1979 jyly Kabul bilıgınıŋ şaqyrtuynan keiın Keŋes äskerı Auǧanstan jerıne kırgen. Artynşa auǧan jerınde qaruly qaqtyǧys jiılep, 110 aiǧa sozylǧan soǧys bastaldy. Al osydan 35 jyl būryn 15 aqpanda Ämudariianyŋ üstındegı Dostyq köpırı arqyly Auǧanstan jerınen soŋǧy Keŋes äskerı jürıp ötken bolatyn. 10 jylǧa ūlasqan qandy qyrǧynǧa 31 myŋǧa juyq qazaq qatysty. Solardyŋ bırı Almaty oblysy, Raiymbek audany, Şälköde auylynyŋ tumasy – Qaiyrbek Aqsaqalov.
Qaiyrbek Märıpūly «Adyrna» tılşısıne bergen sūhbatynda auǧan soǧysyn auyr kürsınıspen eske aldy. Nebärı 18 jastaǧy äskeri boryşyn ötegen ol qandy maidannyŋ ortasynan bır-aq şyqqany jaily oqiǧasymen bölıstı.
- Mektep bıtıre salyp bır jyldan keiın 1982 jyldyŋ mamyr aiynda äskerge şaqyrylyp, Türkımenstannyŋ Aşhabad qalasynda 6 ai arnaiy äskeri daiyndyqtan öttım. 1982 jyldyŋ qaraşa aiynda Özbekstannyŋ Termez qalasynan ötıp, Auǧanstannyŋ Bagram qalasyna arnaiy tapsyrmamen jettık. Qylşyldaǧan jap-jas kezımız. Maidan oşaǧyna tüse sala balalyq bal däuren közden balbūl ūşty da kettı. Menıŋ mındetıme BMP - jaiau äskerdıŋ jauyngerlık kölıgın basqaru kırdı, - deidı Qaiyrbek myrza.
«ESTEN KETPES KÜN»
- Auǧanstandaǧy estelıkterımdı bloknotyma jazyp otyratynmyn. Sol uaqytta däl 9 mamyr künın «esten ketpes kün» dep türtıp qoiǧanmyn. Būlai deitınım, osy künı bırşama maidandas dostarymnan köz aldymda aiyrylyp qaldym. «Qaiyrbek, üidı saǧyndym. Ketuıme ekı-üş qana ai qaldy» degen tarazdyq dostarym soǧys oşaǧynda oqqa ūşyp köz jūmdy. Auyzben aitqanǧa jeŋıl estılgenımen armany asqaq jandardyŋ, anama qaitamyn degen dostaryŋnyŋ köz aldyŋda mert bolǧanyn köru sondai auyr tidı, - deidı auǧan soǧysynyŋ jauyngerı.
- Maidan zaŋy solai. Bız äsker şebınen qalmauymyz kerek. Taudy asyp ötuımız kerek boldy. Taudyŋ etegıne qarai tereŋdeu köl bolatyn. Sony jüzıp ötpek bolǧanymyzda BMP-myz suǧa bır-aq batyp kettı. Auǧandardyŋ ortasynda oŋai qūrban bolyp sonda qalamyz ba dep üreilendık. Dese de, ruhymyzdy jyqpai, äupırımdep jürıp sudan şyqtyq. Qasymda praporşik pen navodchigım boldy. Suǧa batqan kölık oŋuşy ma edı, sol jerde otalmai qaldy. Üşeumız üş jaqtap kölıktı şūqyp, būiryqtyŋ aty – būiryq dep atys bolyp jatqan jerge jettık. Barǧanymyzda qaitys bolǧan soldattarymyzdyŋ denesın äkelıp qoiǧan eken. Bırınıŋ közıne mert bolǧan qatardaǧy jauynger bolyp körıngenmen, menıŋ közıme olar ülken arman tauy jyǧylǧan azamattar bolyp körındı. Amal neşık. Maidannyŋ aty – maidan, - deidı Qaiyrbek Aqsaqalov.
- Ol jaqta üş-tört kün bolyp, özımızdıŋ ştabymyzǧa qaita qaittyq. Qaitarymyzda suǧa batqan kölıgımız taǧy būzyldy. Otalady da, öşıp qala beredı. Amal bolmaǧan soŋ, jol jiegındegı tastyŋ maŋyna tūraqtadyq. Tün ışınde praporşik, navodchik üşeumız sol tastyŋ maŋynda qaldyq. Al tūraqtaǧan jerde duşmandar (auǧan äskerı - jurnalist) bolǧan eken. Kölıktıŋ jürıske könbegenıne bız de des bermedık. Qaita-qaita öşıp qala berse de tört şaqyrym jerdı jürıp öttık. Tehnikalar tızılıp tūrǧan jerge jetıp toqtadyq. Keiınnen oilasaq, demalyp, otyryp qalmai alysa bergenımız dūrys bolǧan eken deimız. Körer künımız bolyp, duşmandardyŋ ortasynan sytylyp ketıppız, - dep bölıstı oqiǧasyn Qaiyrbek Märıpūly.
«AQTÖBENIŊ JANGELDISI»
- Bırde jauyngerler duşmandar bekıngen auǧannyŋ bır kişlagyn atqylap kelgen bolatyn. Äskermen bırge aqtöbelık dosym Jangeldı de türı sūsty bolyp rotaǧa qaityp keldı. Jangeldınıŋ mūndai suyq türın körmegen edım. Sondai er mınezdı, batyr jıgıt edı. Jaǧdaidy sūraǧanymda, «Qaiyrbek, jaŋaǧy kişlakta oqqa ūşqan anasynyŋ janynda qalǧan ekı balanyŋ eŋıregenı köz aldymnan ketpeidı. Qatty şoşynyp qaldym» dedı. Soǧys bolǧannan keiın mınezdı boluǧa tura keledı. Basu aityp, barynşa jūbatyp qoidyq. Ertesı künı bırge ūrysqa qaita şyqtyq. Jangeldınıŋ ketuıne bır-aq ai qalǧan bolatyn. Sol ūrys künı Jangeldınıŋ soŋǧy maidany bolyp qaldy. Bır kün būryn körgen qaiǧyly kartina janyn ǧana auyrtyp qoimai, ruhyn da jyǧyp qoidy ma, sol künı qarsylas qolynan qaza tapty. Keiınnen estuımşe Aqtöbede bır mektep Jangeldınıŋ atymen atalǧan eken, - dep äŋgımeledı ardager.
SOǦYSTAN KEIINGI ÖMIR
- Äskerden ekı jylda qaitu kerek edık. Üş jylǧa juyq uaqytta äreŋ qaittyq. Bes ai keşıgıp tamyz aiynda bır-aq qaittym. Qaitpai qaluym da mümkın edı. «Praporşik därejesın beremız, maidanda qal, onyŋ üstıne balaŋ joq, üilenbegensıŋ» degen ūsynystar boldy. Bıraq şeşemnıŋ aitqanynan asyp kete almadym. Anam menıŋ aman qaituymdy tılep jylai berıptı. Artynşa «anaŋ kütıp otyr» degen hat kelıp, qaitamyn dep şeştım. Şälködege kelgenımde maidansyz qalypty ömırge sıŋıp ketu oŋai bolmady. Keiınnen auylymda şofer bolyp qyzmet ıstedım. Otbasymmen Almatyǧa köşıp kelgenıme 6 jyl boldy. Qazır de sol salada jūmys ısteimın, - dedı ol.
«ÄSKERGE ÄR AZAMAT BARU KEREK»
- Bügıngınıŋ jastary äskeri boryşyn öteuge bır jyl ǧana uaqytyn jūmsaidy. Sonyŋ özıne qorqaqtaityn jıgıtter bar. Qazır ras, äskerdegı neşe türlı jaittardy estıp jatyrmyz. Ol bärınıŋ basynan ötedı. Bastysy – myqtylyq. Er azamatqa ez bolǧan jaraspaidy. Erkek qaşan da er mınezdı bolu kerek. Özımnıŋ ekı ūlym bar. Bıreuı äskeri boryşyn ötep keldı. Bırı älı mektepte oqidy. Qazırdıŋ özınde äskeri boryştyŋ maŋyzy turaly aityp, daiyndap jatyrmyn. «El bolamyn deseŋ, besıgıŋdı tüze» deidı. Bız tärbienı tüzeuımız qajet. Balalarǧa bärın daiyn etıp beruden ada bolǧan jön. "Daiyn asqa tık qasyqqa" üirengen bala eşqaşan da öz küşımen jetıstıkke jetpeidı. Bız tek olarǧa dūrys baǧyt körsetıp, qamşylap otyrǧanymyz abzal, - dedı Qaiyrbek Aqsaqalov.
Dina Litpin
«Adyrna» ūlttyq portaly
