىعارماشىلىق ورتانىڭ كوزىنە ءتۇستى. بىرنەشە ءان تەكستەرىنە ءسوز جازدى. بۇل تۋىندىلارى جاقسى باعالانىپ، قاسىم امانجولوۆتىڭ نازارىنا ىلىككەن ز.قابدولوۆ حاميت ەرعاليەۆتىڭ ەسكەرتپەسىنەن سوڭ ولەڭدى ءبىرجولا قويىپ، پروزاعا بەت بۇرادى. بوزبالا كۇنىندە اقىندار ايتىسىنا قاتىسقانى جونىندە جازۋشىنىڭ ءوز ماقالاسىندا ايتىلدى. «مەن ءوزىمدى شىنىمەن ولەڭشى ەكەنمىن دەپ قالىپ، باياعى موڭكەنىڭ مۇراتىنشا دوسسورداعى ءتاجىباي جىرشى تەكەەۆپەن، ساعىزداعى تۇرەكەش جىراۋ تۇيەشيەۆپەن سوقتىعىسىپ، ىزدەپ ءجۇرىپ ايتىسقانىم بار ەمەس پە؟»، – دەپ جازدى ول. وسىلايشا ءتۇرلى جانرلاردا تالاپتانىپ كورگەن قالامگەر شىعارماشىلىق لابوراتورياسىن مەيلىنشە جەتىلدىرگەنىنىڭ ارقاسىندا پاراساتتى پروزاشىعا، الەۋەتتى ادەبيەتشىگە، عيبراتتى عالىمعا، شىنايى شەبەرگە اينالدى.
اكادەميك-قالامگەر ءومىر بويى ادام تابيعاتىنا ءۇڭىلىپ، قايتالانباس تۇلعالاردى كەيىپتەدى. سوندىقتان ونىڭ كەيىپكەرلەرى ۇلتتىق مىنەزدى بويىنا دارىتقان الۋان ءتۇرلى جاندار بەينەسىندە جۇرت جادىندا ساقتالدى. تالاي پروتيپتەردەن كوركەم وبراز جاساعان زەكەڭنىڭ ءوزى دە سماعۇل ەلۋبايدىڭ «اقبوز ءۇي» رومانىنا پروتوتيپ بولدى. ادامتانۋدى جەتە مەڭگەرگەن زەينوللا قابدولوۆتىڭ تۇجىرىمىنا سۇيەنسەك، «ءار ادام – زەرتتەلمەگەن كەن. ونى زەرتتەۋ كەرەك. زەرتتەپ قانا قويماي، ونىڭ كوزىن اشۋ كەرەك».
تالعام تارازىسى مەن تالاپ دەڭگەيى جوعارىلىعىنىڭ ارقاسىندا شەبەرلىك بيىگىنە كوتەرىلگەن ز.قابدولوۆ ارىپتەستەرىنەن دە، وقىرماندارىنان دا لايىقتى باعاسىن الدى. اسىرەسە، ونىڭ جازۋ مانەرىنىڭ مىنسىزدىگى، شىعارمالارىنىڭ ەستەتيكالىق اسەرى جالپىحالىقتىق دارەجەدە مويىندالدى دەۋگە بولادى. «قابدولوۆتىڭ قالامگەرلىك قابىلەتى» دەگەن ۇعىم ناعىز شەبەرلىكتىڭ بالاماسى سەكىلدى جۇرتشىلىق ساناسىندا بەرىك قالىپتاستى. سوندىقتان اقىن ساعىنعالي سەيىتوۆتىڭ:
ءوزىڭ سىندى ءسوزىڭ اسىل ءوتىمدى،
ىرىلىككە جاستاي بۇردىڭ بەتىڭدى.
ءسوز زەرگەرى، تاۋ تۇرپاتتى تۇلعاسىڭ،
ءسوزستاننىڭ پرەزيدەنتى سەكىلدى، –
دەگەن ولەڭىن ەلدىڭ پاراساتتى پەرزەنتىنە، ۇلاعاتتى ۇلىنا دەگەن ىستىق ىقىلاسىنىڭ بەلگىسى دەپ قابىلداۋعا بولار. ونىڭ شىعارماشىلىق الەمى، جازۋشىلىق جان دۇنيەسى، قالامگەرلىك قۇپياسى ۇنەمى زەرتتەلىپ-زەردەلەنە بەرمەك.
«ماحامبەتتىڭ ءار ءسوزى – قۇيىلعان قۇرىش، قورىتىلعان قورعاسىن. ونى وڭدەپ-جوندەيمىن دەپ جاسىتپاۋ كەرەك. ماحامبەت پەن ابايعا رەداكتسيا جۇرمەيدى»، – دەپ جازۋشىنىڭ ءوزى ايتقانداي، زەينوللا قابدولوۆقا دا رەداكتسيا جۇرمەيدى. ونىڭ دا ءار ءسوزى، ءار سويلەمى شىعارماشىلىق لابوراتورياسىندا «قۇيىلىپ، قورىتىلىپ» شىققان باعا جەتپەس جادىگەرلەر دەسەك، قاتەلەسە قويماسپىز.
باۋىرجان ومارۇلى
