سوڭعى كەزدەرى ءدىني ماسەلە قازاق قوعامىندا ەرەكشە قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. حيدجاب داۋىنان باستاپ، ساقال-مۇرت قويۋعا دەيىنگى مىڭداعان داۋلار كوپشىلىكتى جالىقتىرا باستاۋى دا مۇمكىن. الايدا ءدىن ماسەلەسىنە جەڭىل-جەلپى قاراۋعا استە بولمايدى.
قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا قارايتىن مەشىتتەردە تەك پايعامبارلار مەن ساحابالاردىڭ ءومىرى مەن ءدىني قىزمەتى ءجيى ناسيحاتتالادى. ول ءدىني تۇلعالارعا ەش قارسىلىق جوق، ارينە. الايدا مەشىتتەردە ءوزىمىزدىڭ تاريحي تۇلعالارىمىز دا نەگە دۇرىس ناسيحاتتالمايدى؟ وسى جانە وزگە دە سۇراققا ءدىنتانۋشى كەڭشىلىك تىشقان جاۋاپ بەردى.
ءدىنتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، يمامدار قازاقتىڭ تاريحي تۇلعالارىن جاقسى تانىمايدى. سەبەبى ول مەدرەسەدە قازاقتىڭ تاريحى وقتىلمايتىنىن ەسكەرتتى.
«بىزدە اباي مەن شاكارىمنەن باسقا دارىپتەلىپ جاتقان ەشكىم جوق. ەشكىم جوق دەگەندە تاريحي تۇلعالار كوپ، ايتسە دە كىتاپتارى باسىلىپ، قولجەتىمدى بولاتىن ماتەريالدار از. مىسالى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى بويىنشا شىققان «بابالار ءسوزى» سەكىلدى كىتاپتارعا كوپشىلىكتىڭ قولى جەتە بەرمەيدى. ودان كەيىن مەدرەسەدە قازاقتىڭ عۇلامالارىنىڭ ءىلىمى مەن رۋحاني ساباقتاستىعى دەگەن دۇنيە دارىپتەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە مەدرەسەگە باراتىن بالالاردىڭ مەكتەپتەگى ۇلگەرىمى كوڭىل كونشىتپەيدى. ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستەن تومەن بالل العاننان كەيىن شىعارماشىلىق ەمتيحان ارقىلى ءدىني وقۋعا تۇسۋگە تۋرا كەلەدى. سول سەبەپتى ولاردىڭ پوتەنتسيالى تومەن بولىپ، بالالار قازاقتان شىققان اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن جاتتاي الماي جاتادى.
ال ەندى ارابستانداعى دىندەر تاريحى، پايعامبارلار مەن ساحابالار تاريحى دەگەن كوز الدىندا دايىن تۇر. سولاردى ءبىر-ەكى رەت وقىپ الىپ، ۋاعىز ايتا بەرەدى. ءوزىمىزدىڭ رۋحاني تۇلعالارىمىزدى سول سەكىلدى كىتاپ ەتىپ جازىپ بەرسەك، ولار وقيتىن ەدى. ارينە، ءبارى بولماسا دا وقىپ، زەرتتەپ ديسسەرتاتسيا قورعاپ جاتقان ءدىني باسقارمادا بىرەڭ-ساراڭ ازاماتتار بار. بىراق مەدرەسەدە جالپى وقىتىلماي، ياعني، شاعاتاي جانە توتە جازۋداعى قولجازبا ماتەريالدار زەرتتەلمەي بۇل ماسەلە تۇبەگەيلى شەشىلمەيدى. ويتكەنى مەشىتتەردە قانشاما قولجازبا جاتىر، بىراق ونى زەرتتەيتىن ادام جوق. قازىر مەشىتتەردە شاعاتايتانۋ بويىنشا كۋرستار ءوتىپ جاتىر. بىراق قازاق ءدىن عۇلامالارىنىڭ ءومىرىن تەرەڭ زەرتتەۋگە يمامداردىڭ ۋاقىتى جوق شىعار. سەبەبى ەكى-ءۇش يمامنىڭ جانازا مەن قۇداي تاماقتان قولدارى بوسامايدى. ودان باسقا وڭالتۋ جانە قايرىمدىلىق جۇمىستارى بار. مەشىتتەگى ادام بوس وتىرمايدى»، – دەيدى ءدىنتانشۋشى.
كەڭشىلىك تىشقان بۇل ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشۋ ءۇشىن «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ يسلامتانۋ ماماندىعىنىڭ ىشىنە قازاق اعارتۋشىلارىنىڭ كوزقاراستارىنا قاتىستى ناقتى جاتتايتىن مەدرەسەدەن باستاپ ارنايى باعدارلاما جاساۋ كەرەك ەكەنىن ايتادى.
«اتا-بابامىز كىم بولعان، حانافي مازحابىن قالاي دارىپتەگەن، ءولىم مەن ءدىندى قالاي جەتكىزگەن دەگەن مىڭ سان سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك. يمامدار وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ تاپسا، قازاقي ماسەلەگە كەلگەندە جۇيرىك بولار ەدى. ءبىلىمدى يمامدارىمىز بارشىلىق، ايتسە دە كوپتەگەن يمامدارىمىزدىڭ مەكتەپتەگى ۇلگەرىمى ناشار بولعان نەمەسە بۇزىق بولعان سوڭ تارتىپكە كەلسىن دەپ ءدىني وقۋعا بەرگەن جاعدايلار بار. ەشكىم قازىر ءوزىنىڭ 120-130 بال العان بالاسىن مەدرەسەگە ءبىلىم السىن دەپ بەرمەيدى. ونداي دارەجەدە ءبىلىم العان بالانى ەكونوميكالىق نەمەسە حالىقارالىق قاتىناستار سەكىلدى ماماندىققا سۇيرەيدى. مەكتەپتە تومەن وقىعان بالانىڭ مەدرەسەگە ءتۇسىپ، يمام بولعاننان كەيىن قابىلەتى ارتىپ كەتپەيدى. ايتەۋىر حالىققا ءوزىنىڭ بىلگەنىن ايتادى. بىراق تاۋەلسىزدىك العان جىلدارمەن سالىستىرعاندا يمامداردىڭ دەڭگەيى ءوسىپ كەلە جاتىر. مىسالى جۇما نامازدا كەيبىر يمامدار قازاق عۇلامالارىنىڭ ءومىر جولىنان ۇزىندىلەر كەلتىرىپ، ايتىپ جاتىر. بىراق ءوزىڭىز ايتقانداي قازاقتان شىققان تۇلعالاردىڭ ءومىرى مەن ولاردىڭ ءدىني ۇستانىمدارىن ايتۋ ءۇشىن تاريحي دەرەكتەردى جاقسى ءبىلۋ كەرەك»، – دەدى ول.
مىسالى قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى ارقىلى مەشىتتەردە ءار جۇما سايىن بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتا ۋاعىز ايتىلادى. قازاقتان شىققان باتىرداردىڭ ەرلىگى مەن بيلەردىڭ ءادىل شەشىمى جانە الاش ارىستارىنىڭ ءومىرى تۋرالى ءبىر ايدا ءبىر نەمەسە ەكى رەت جۇما نامازدا ۋاعىز جۇرگىزۋگە بولا ما؟ ءمۇفتيات قازاقتان شىققان تۇلعالاردىڭ ءومىر-ونەگەسىن دارىپتەۋدى مىندەتتەۋ كەرەك شىعار؟
كەڭشىلىك تىشقان مۇنىڭ وتە ورىندى ۇسىنىس ەكەنىن ايتادى. ايتسە دە ول ءار يمامنىڭ دەڭگەيى ءار ءتۇرلى ەكەنىن ەسكەرتتى.
«مىسالى قازىر مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىندا ءجۇرمىن. مۇنداعى يمامدار ۋاعىزدارىندا شىعىستان شىققان ءدىني تۇلعالاردى دارىپتەيدى ەكەن. ءسىز ايتىپ وتىرعان ۇسىنىس ءبىر جاعىنان دۇرىس شىعار. سەبەبى ءار جۇمادا وقىلاتىن ۋاعىزدى ءمۇفتيات دايىنداپ بەرەدى. سوندىقتان دا ءدىني باسقارما قازاق تۇلعالارىنىڭ عيبارتتى ءومىرى ايىنا ءبىر رەت مەشىتتە ۋاعىزدالسىن دەپ بەكىتىپ بەرۋ كەرەك شىعار. ادامگەرشىلىك، يناباتتىلىق، كىسى اقىسىنا قاتىستى دۇنيەلەردى قازاق تۇلعالارىنىڭ ىشىنەن تاۋىپ الۋعا ابدەن بولادى. ايتسە دە وسىنى دايىندايتىن ۋاعىز-ناسيحات ءبولىمىنىڭ ماماندارىنىڭ دا الەۋەتى كەرەمەت بولماي تۇرعان شىعار دەپ ويلايمىن. ولارعا ينتەرنەتتەگى دايىن اراب، تۇرىك تىلىندەگى ماتەريالداردى الىپ، ۇسىنعان وڭاي شىعار. سول سەبەپتى ءسىزدىڭ ايتىپ وتىرعان ۇسىنىسىڭىز وتە ورىندى. سەبەبى حالىق اراسىندا يسلامفوبيالىق كوزقاراستىڭ بەلەڭ الىپ كەلە جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ال ءدىننىڭ بەدەلىن كوتەرۋ ءۇشىن ءبىز ءوزءىمىزدىڭ رۋحاني ۇستانىمىزعا ورالۋىمىز كەرەك»، – دەدى ءدىنتانۋشى.
