ەلىمىز سوڭعى 20 جىلدا تەك شيكىزاتتىق ەكونوميكانى عانا قۇردى. جەرىمىزدەگى بار بايلىقتى پايدالانا المادىق. ەكونوميكا ءار تاراپتاندىرىلمادى. تەك مۇناي مەن گازدان، ءتۇستى مەتالدان تۇسكەن دوللارعا مالداندىق. ارينە، قارا التىننىڭ باعاسى ۇشىپ، ءبىر باررەلى 100 دوللاردان اسىپ تۇرعاندا ۇرتىمىز مايلانىپ، مۇرتىمىزدى بالتا شاپپايتىن كۇي كەشكەنىمىز انىق. بىراق بۇل تۇراقتى پايدا اكەلىپ تۇرعان سالا ەمەس. مۇنايدى پۇل ەتىپ، ساۋدالاپ وتىرعان الپاۋىت ەلدەر اراسىنداعى تەكە-تىرەستەردە، كومىرسۋتەگى وتىندارىنىڭ باعاسى قۇلاپ، قيىندىقتى باستان وتكەرگەن كەزدەردە بولدى.
ءدال قازىردە سونداي كۇيزەلىستى جاعدايدى باستان وتكەرىپ جاتىرمىز. مۇناي باعامىنىڭ قۇلدىراۋى، كوروناۆيرۋستىڭ جەر-جاھاندى قۇرساپ، تىپىر ەتكىزبەۋى الەم ەكونوميكاسىن باياۋلاتتى. ال، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى تۇرالاپ قالدى دەۋگە بولادى. قايتپەك كەرەك؟ دەمەك جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات قاجەت. ياعني ەكونوميكانى تۇبەگەيلى رەفورمالاۋ كەزى كەلدى. ءبىز بۇل ماسەلەنى بىلتىردان بەرى كوتەرىپ كەلەمىز. بىراق سەڭ بۇزىلعان جوق. ۇكىمەت ءىلىپ الىپ كەتە المادى. بالكىم بۇگىنگى ۇكىمەت بىلىكسىز، ورەسى جەتپەيتىن بولار. نە ىستەۋ كەرەك؟ ازيا «جولبارىستارى» اتانعان ەلدەردىڭ ەكونوميكاداعى ءابجىل رەفورمالارىنان ۇيرەنۋ كەرەك. وڭتۇستىك كورەيا، سينگاپۋر، تايۆان، مالايزياداعى ەكونوميكالىق سەكىرىستەردىڭ قىر-سىرىن زەرتتەدىك. ەڭ باستىسى بۇل ەلدەرگە ءتان نارسە، ول - تەرەڭ ءبىلىم، جۇمىسشىلاردىڭ تارتىپتىلىگى ياعني مەملەكەت دۇنيەسىن ءوز جەكە مەنشىگىندەي قاراۋى جانە زاماناۋي تەحنولوگيانى وندىرىسكە باتىل تۇردە ەنگىزە ءبىلۋى. وسى ءۇش دۇنيە مەشەۋ وتىرعان ازيا ەلدەرىن، الدىڭعى قاتارعا الىپ شىقتى.
ارينە بۇل ەلدەردىڭ دامۋ جولدارى ءار ءتۇرلى بولعانىمەن، قاي - قايسىدا ورتا جانە شاعىن بيزنەسكە ۇلكەن كوڭىل ءبولدى. دامۋىنا جول اشتى. ەل ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى تەگەرشىگى دەپ سانادى. جانە دۇرىس ىستەدى. ەل ەكونوميكاسىنا ۇلكەن رەفورما جۇرگىزگەن، وڭتۇستىك كورەيالىق پاك چجون حي، مالايزيالىق ماحاتحير موحاماد، تايۆاندىق تسزيان تسزينگو جانە سينگاپۋرلىق لي كۋان يۋ وزدەرى تىزگىنىن ۇستاعان مەملەكەتتەردى مەشەۋ قالپىنان جەتەككە الىپ، دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوستى. ال، بىزدە وسىناي مىقتى رەفورماتورلار بولمادى. نەمەسە بولسادا ولارعا جول بەرىلمەدى. سونداي-اق بارلىق سالاعا دەندەپ ەنگەن جەمقورلىق، پاراقورلىق ەكونوميكاعا تۇساۋ بولدى. لي كۋان يۋ - دىڭ «ءتارتىپ ورناتۋدى الدىمەن تۋىستارىڭىزدان باستاڭىز. ەڭ جاقىن ادامىڭىزدىڭ ءبىر-ەكەۋىن جەمقورلىعى ءۇشىن تۇرمەگە وتىرعىزساڭىز، سوندا ءبارى ورنىنا كەلەدى» دەپ ايتقانى ءبىزدىڭ ەلگە جۇرمەدى. بۇل ۇلكەن قاتەلىكتىڭ ءبىرى ەدى. ەندى وسى كەتكەن قاتەلىكتى تۇزەيتىن كەز كەلدى. جەمقورلىقتى اۋىزدىقتاۋ ءوز الدىنا، بىزگە كەرەگى ەكونوميكالىق رەفورما. ءدال قازىر وسىنى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.
ول ءۇشىن بۇگىنگى ۇكىمەتتى تاراتىپ، جاڭاۇكىمەتتى جاساقتاۋدان باستاعان ءجون بولار ەدى. جاڭا ۇكىمەتكە ءسوز جوق، ەكونوميكادان، بيزنەستەن حابارى مول، ىسىلعان، تاجىريبەلى ازاماتتار قاجەت. ولاردىڭ مىندەتى، ءوندىرىستى وتاندىق ءونىم دايارلايتىن دەڭگەيگە جەتكىزۋ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ كۇرە تامىرىنا قان جۇگىرتۋ. بۇل ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى شارت. ويتكەنى شاعىن بيزنەس حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋمەن قاتار، جاڭا قوسىمشا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىن قامتاماسسىز ەتەتىن تەتىك.
مەن بۇل جونىندە پرەزيدەنت قاسىم – جومارت توقاەۆپەن كەزدەسكەندە كوتەرگەن ەدىم. ەل ەكونوميكاسىندا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى 70 پايىزعا جەتكەن كەزدە، ەشقانداي داعدارىستان قورىقپاي، ودان قينالماي وتۋگە قول جەتكىزۋگە بولاتىنىن، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتا باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولۋى شارت ەكەنىن جەتكىزگەنمىن. پرەزيدەنت قولداۋ بولاتىنىن ايتقان. الايدا، ۇكىمەت اسىعار ەمەس.
ەكولوگيالىق اليانس «بايتاق بولاشاق» توراعاسى
