Búginde kim ne aıtpaı jatyr? Dástúrge jat minez-qulyq kórsetetindeı, bilip-bilmeı moıynǵa kúná artatyndaı basymyzǵa qandaı kún týdy?
Erkindikti elirýmen, ashyqtyqty arandatýmen shatastyryp alǵandy otandastar keshirgenimen, qatal zań talaby basynan sıpaı qoımasy anyq. Óıtkeni, árbir sózdiń, ár istiń júıesi bar. "Júıesiz sóz ıesin tabar" degen danalyq sol sebepti aıtylady.
Memleket basshysy: “Ańdamaı aıtylǵan bir aýyz sóz, oılanbaı qabyldanǵan bir sheshim elge zardabyn tıgizýi múmkin” dep eskertýiniń de salmaǵy erekshe.
Árıne, qoǵamdyq pikirdiń parqy baǵalanyp, eksheletin zamanda ómir súrip jatyrmyz. Degenmen, halyq qalt aıtpaıdy: buqaralyq aqparat quraldarynda, áleýmettik jelide jarııa etilgen pikirdiń ozyǵy da, tozyǵy da bar.
Jalpy, sóz erkindigi - jýrnalshylardyń ári jeke, ári kásibı jaýapkershiligi. Buqara aldyndaǵy mindeti men oqyrman, kórermen senimin aqtaýy. Sondyqtan jaýapty BAQ-tyń salada da, burq-sarq qaınaǵan redakııada da ózin ózi retteıtin, dıalog júrgizip, kez kelgen kúrdeli taqyrypty taldap, talqylaıtyn ımmýnıteti bolady.
Olardyń kásibı artyqshylyǵy - qoǵammen de sanasyp, salanyń múddesin de oılap, senimdi joǵaltpaýy, bardy uqsatýy, dástúrge adaldyǵy men shyǵarmashylyq damýǵa umtylysy.
Salıqaly BAQ-tyń altyn zańy - ózin ózi retteý isine kóp kóńil bólý. Eń bastysy, mundaı úrdis elimizde demokratııalyq saıası mádenıet qalyptastyrýǵa yqpal etedi. Tipti, jarııalanymǵa qatysty shaǵym, aryz túskende, túsinbestik pen daý týyndaǵanda, qadaǵalaýshy memlekettik organdardy aralastyrmaı, kásibı jaǵynan joǵary bilikti mamandardan turatyn aqyldastar keńesiniń, qaýymdastyqtyń, odaqtyń sheshimine basymdyq berý - qaı jaǵynan da qısyndy.
Shynaıy jumys isteıtin qurylymdar úshin bul jerde de jaýapkershilik júgi zil batpan. Óıtkeni, aryzdanýshy men BAQ arasyna túsip, qos taraptyń durys ne burys qadamyn ýájben dáleldeý, obektıvti sheshim qabyldaý arqyly jýrnalshylardyń kásibı standartyn belgileý - úlken syn. Ekinshi jaǵynan, burmalanǵan aqparatty teristeý nemese ony toqtatý arqyly BAQ-qa degen senimdi saqtaýǵa tıis. Odan da mańyzdysy: bul memlekettik tapsyrysqa táýeldilikten birte-birte arylý, biryńǵaı azamattyq qoǵam múddesin qorǵaý joly.
Munyń ádilettikti, órkendeýdi maqsat etken memleket úshin tıimdiligi orasan.
Al BAQ-tyń ózin-ózi retteý tetigi - memleket zańdary jáne Ádep kodeksi. Kezinde, 2012 jyly 30 qazanda, el tarıhynda tuńǵysh ret Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy men Bas redaktorlar klýby birlesip talqylap, qabyldaǵan bul Kodeks - jýrnalshynyń kásibı mártebesin qurmettetetin, olarǵa senim artyp, jaýapkershiligin aıqyndaıtyn qaǵıdattar men normalar qujaty edi. Ol kásibı derbestikti saqtap, qoǵam múddesine qyzmet etýdiń jolyn nusqady. Jýrnalıstıka fakýlteti tabaldyryǵyn attaǵan stýdentten bastap, kánigi qalamgerge deıin oqyp, kókeıine toqýǵa tıisti Ádep kodeksine, ókinishke qaraı, tıisti dárejede kóńil bólinbeı kele jatyr. Demokratııa jolymen qabyldanǵan qujatty tolyqtyrýǵa, ózgertýge de bolar edi.
Alaıda buǵan den qoıyp, paıdalanýyna baıypty BAQ-tardyń (onyń ishinde quryltaıshyǵa táýeldileri de, memlekettik menshiktegisi de bar), sondaı-aq besaspap, tájirıbeli jýrnalshylar qulyqsyzdyǵy kedergi bolǵan sekildi. Álem tájirıbesine qarasaq, mundaı erejeler, kodekster tym táýir qoldanylyp keledi.
Árıne, dúnıede bolyp jatqan qubylystar BAQ salasyn aınalyp ótpeıdi. Ózgeristerge oraı jurtshylyqpen jáne mass-medıamen baılanys ornatýdyń, jumys isteýdiń formattary da kúrdelene tústi.
Jýrnalshy-frılanserler, blogerler sany kún saıyn kóbeıip keledi. Túrli kommýnıkaııalardy, sonyń ishinde áleýmettik jelilerdi paıdalanýdyń qolaıly, ıkemdiligimen qatar ózindik problemalary da shyǵyp jatyr.
Aqparattyń jalǵandyǵyn, feık ekendigin anyqtaýǵa burynǵy dástúrli ádister azdyq etýde. Habardyń, jańalyqtyń shynaıylyǵyn tekseretin jańa tehnologııalardy, arnaıy baǵdarlamalardy engizbese, is nasyrǵa shabatyn túri bar. Osyǵan baılanysty halyqaralyq qaýymdastyqtar túrli birlesken jobalardy ázirleýde seriktester izdep jatqany da tegin emes.
Aldaǵy kezde aqparattyq qaýipsizdik máselesi álem úshin erekshe mánge ıe bolary haq. Bizdiń elimiz úshin de eń mańyzdy ári qymbat salaǵa aınalady. Bul eldiń esik-terezesin, qaqpasyn tars jaýyp, irgesin búrkep alý degendi bildirmese kerek.
Aqparattyq shabýyl, qater kókten de, jerden de kelýi múmkin, ári kútpegen tustan tutqıyldan tap beredi. Kez kelgen qaýip-qater eń áýeli aqparat arqyly jetedi. Sóıtedi de adamdardyń sanasyn sansyratady, uǵym-túsinigin basqa jaqqa qaraı buryp dúrliktiredi. Adam sana-sezimine eń birinshi aqparat yqpal etedi. Sondyqtan osy salany nyǵaıtýǵa qarjy aıamaǵan jón.
Búginde álemge kóz salyńyz, qym-qýyt aqparattyq maıdan júrip jatyr. Aqparattyq terrorızm taǵy bar. Osyndaı qaterge qarsy tura alatyn áleýet, ımmýnıtet qalyptastyrý qajet. Mundaı áleýet bizde bar. Endi ony ári qaraı josparly, júıeli túrde kúsheıtýge kóńil bóletin kez keldi. Alda aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etetin arnaıy mamandar býynyn daıarlaý mindeti tur dep oılaımyz.
Demokratııalyq jolmen qanat jaıyp, órkenıeti órge ozǵan memleketterdiń salıqaly, salmaqty basylymdary dástúrli nusqasynan bólek elektrondyq saıttaryn ashqanyn bilemiz. Olardyń kópshiligi ǵylymnyń, ıfrlyq tehnologııanyń jetistikterin, jasandy ıntellekti qoldaný aıasyn nasıhattaýǵa basymdyq berýge kóship jatyr. Mysaly, jer orbıtalarynyń tómengi, joǵary bólikterin paıdalaný, ǵaryshty ıgerý joldaryn keńinen talqylaýy - osyǵan dálel. Jýyq arada júzege asatyn osyndaı izdenister barlyq salaǵa jańalyq ákeletini jóninde maqalalar, analıtıkalyq zertteýler jarııalana bastady. Onyń qorshaǵan ortaǵa, halyqtyń densaýlyǵy men kóńil-kúıine, áleýmettik-turmystyq deńgeıine oń áser beretini aıtylyp jatyr.
Árıne, ılandyrý arqyly. BAQ yqpal etýdiń osyndaı utymdy jolyn ǵana paıdalanady.
Mine, muny orazdy elderdiń sóz bostandyǵy men aqparat taratý isindegi ónegesi deýge bolady. Oqyrmandar úshin saıasattan, aıtys-tartystan góri osyndaı adamzat ómirine anaǵurlym jaqyn, paıdaly taqyryptardyń kókeıkesti ekeni biraz oıǵa jetelese kerek-ti.
Basqasha aıtqanda, zamanaýı basylymdardy qyzyqty, tartymdy etý jýrnalshylardyń biliktiligine, eń bastysy kásibı sheberligine baılanysty ekeni belgili.
Ár túrli kásip ıeleriniń, myqty mamandar men sarapshylardyń syndarly usynystary da kásibı jaýapkershilikke negizdeledi.
Búgin elimizdegi aqparat kózderi túgel memlekettik múddeni qorǵap, nasıhattaıdy dep aıta almaımyz. Sondyqtan aqparat keńistigimizdi syrtqy yqpaldan qorǵaýdyń ózin baspasóz bostandyǵyn saqtaý turǵysynan qarastyrýǵa týra keledi. Ony sheshýdiń mándi bir joly - óz azamattarymyzdyń bedeldi, pármendi, sapaly otandyq basylymdarmen baılanysyn arttyrý.
Azamattyq qoǵam mindeti - memlekettegi saıası turaqtylyq pen el múddesin birlesip qorǵaý. Árbir azamattyń sanasynda, oı-óresinde “aqparattyq qorǵan” qalyptassa, onyń bılikke, baspasózge degen senimi nyǵaıady. Otbasy, Otany aldyndaǵy azamattyq boryshyn sezinedi.
Óıtkeni, qazirgi zamannyń basty quraly, tıimdi tetigi - aqparat. Kózi ashyq, saýatty adam sapaly ıaǵnı saýatty da paıdaly aqparat izdeıdi. Tapqanyn saraptaı biledi, tańdaǵanyn paryqtaıdy.
Búgin aqparat jaǵynan qorǵansyz bolý - memleket úshin de, jeke adam úshin de qaterli. Sondyqtan elimizdiń ekonomıkalyq, áleýmettik, geosaıası, rýhanı mártebesin, múddesin arttyrýda, jańa saıası mádenıet qalyptastyrýda otandyq BAQ-tyń róline erekshe mán berý qajet. Bul abyroıly mıssııa jýrnalshylardan úlken jaýapkershilikti talap etedi.
