سارىاعاش مەدرەسە كوللەدجىندە جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋ بارىسىندا ستۋدەنتتەر اراسىندا عانا ەمەس، وقىتۋشىلار تاراپىنان دا بۋللينگ بەلگىلەرى انىقتالعان. بۇل تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بالا قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل دينارا زاكيەۆا مالىمدەدى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى Total.kz سايتىنا سىلتەپ.
«سارىاعاش مەدرەسە كوللەدجىندە جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋ ناتيجەسىندە ستۋدەنتتەر اراسىندا، سونداي-اق وقىتۋشىلار تاراپىنان بۋللينگ بەلگىلەرى انىقتالدى. قازىرگى تاڭدا بارلىق ءمان-جايدى جان-جاقتى، تولىق جانە وبەكتيۆتى زەرتتەۋگە باعىتتالعان پروتسەستىك شارالار جۇرگىزىلۋدە. قورىتىندى بويىنشا پروتسەستىك شەشىم قابىلداناتىن بولادى. بۋللينگكە ۇشىراعان ستۋدەنتتەرگە پسيحولوگيالىق كومەك پەن الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتىلۋدە»، – دەدى دينارا زاكيەۆا رەداكتسيانىڭ سۇرانىسىنا بەرگەن جاۋابىندا.
ال وسى ماسەلەگە قاتىستى Facebook پاراقشاسىندا جازبا جاريالاعان جۋرناليست وراز الىمبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل جازبادان كەيىن وعان پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى حابارلاسقان.
«مولدا ءوز اشۋىن جۋرناليستەن الۋى كەرەك پە؟ بۇل سۇراقتى نەگە قويىپ وتىرمىن؟ سارىاعاش مەدرەسە كوللەدجىنىڭ زاڭگەرى كوميسسيانىڭ ەشقانداي زاڭبۇزۋشىلىق انىقتالماعانى تۋرالى قورىتىندىسىنا سۇيەنىپ، ماعان قارسى جەرگىلىكتى پوليتسياعا شاعىم تۇسىرگەن. ول مەنى جالعان اقپارات تاراتىپ، مەدرەسەنىڭ ابىرويى مەن قادىر-قاسيەتىنە نۇقسان كەلتىردى دەپ اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى تالاپ ەتكەن. تۇركىستان وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ تاپسىرماسىمەن مەنى الماتى قالاسى بوستاندىق اۋدانى پوليتسيا باسقارماسىنىڭ تەرگەۋشىسى تەرگەدى. مەن جازباشا تۇسىنىكتەمە بەردىم، بۇل تالاپ نەگىزسىز: مەدرەسە – جەكە تۇلعا ەمەس، سوندىقتان ونىڭ ار-نامىسى مەن قادىر-قاسيەتى بولمايدى. زاڭدى تۇلعانىڭ تەك ىسكەرلىك بەدەلى بولادى. ءوز ءسوزىمنىڭ دۇرىستىعىن سوتتا دالەلدەۋگە دايىنمىن»، – دەيدى وراز الىمبەكوۆ.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 2025 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ باسىندا ينتەرنەتتە تۇركىستان وبلىسىنداعى ساتىبالدى ءابىشۇلى اتىنداعى يسلام ورتالىعىنان بەينەجازبا تاراعان بولاتىن. ۆيدەودا سارىاعاش مەدرەسە كوللەدجىنىڭ باس ۇستازى ابدۋجاپپار سمانوۆ تاڭعى ۋاعىز وقىپ وتىر، ال وقۋشىلار (اراسىندا كىشكەنتاي بالالار دا بار) ونىڭ اياعىنا ماسساج جاساپ جاتقان ءسات بەينەلەنگەن.
بۇل وقيعا قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى. ازاماتتىق بەلسەندى نۇرگۇل مۇقىشەۆا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا ۇندەۋ جولداپ، بۇل ءىستى تەرگەۋدى جانە كىنالىلەردى جاۋاپقا تارتۋدى تالاپ ەتتى. ول بۇل جاعداي كامەلەتكە تولماعان بالالاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ ورەسكەل بۇزىلۋى ەكەنىن جانە زايىرلى مەملەكەتتىڭ قاعيداتتارىنا قايشى كەلەتىنىن اتاپ ءوتتى.
ال جۋرناليست وراز الىمبەكوۆ بۇل بەينەجازبانىڭ تەك ءدىني عانا ەمەس، ساياسي-يدەولوگيالىق استارى بارىن ايتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، ۆيدەو قازاق مادەنيەتى، ءداستۇرى مەن بالالارى اراب ءدىني ۇستانىمدارىنا تاۋەلدى جاعدايدا ەكەنىن كورسەتەدى.
الايدا قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى (قمدب) باستاپقىدا بەينەجازبادا ەش تاڭدانىس تۋدىراتىن جايت جوق دەپ مالىمدەدى، بىراق كەيىن قوعام نارازىلىعىن تۋدىرعان ارەكەتتەر ءۇشىن ەسكەرتۋ جاسادى. تۇركىستان وبلىسى ءبىلىم باسقارماسى وقۋشىلار ەمەس، سمانوۆتىڭ تۋعان نەمەرەلەرى ماسساج جاساعانىن، ولار اتاسىنان باتا الۋ ءۇشىن وسىلاي ىستەگەنىن مالىمدەدى.
ايتا كەتەيىك، سمانوۆتار اۋلەتى بەلگىلى ءدىني ورتادا ىقپالدى ادامدار سانالادى. ولار 2016 جىلى سارىاعاش مەدرەسە كوللەدجىن جەكە وقۋ ورنى رەتىندە قۇرعان. قازىرگى ۋاقىتتا كوللەدجدى دىنمۇحاممەد سمانوۆ باسقارادى، ال قۇرىلتايشىسى – قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى. سمانوۆتار اۋلەتى سارىاعاشتاعى يسلام ورتالىعىن سالۋعا دا بەلسەندى قاتىسقان. بۇل ورتالىق 2019 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا مارقۇم ساتىبالدى ءابىشۇلىنىڭ قۇرمەتىنە اشىلعان. ول – قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باۋىرى جانە بەلگىلى كاسىپكەر قايرات ساتىبالدى مەن ۇقك-ءنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، گەنەرال-لەيتەنانت سامات ءابىشتىڭ اكەسى. رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، «سارىاعاش مەدرەسە كوللەدجى» 2018–2024 وقۋ جىلدارى ارالىعىندا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن 1,6 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى العان.
الايدا قوعام تاراپىنان بۇل پىكىرلەرگە قارسى كوزقاراستار دا ايتىلدى. ۆيدەوداعى ۇلكەنىرەك بالا – مەدرەسەنىڭ كۋراتورى نەمەسە ستاروستاسى ەكەنى تۋرالى اقپاراتتار تارادى. سونىمەن قاتار پىكىر قالدىرۋشىلار، مەشىت – كوپشىلىككە ارنالعان ورىن ەكەنىن، ال اتاسىنا ماسساجدى نەمەرەلەرى ۇيدە جاساۋى ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
2025 جىلدىڭ 15 ناۋرىزىندا جۋرناليست وراز الىمبەكوۆ Facebook پاراقشاسىندا مەدرەسەدە «الىمجەتتىك» بار ەكەنى تۋرالى جازدى.
«وقۋشىلار ايماقتارعا بولىنگەن، ولاردىڭ ىشىندە وڭتۇستىك وڭىردەن كەلگەندەر باسىمدىققا يە. ولار باتىس وڭىردەن كەلگەن بالالارعا قىسىم كورسەتەدى. جاتاقحاناداعى تاماق ساپاسى ناشار ءارى ءدامسىز. بالالارعا كۇن سايىن تاڭەرتەڭ دايىندالعان ءبىر عانا پالاۋدى بەرەدى. ونىڭ وزىندە ەت تابۋ قيىن. بالالار بۇل ءدامسىز پالاۋدان شارشاعان. وتكەن جىلى بىرنەشە اتا-انا بالالارىن سارىاعاش مەدرەسەسىنەن الىپ كەتىپ، استانا مەن الماتىداعى ءدىني وقۋ ورىندارىنا اۋىستىردى. ولاردىڭ اراسىندا يمامداردىڭ بالالارى دا بولعان. اقپارات كوزىنىڭ ايتۋىنشا، جاسوسپىرىمدەردى ەڭبەككە ماجبۇرلەۋ مەن پسيحولوگيالىق قىسىم – مەدرەسە ۇستازدارىنىڭ وزىندىك تاربيەلەۋ ءتاسىلى. ۇستازدار «تاڭ نامازىنا تۇرماعان بالانىڭ قۇلاعىنا شايتان كىرەدى» دەپ ءجيى ۋاعىز ايتادى. مۇنداي تاربيەگە قۇلاق اسپاعان بالالاردى كەيدە تاربيەشىلەر، كەيدە توپ باسشىلارى جازالايدى. بۇل – مەدرەسەدەگى تاربيەنىڭ ءبىر بولىگى»، – دەپ جازدى جۋرناليست.
ونىڭ جازباسىنا بالا قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل دينارا زاكيەۆا پىكىر قالدىرىپ، «قابىلداندى. پروكۋراتۋراعا جولداندى» دەپ جازدى.
ايتا كەتسەك، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اتالعان وقۋ ورنىنا مەملەكەتتەن جىل سايىن 200 ملن تەڭگەدەن استام قارجى بولىنەتىنى تۋرالى اقپارات تارادى. بۇل مالىمەتتى تۇركىستان وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى راستادى. ”مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارىنا سايكەس، ءدىني سەنىمىنە قاراماستان، ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى مەملەكەتتىك قولداۋعا، ونىڭ ىشىندە گرانتتارعا ۇمىتكەر بولا الادى. وسىعان وراي، 2018-2024 جىلدار ارالىعىندا سارىاعاش مەدرەسە-كوللەدجىنە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 1,6 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى ءبولىندى. جالپى، 2018-2025 جىلدارى وقۋ ورنىنا 900 گرانت بولىنگەن”، — دەلىنگەن باسقارما حابارلاماسىندا.رەسمي اقپارات بويىنشا، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا قاراستى 9 مەدرەسە-كوللەدج جۇمىس ىستەيدى، وندا 2 540 ستۋدەنت ءبىلىم الۋدا – 1 604 ەر بالا جانە 936 قىز بالا (2024 جىلعى شىلدە ايىنداعى جاعداي بويىنشا). ەڭ كوپ ستۋدەنت تىركەلگەن وقۋ ورنى – «سارىاعاش مەدرەسە كوللەدجى»، ەكىنشى ورىندا – «شىمكەنت مەدرەسە كوللەدجى»، ءۇشىنشى – «ۇشقونىر مەدرەسە كوللەدجى».
ەلىمىزدەگى 2 803 مەشىتتىڭ 900-ىندە ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارى ۇيىمداستىرىلعان. بۇل كۋرستاردا «قۇران»، «يمان نەگىزدەرى»، «يسلامداعى عيبادات»، «پايعامبار ءومىربايانى»، «يسلام ادەبى»، «پايعامبارلار تاريحى»، «حاديس»، «مازھابتار تاريحى» پاندەرى وقىتىلادى. سونىمەن قاتار رەسپۋبليكا كولەمىندە 6 قۇران جاتتاۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى (قمدب-نىڭ ايتۋىنشا، قۇراننىڭ ءبىر بەتىن جاتتاۋ ءۇشىن ونى 200–300 رەت وقۋ كەرەك، بۇل شامامەن 5–7 ساعات ۋاقىتتى الادى).
جىل سايىن جازعى دەمالىس كەزىندە ەلىمىزدەگى مەشىتتەردە بالالارعا ارنالعان «يماني جاز» اتتى رۋحاني-اعارتۋشىلىق كۋرستار وتكىزىلەدى. قمدب جانىندا جاستار ءىسى سەكتورى جۇمىس ىستەيدى، ول ءتورت باعىتتا قىزمەت اتقارادى: اعارتۋشىلىق، وقۋ-تاربيە جۇمىسى، ءارتۇرلى مادەني-كوپشىلىك شارالار (قايىرىمدىلىق، قوعامدىق ءىس-شارالار جانە ت.ب.), سونداي-اق سپورتتىق ءىس-شارالار. وسى باعىتتار اياسىندا جاستارمەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرىلادى. سونىمەن قاتار، اقشام نامازى كەزىندە جاس جاماعاتقا ارناپ ۋاعىزدار وتكىزىلەدى. دەمەك، باستى نازار – بالالار مەن جاستارعا اۋدارىلعان.
2024 جىلدىڭ 4-توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، قازاقستاندا 3 999 ءدىني بىرلەستىك تىركەلگەن، ولار 18 كونفەسسيانى قامتيدى (ونىڭ ىشىندە 2 858 – يسلامدىق، 347 – پراۆوسلاۆيە، 91 – كاتوليك، 592 – پروتەستانت، 57 – يەگوۆا كۋاگەرلەرى، 23 – جاڭا اپوستول شىركەۋى، 13 – كريشنا ساناسى قوعامى، 7 – يۋدايزم، 6 – باحاي، 2 – بۋدديزم، 2 – سوڭعى كۇن اۋليەلەرىنىڭ شىركەۋى (مورموندار), 1 – مۋنيتتەر).
ەلىمىزدە جالپى سانى 3 788 ءدىني عيمارات جۇمىس ىستەيدى (ونىڭ ىشىندە 2 857 – مەشىت، 302 – پراۆوسلاۆيە شىركەۋى، 116 – كاتوليك شىركەۋى، 421 – پروتەستانتتىق عيبادات ءۇيى، 55 – يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ عيبادات ءۇيى، 25 – جاڭا اپوستول شىركەۋىنىڭ عيبادات ءۇيى، 6 – سيناگوگا، 3 – كريشنا ساناسى قوعامىنىڭ عيبادات ءۇيى، 2 – باحاي، 1 – بۋددا حرامى).
ەلدە 452 ميسسيونەر رەسمي تىركەلگەن، ونىڭ ىشىندە 417-ءسى – شەتەل ازاماتتارى، 35-ءى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى (نانىم-سەنىمى بويىنشا: 244 – كاتوليك، 70 – پياتيدەسياتنيك شىركەۋى، 40 – كريشنا ساناسى قوعامى، 31 – مورمون، 24 – پرەسۆيتەريان، 20 – پراۆوسلاۆ، 5 – باپتيست، 7 – جاڭا اپوستول شىركەۋى، 4 – يەگوۆا كۋاگەرى، 3 – جەتىنشى كۇن ادۆەنتيستەرى، 2 – يۋدايزم، 1 – ليۋتەران، 1 – بۋدديزم).
ەلىمىزدە بارلىعى 14 ءدىني وقۋ ورنى جۇمىس ىستەيدى، وندا 5 617 ادام ءبىلىم الۋدا: 12-ءسى – يسلام باعىتىندا (1 – «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتى، 9 – مەدرەسە-كوللەدج، 1 – قمدب جانىنداعى يمامداردى قايتا دايارلاۋ يسلام ينستيتۋتى، 1 – قمدب جانىنداعى حۋسامۋددين اس-سىعاناقي اتىنداعى يسلام ينستيتۋتى); حريستيان باعىتىندا – 2 (1 – الماتىداعى پراۆوسلاۆيە ءدىني سەمينارياسى جانە 1 – «ءماريا – شىركەۋدىڭ اناسى» دەپ اتالاتىن جوعارى ءدىني سەميناريا).
