1979 جىلى كابۋل بيلىگىنىڭ شاقىرتۋىنان كەيىن كەڭەس اسكەرى اۋعانستان جەرىنە كىرگەن. ارتىنشا اۋعان جەرىندە قارۋلى قاقتىعىس جيىلەپ، 110 ايعا سوزىلعان سوعىس باستالدى. ال وسىدان 35 جىل بۇرىن 15 اقپاندا ءامۋداريانىڭ ۇستىندەگى دوستىق كوپىرى ارقىلى اۋعانستان جەرىنەن سوڭعى كەڭەس اسكەرى ءجۇرىپ وتكەن بولاتىن. 10 جىلعا ۇلاسقان قاندى قىرعىنعا 31 مىڭعا جۋىق قازاق قاتىستى. سولاردىڭ ءبىرى الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى، شالكودە اۋىلىنىڭ تۋماسى – قايىربەك اقساقالوۆ.
قايىربەك ءمارىپۇلى «ادىرنا» تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا اۋعان سوعىسىن اۋىر كۇرسىنىسپەن ەسكە الدى. نەبارى 18 جاستاعى اسكەري بورىشىن وتەگەن ول قاندى مايداننىڭ ورتاسىنان ءبىر-اق شىققانى جايلى وقيعاسىمەن ءبولىستى.
- مەكتەپ بىتىرە سالىپ ءبىر جىلدان كەيىن 1982 جىلدىڭ مامىر ايىندا اسكەرگە شاقىرىلىپ، تۇركىمەنستاننىڭ اشحاباد قالاسىندا 6 اي ارنايى اسكەري دايىندىقتان ءوتتىم. 1982 جىلدىڭ قاراشا ايىندا وزبەكستاننىڭ تەرمەز قالاسىنان ءوتىپ، اۋعانستاننىڭ باگرام قالاسىنا ارنايى تاپسىرمامەن جەتتىك. قىلشىلداعان جاپ-جاس كەزىمىز. مايدان وشاعىنا تۇسە سالا بالالىق بال داۋرەن كوزدەن بالبۇل ۇشتى دا كەتتى. مەنىڭ مىندەتىمە بمپ - جاياۋ اسكەردىڭ جاۋىنگەرلىك كولىگىن باسقارۋ كىردى، - دەيدى قايىربەك مىرزا.
«ەستەن كەتپەس كۇن»
- اۋعانستانداعى ەستەلىكتەرىمدى بلوكنوتىما جازىپ وتىراتىنمىن. سول ۋاقىتتا ءدال 9 مامىر كۇنىن «ەستەن كەتپەس كۇن» دەپ ءتۇرتىپ قويعانمىن. بۇلاي دەيتىنىم، وسى كۇنى ءبىرشاما مايدانداس دوستارىمنان كوز الدىمدا ايىرىلىپ قالدىم. «قايىربەك، ءۇيدى ساعىندىم. كەتۋىمە ەكى-ءۇش قانا اي قالدى» دەگەن تارازدىق دوستارىم سوعىس وشاعىندا وققا ۇشىپ كوز جۇمدى. اۋىزبەن ايتقانعا جەڭىل ەستىلگەنىمەن ارمانى اسقاق جانداردىڭ، اناما قايتامىن دەگەن دوستارىڭنىڭ كوز الدىڭدا مەرت بولعانىن كورۋ سونداي اۋىر ءتيدى، - دەيدى اۋعان سوعىسىنىڭ جاۋىنگەرى.
- مايدان زاڭى سولاي. ءبىز اسكەر شەبىنەن قالماۋىمىز كەرەك. تاۋدى اسىپ ءوتۋىمىز كەرەك بولدى. تاۋدىڭ ەتەگىنە قاراي تەرەڭدەۋ كول بولاتىن. سونى ءجۇزىپ وتپەك بولعانىمىزدا بمپ-مىز سۋعا ءبىر-اق باتىپ كەتتى. اۋعانداردىڭ ورتاسىندا وڭاي قۇربان بولىپ سوندا قالامىز با دەپ ۇرەيلەندىك. دەسە دە، رۋحىمىزدى جىقپاي، اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ سۋدان شىقتىق. قاسىمدا پراپورششيك پەن ناۆودچيگىم بولدى. سۋعا باتقان كولىك وڭۋشى ما ەدى، سول جەردە وتالماي قالدى. ۇشەۋمىز ءۇش جاقتاپ كولىكتى شۇقىپ، بۇيرىقتىڭ اتى – بۇيرىق دەپ اتىس بولىپ جاتقان جەرگە جەتتىك. بارعانىمىزدا قايتىس بولعان سولداتتارىمىزدىڭ دەنەسىن اكەلىپ قويعان ەكەن. ءبىرىنىڭ كوزىنە مەرت بولعان قاتارداعى جاۋىنگەر بولىپ كورىنگەنمەن، مەنىڭ كوزىمە ولار ۇلكەن ارمان تاۋى جىعىلعان ازاماتتار بولىپ كورىندى. امال نەشىك. مايداننىڭ اتى – مايدان، - دەيدى قايىربەك اقساقالوۆ.
- ول جاقتا ءۇش-ءتورت كۇن بولىپ، ءوزىمىزدىڭ شتابىمىزعا قايتا قايتتىق. قايتارىمىزدا سۋعا باتقان كولىگىمىز تاعى بۇزىلدى. وتالادى دا، ءوشىپ قالا بەرەدى. امال بولماعان سوڭ، جول جيەگىندەگى تاستىڭ ماڭىنا تۇراقتادىق. ءتۇن ىشىندە پراپورششيك، ناۆودچيك ۇشەۋمىز سول تاستىڭ ماڭىندا قالدىق. ال تۇراقتاعان جەردە دۋشماندار (اۋعان اسكەرى - جۋرناليست) بولعان ەكەن. كولىكتىڭ جۇرىسكە كونبەگەنىنە ءبىز دە دەس بەرمەدىك. قايتا-قايتا ءوشىپ قالا بەرسە دە ءتورت شاقىرىم جەردى ءجۇرىپ وتتىك. تەحنيكالار ءتىزىلىپ تۇرعان جەرگە جەتىپ توقتادىق. كەيىننەن ويلاساق، دەمالىپ، وتىرىپ قالماي الىسا بەرگەنىمىز دۇرىس بولعان ەكەن دەيمىز. كورەر كۇنىمىز بولىپ، دۋشمانداردىڭ ورتاسىنان سىتىلىپ كەتىپپىز، - دەپ ءبولىستى وقيعاسىن قايىربەك ءمارىپۇلى.
«اقتوبەنىڭ جانگەلدىسى»
- بىردە جاۋىنگەرلەر دۋشماندار بەكىنگەن اۋعاننىڭ ءبىر كيشلاگىن اتقىلاپ كەلگەن بولاتىن. اسكەرمەن بىرگە اقتوبەلىك دوسىم جانگەلدى دە ءتۇرى سۇستى بولىپ روتاعا قايتىپ كەلدى. جانگەلدىنىڭ مۇنداي سۋىق ءتۇرىن كورمەگەن ەدىم. سونداي ەر مىنەزدى، باتىر جىگىت ەدى. جاعدايدى سۇراعانىمدا، «قايىربەك، جاڭاعى كيشلاكتا وققا ۇشقان اناسىنىڭ جانىندا قالعان ەكى بالانىڭ ەڭىرەگەنى كوز الدىمنان كەتپەيدى. قاتتى شوشىنىپ قالدىم» دەدى. سوعىس بولعاننان كەيىن مىنەزدى بولۋعا تۋرا كەلەدى. باسۋ ايتىپ، بارىنشا جۇباتىپ قويدىق. ەرتەسى كۇنى بىرگە ۇرىسقا قايتا شىقتىق. جانگەلدىنىڭ كەتۋىنە ءبىر-اق اي قالعان بولاتىن. سول ۇرىس كۇنى جانگەلدىنىڭ سوڭعى مايدانى بولىپ قالدى. ءبىر كۇن بۇرىن كورگەن قايعىلى كارتينا جانىن عانا اۋىرتىپ قويماي، رۋحىن دا جىعىپ قويدى ما، سول كۇنى قارسىلاس قولىنان قازا تاپتى. كەيىننەن ەستۋىمشە اقتوبەدە ءبىر مەكتەپ جانگەلدىنىڭ اتىمەن اتالعان ەكەن، - دەپ اڭگىمەلەدى ارداگەر.
سوعىستان كەيىنگى ءومىر
- اسكەردەن ەكى جىلدا قايتۋ كەرەك ەدىك. ءۇش جىلعا جۋىق ۋاقىتتا ارەڭ قايتتىق. بەس اي كەشىگىپ تامىز ايىندا ءبىر-اق قايتتىم. قايتپاي قالۋىم دا مۇمكىن ەدى. «پراپورششيك دارەجەسىن بەرەمىز، مايداندا قال، ونىڭ ۇستىنە بالاڭ جوق، ۇيلەنبەگەنسىڭ» دەگەن ۇسىنىستار بولدى. بىراق شەشەمنىڭ ايتقانىنان اسىپ كەتە المادىم. انام مەنىڭ امان قايتۋىمدى تىلەپ جىلاي بەرىپتى. ارتىنشا «اناڭ كۇتىپ وتىر» دەگەن حات كەلىپ، قايتامىن دەپ شەشتىم. شالكودەگە كەلگەنىمدە مايدانسىز قالىپتى ومىرگە ءسىڭىپ كەتۋ وڭاي بولمادى. كەيىننەن اۋىلىمدا شوفەر بولىپ قىزمەت ىستەدىم. وتباسىممەن الماتىعا كوشىپ كەلگەنىمە 6 جىل بولدى. قازىر دە سول سالادا جۇمىس ىستەيمىن، - دەدى ول.
«اسكەرگە ءار ازامات بارۋ كەرەك»
- بۇگىنگىنىڭ جاستارى اسكەري بورىشىن وتەۋگە ءبىر جىل عانا ۋاقىتىن جۇمسايدى. سونىڭ وزىنە قورقاقتايتىن جىگىتتەر بار. قازىر راس، اسكەردەگى نەشە ءتۇرلى جايتتاردى ەستىپ جاتىرمىز. ول ءبارىنىڭ باسىنان وتەدى. باستىسى – مىقتىلىق. ەر ازاماتقا ەز بولعان جاراسپايدى. ەركەك قاشان دا ەر مىنەزدى بولۋ كەرەك. ءوزىمنىڭ ەكى ۇلىم بار. بىرەۋى اسكەري بورىشىن وتەپ كەلدى. ءبىرى ءالى مەكتەپتە وقيدى. قازىردىڭ وزىندە اسكەري بورىشتىڭ ماڭىزى تۋرالى ايتىپ، دايىنداپ جاتىرمىن. «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەيدى. ءبىز تاربيەنى تۇزەۋىمىز قاجەت. بالالارعا ءبارىن دايىن ەتىپ بەرۋدەن ادا بولعان ءجون. "دايىن اسقا تىك قاسىققا" ۇيرەنگەن بالا ەشقاشان دا ءوز كۇشىمەن جەتىستىككە جەتپەيدى. ءبىز تەك ولارعا دۇرىس باعىت كورسەتىپ، قامشىلاپ وتىرعانىمىز ابزال، - دەدى قايىربەك اقساقالوۆ.
دينا ليتپين
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
