بۇگىندە كىم نە ايتپاي جاتىر؟ داستۇرگە جات مىنەز-قۇلىق كورسەتەتىندەي، ءبىلىپ-بىلمەي مويىنعا كۇنا ارتاتىنداي باسىمىزعا قانداي كۇن تۋدى؟
ەركىندىكتى ەلىرۋمەن، اشىقتىقتى ارانداتۋمەن شاتاستىرىپ العاندى وتانداستار كەشىرگەنىمەن، قاتال زاڭ تالابى باسىنان سيپاي قويماسى انىق. ويتكەنى، ءاربىر ءسوزدىڭ، ءار ءىستىڭ جۇيەسى بار. "جۇيەسىز ءسوز يەسىن تابار" دەگەن دانالىق سول سەبەپتى ايتىلادى.
مەملەكەت باسشىسى: “اڭداماي ايتىلعان ءبىر اۋىز ءسوز، ويلانباي قابىلدانعان ءبىر شەشىم ەلگە زاردابىن تيگىزۋى مۇمكىن” دەپ ەسكەرتۋىنىڭ دە سالماعى ەرەكشە.
ارينە، قوعامدىق پىكىردىڭ پارقى باعالانىپ، ەكشەلەتىن زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. دەگەنمەن، حالىق قالت ايتپايدى: بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا، الەۋمەتتىك جەلىدە جاريا ەتىلگەن پىكىردىڭ وزىعى دا، توزىعى دا بار.
جالپى، ءسوز ەركىندىگى - جۋرنالشىلاردىڭ ءارى جەكە، ءارى كاسىبي جاۋاپكەرشىلىگى. بۇقارا الدىنداعى مىندەتى مەن وقىرمان، كورەرمەن سەنىمىن اقتاۋى. سوندىقتان جاۋاپتى باق-تىڭ سالادا دا، بۇرق-سارق قايناعان رەداكتسيادا دا ءوزىن ءوزى رەتتەيتىن، ديالوگ جۇرگىزىپ، كەز كەلگەن كۇردەلى تاقىرىپتى تالداپ، تالقىلايتىن يممۋنيتەتى بولادى.
ولاردىڭ كاسىبي ارتىقشىلىعى - قوعاممەن دە ساناسىپ، سالانىڭ مۇددەسىن دە ويلاپ، سەنىمدى جوعالتپاۋى، باردى ۇقساتۋى، داستۇرگە ادالدىعى مەن شىعارماشىلىق دامۋعا ۇمتىلىسى.
ساليقالى باق-تىڭ التىن زاڭى - ءوزىن ءوزى رەتتەۋ ىسىنە كوپ كوڭىل ءبولۋ. ەڭ باستىسى، مۇنداي ءۇردىس ەلىمىزدە دەموكراتيالىق ساياسي مادەنيەت قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى. ءتىپتى، جاريالانىمعا قاتىستى شاعىم، ارىز تۇسكەندە، تۇسىنبەستىك پەن داۋ تۋىنداعاندا، قاداعالاۋشى مەملەكەتتىك ورگانداردى ارالاستىرماي، كاسىبي جاعىنان جوعارى بىلىكتى مامانداردان تۇراتىن اقىلداستار كەڭەسىنىڭ، قاۋىمداستىقتىڭ، وداقتىڭ شەشىمىنە باسىمدىق بەرۋ - قاي جاعىنان دا قيسىندى.
شىنايى جۇمىس ىستەيتىن قۇرىلىمدار ءۇشىن بۇل جەردە دە جاۋاپكەرشىلىك جۇگى ءزىل باتپان. ويتكەنى، ارىزدانۋشى مەن باق اراسىنا ءتۇسىپ، قوس تاراپتىڭ دۇرىس نە بۇرىس قادامىن ۋاجبەن دالەلدەۋ، وبەكتيۆتى شەشىم قابىلداۋ ارقىلى جۋرنالشىلاردىڭ كاسىبي ستاندارتىن بەلگىلەۋ - ۇلكەن سىن. ەكىنشى جاعىنان، بۇرمالانعان اقپاراتتى تەرىستەۋ نەمەسە ونى توقتاتۋ ارقىلى باق-قا دەگەن سەنىمدى ساقتاۋعا ءتيىس. ودان دا ماڭىزدىسى: بۇل مەملەكەتتىك تاپسىرىسقا تاۋەلدىلىكتەن بىرتە-بىرتە ارىلۋ، بىرىڭعاي ازاماتتىق قوعام مۇددەسىن قورعاۋ جولى.
مۇنىڭ ادىلەتتىكتى، وركەندەۋدى ماقسات ەتكەن مەملەكەت ءۇشىن تيىمدىلىگى وراسان.
ال باق-تىڭ ءوزىن-ءوزى رەتتەۋ تەتىگى - مەملەكەت زاڭدارى جانە ادەپ كودەكسى. كەزىندە، 2012 جىلى 30 قازاندا، ەل تاريحىندا تۇڭعىش رەت قازاقستان جۋرناليستەر وداعى مەن باس رەداكتورلار كلۋبى بىرلەسىپ تالقىلاپ، قابىلداعان بۇل كودەكس - جۋرنالشىنىڭ كاسىبي مارتەبەسىن قۇرمەتتەتەتىن، ولارعا سەنىم ارتىپ، جاۋاپكەرشىلىگىن ايقىندايتىن قاعيداتتار مەن نورمالار قۇجاتى ەدى. ول كاسىبي دەربەستىكتى ساقتاپ، قوعام مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋدىڭ جولىن نۇسقادى. جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى تابالدىرىعىن اتتاعان ستۋدەنتتەن باستاپ، كانىگى قالامگەرگە دەيىن وقىپ، كوكەيىنە توقۋعا ءتيىستى ادەپ كودەكسىنە، وكىنىشكە قاراي، ءتيىستى دارەجەدە كوڭىل بولىنبەي كەلە جاتىر. دەموكراتيا جولىمەن قابىلدانعان قۇجاتتى تولىقتىرۋعا، وزگەرتۋگە دە بولار ەدى.
الايدا بۇعان دەن قويىپ، پايدالانۋىنا بايىپتى باق-تاردىڭ (ونىڭ ىشىندە قۇرىلتايشىعا تاۋەلدىلەرى دە، مەملەكەتتىك مەنشىكتەگىسى دە بار), سونداي-اق بەساسپاپ، تاجىريبەلى جۋرنالشىلار قۇلىقسىزدىعى كەدەرگى بولعان سەكىلدى. الەم تاجىريبەسىنە قاراساق، مۇنداي ەرەجەلەر، كودەكستەر تىم ءتاۋىر قولدانىلىپ كەلەدى.
ارينە، دۇنيەدە بولىپ جاتقان قۇبىلىستار باق سالاسىن اينالىپ وتپەيدى. وزگەرىستەرگە وراي جۇرتشىلىقپەن جانە ماسس-مەديامەن بايلانىس ورناتۋدىڭ، جۇمىس ىستەۋدىڭ فورماتتارى دا كۇردەلەنە ءتۇستى.
جۋرنالشى-فريلانسەرلەر، بلوگەرلەر سانى كۇن سايىن كوبەيىپ كەلەدى. ءتۇرلى كوممۋنيكاتسيالاردى، سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانۋدىڭ قولايلى، يكەمدىلىگىمەن قاتار وزىندىك پروبلەمالارى دا شىعىپ جاتىر.
اقپاراتتىڭ جالعاندىعىن، فەيك ەكەندىگىن انىقتاۋعا بۇرىنعى ءداستۇرلى ادىستەر ازدىق ەتۋدە. حاباردىڭ، جاڭالىقتىڭ شىنايىلىعىن تەكسەرەتىن جاڭا تەحنولوگيالاردى، ارنايى باعدارلامالاردى ەنگىزبەسە، ءىس ناسىرعا شاباتىن ءتۇرى بار. وسىعان بايلانىستى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتار ءتۇرلى بىرلەسكەن جوبالاردى ازىرلەۋدە سەرىكتەستەر ىزدەپ جاتقانى دا تەگىن ەمەس.
الداعى كەزدە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى الەم ءۇشىن ەرەكشە مانگە يە بولارى حاق. ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن دە ەڭ ماڭىزدى ءارى قىمبات سالاعا اينالادى. بۇل ەلدىڭ ەسىك-تەرەزەسىن، قاقپاسىن تارس جاۋىپ، ىرگەسىن بۇركەپ الۋ دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك.
اقپاراتتىق شابۋىل، قاتەر كوكتەن دە، جەردەن دە كەلۋى مۇمكىن، ءارى كۇتپەگەن تۇستان تۇتقيىلدان تاپ بەرەدى. كەز كەلگەن قاۋىپ-قاتەر ەڭ اۋەلى اقپارات ارقىلى جەتەدى. سويتەدى دە ادامداردىڭ ساناسىن سانسىراتادى، ۇعىم-تۇسىنىگىن باسقا جاققا قاراي بۇرىپ دۇرلىكتىرەدى. ادام سانا-سەزىمىنە ەڭ ءبىرىنشى اقپارات ىقپال ەتەدى. سوندىقتان وسى سالانى نىعايتۋعا قارجى اياماعان ءجون.
بۇگىندە الەمگە كوز سالىڭىز، قىم-قۋىت اقپاراتتىق مايدان ءجۇرىپ جاتىر. اقپاراتتىق تەرروريزم تاعى بار. وسىنداي قاتەرگە قارسى تۇرا الاتىن الەۋەت، يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ قاجەت. مۇنداي الەۋەت بىزدە بار. ەندى ونى ءارى قاراي جوسپارلى، جۇيەلى تۇردە كۇشەيتۋگە كوڭىل بولەتىن كەز كەلدى. الدا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ارنايى ماماندار بۋىنىن دايارلاۋ مىندەتى تۇر دەپ ويلايمىز.
دەموكراتيالىق جولمەن قانات جايىپ، وركەنيەتى ورگە وزعان مەملەكەتتەردىڭ ساليقالى، سالماقتى باسىلىمدارى ءداستۇرلى نۇسقاسىنان بولەك ەلەكتروندىق سايتتارىن اشقانىن بىلەمىز. ولاردىڭ كوپشىلىگى عىلىمنىڭ، تسيفرلىق تەحنولوگيانىڭ جەتىستىكتەرىن، جاساندى ينتەللەكتى قولدانۋ اياسىن ناسيحاتتاۋعا باسىمدىق بەرۋگە كوشىپ جاتىر. مىسالى، جەر وربيتالارىنىڭ تومەنگى، جوعارى بولىكتەرىن پايدالانۋ، عارىشتى يگەرۋ جولدارىن كەڭىنەن تالقىلاۋى - وسىعان دالەل. جۋىق ارادا جۇزەگە اساتىن وسىنداي ىزدەنىستەر بارلىق سالاعا جاڭالىق اكەلەتىنى جونىندە ماقالالار، اناليتيكالىق زەرتتەۋلەر جاريالانا باستادى. ونىڭ قورشاعان ورتاعا، حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن كوڭىل-كۇيىنە، الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق دەڭگەيىنە وڭ اسەر بەرەتىنى ايتىلىپ جاتىر.
ارينە، يلاندىرۋ ارقىلى. باق ىقپال ەتۋدىڭ وسىنداي ۇتىمدى جولىن عانا پايدالانادى.
مىنە، مۇنى ورازدى ەلدەردىڭ ءسوز بوستاندىعى مەن اقپارات تاراتۋ ىسىندەگى ونەگەسى دەۋگە بولادى. وقىرماندار ءۇشىن ساياساتتان، ايتىس-تارتىستان گورى وسىنداي ادامزات ومىرىنە اناعۇرلىم جاقىن، پايدالى تاقىرىپتاردىڭ كوكەيكەستى ەكەنى ءبىراز ويعا جەتەلەسە كەرەك-ءتى.
باسقاشا ايتقاندا، زاماناۋي باسىلىمداردى قىزىقتى، تارتىمدى ەتۋ جۋرنالشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىنە، ەڭ باستىسى كاسىبي شەبەرلىگىنە بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى.
ءار ءتۇرلى كاسىپ يەلەرىنىڭ، مىقتى ماماندار مەن ساراپشىلاردىڭ سىندارلى ۇسىنىستارى دا كاسىبي جاۋاپكەرشىلىككە نەگىزدەلەدى.
بۇگىن ەلىمىزدەگى اقپارات كوزدەرى تۇگەل مەملەكەتتىك مۇددەنى قورعاپ، ناسيحاتتايدى دەپ ايتا المايمىز. سوندىقتان اقپارات كەڭىستىگىمىزدى سىرتقى ىقپالدان قورعاۋدىڭ ءوزىن ءباسپاسوز بوستاندىعىن ساقتاۋ تۇرعىسىنان قاراستىرۋعا تۋرا كەلەدى. ونى شەشۋدىڭ ءماندى ءبىر جولى - ءوز ازاماتتارىمىزدىڭ بەدەلدى، پارمەندى، ساپالى وتاندىق باسىلىمدارمەن بايلانىسىن ارتتىرۋ.
ازاماتتىق قوعام مىندەتى - مەملەكەتتەگى ساياسي تۇراقتىلىق پەن ەل مۇددەسىن بىرلەسىپ قورعاۋ. ءاربىر ازاماتتىڭ ساناسىندا، وي-ورەسىندە “اقپاراتتىق قورعان” قالىپتاسسا، ونىڭ بيلىككە، باسپاسوزگە دەگەن سەنىمى نىعايادى. وتباسى، وتانى الدىنداعى ازاماتتىق بورىشىن سەزىنەدى.
ويتكەنى، قازىرگى زاماننىڭ باستى قۇرالى، ءتيىمدى تەتىگى - اقپارات. كوزى اشىق، ساۋاتتى ادام ساپالى ياعني ساۋاتتى دا پايدالى اقپارات ىزدەيدى. تاپقانىن ساراپتاي بىلەدى، تاڭداعانىن پارىقتايدى.
بۇگىن اقپارات جاعىنان قورعانسىز بولۋ - مەملەكەت ءۇشىن دە، جەكە ادام ءۇشىن دە قاتەرلى. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، گەوساياسي، رۋحاني مارتەبەسىن، مۇددەسىن ارتتىرۋدا، جاڭا ساياسي مادەنيەت قالىپتاستىرۋدا وتاندىق باق-تىڭ رولىنە ەرەكشە ءمان بەرۋ قاجەت. بۇل ابىرويلى ميسسيا جۋرنالشىلاردان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى.
