1979 jyly Kabýl bıliginiń shaqyrtýynan keıin Keńes áskeri Aýǵanstan jerine kirgen. Artynsha aýǵan jerinde qarýly qaqtyǵys jıilep, 110 aıǵa sozylǵan soǵys bastaldy. Al osydan 35 jyl buryn 15 aqpanda Ámýdarııanyń ústindegi Dostyq kópiri arqyly Aýǵanstan jerinen sońǵy Keńes áskeri júrip ótken bolatyn. 10 jylǵa ulasqan qandy qyrǵynǵa 31 myńǵa jýyq qazaq qatysty. Solardyń biri Almaty oblysy, Raıymbek aýdany, Shálkóde aýylynyń týmasy – Qaıyrbek Aqsaqalov.
Qaıyrbek Máripuly «Adyrna» tilshisine bergen suhbatynda aýǵan soǵysyn aýyr kúrsinispen eske aldy. Nebári 18 jastaǵy áskerı boryshyn ótegen ol qandy maıdannyń ortasynan bir-aq shyqqany jaıly oqıǵasymen bólisti.
- Mektep bitire salyp bir jyldan keıin 1982 jyldyń mamyr aıynda áskerge shaqyrylyp, Túrkimenstannyń Ashhabad qalasynda 6 aı arnaıy áskerı daıyndyqtan óttim. 1982 jyldyń qarasha aıynda Ózbekstannyń Termez qalasynan ótip, Aýǵanstannyń Bagram qalasyna arnaıy tapsyrmamen jettik. Qylshyldaǵan jap-jas kezimiz. Maıdan oshaǵyna túse sala balalyq bal dáýren kózden balbul ushty da ketti. Meniń mindetime BMP - jaıaý áskerdiń jaýyngerlik kóligin basqarý kirdi, - deıdi Qaıyrbek myrza.
«ESTEN KETPES KÚN»
- Aýǵanstandaǵy estelikterimdi bloknotyma jazyp otyratynmyn. Sol ýaqytta dál 9 mamyr kúnin «esten ketpes kún» dep túrtip qoıǵanmyn. Bulaı deıtinim, osy kúni birshama maıdandas dostarymnan kóz aldymda aıyrylyp qaldym. «Qaıyrbek, úıdi saǵyndym. Ketýime eki-úsh qana aı qaldy» degen tarazdyq dostarym soǵys oshaǵynda oqqa ushyp kóz jumdy. Aýyzben aıtqanǵa jeńil estilgenimen armany asqaq jandardyń, anama qaıtamyn degen dostaryńnyń kóz aldyńda mert bolǵanyn kórý sondaı aýyr tıdi, - deıdi aýǵan soǵysynyń jaýyngeri.
- Maıdan zańy solaı. Biz ásker shebinen qalmaýymyz kerek. Taýdy asyp ótýimiz kerek boldy. Taýdyń etegine qaraı tereńdeý kól bolatyn. Sony júzip ótpek bolǵanymyzda BMP-myz sýǵa bir-aq batyp ketti. Aýǵandardyń ortasynda ońaı qurban bolyp sonda qalamyz ba dep úreılendik. Dese de, rýhymyzdy jyqpaı, áýpirimdep júrip sýdan shyqtyq. Qasymda praporık pen navodchıgim boldy. Sýǵa batqan kólik ońýshy ma edi, sol jerde otalmaı qaldy. Úsheýmiz úsh jaqtap kólikti shuqyp, buıryqtyń aty – buıryq dep atys bolyp jatqan jerge jettik. Barǵanymyzda qaıtys bolǵan soldattarymyzdyń denesin ákelip qoıǵan eken. Biriniń kózine mert bolǵan qatardaǵy jaýynger bolyp kóringenmen, meniń kózime olar úlken arman taýy jyǵylǵan azamattar bolyp kórindi. Amal neshik. Maıdannyń aty – maıdan, - deıdi Qaıyrbek Aqsaqalov.
- Ol jaqta úsh-tórt kún bolyp, ózimizdiń shtabymyzǵa qaıta qaıttyq. Qaıtarymyzda sýǵa batqan kóligimiz taǵy buzyldy. Otalady da, óship qala beredi. Amal bolmaǵan soń, jol jıegindegi tastyń mańyna turaqtadyq. Tún ishinde praporık, navodchık úsheýmiz sol tastyń mańynda qaldyq. Al turaqtaǵan jerde dýshmandar (aýǵan áskeri - jýrnalıst) bolǵan eken. Kóliktiń júriske kónbegenine biz de des bermedik. Qaıta-qaıta óship qala berse de tórt shaqyrym jerdi júrip óttik. Tehnıkalar tizilip turǵan jerge jetip toqtadyq. Keıinnen oılasaq, demalyp, otyryp qalmaı alysa bergenimiz durys bolǵan eken deımiz. Kórer kúnimiz bolyp, dýshmandardyń ortasynan sytylyp ketippiz, - dep bólisti oqıǵasyn Qaıyrbek Máripuly.
«AQTÓBENIŃ JANGELDISI»
- Birde jaýyngerler dýshmandar bekingen aýǵannyń bir kıshlagyn atqylap kelgen bolatyn. Áskermen birge aqtóbelik dosym Jangeldi de túri susty bolyp rotaǵa qaıtyp keldi. Jangeldiniń mundaı sýyq túrin kórmegen edim. Sondaı er minezdi, batyr jigit edi. Jaǵdaıdy suraǵanymda, «Qaıyrbek, jańaǵy kıshlakta oqqa ushqan anasynyń janynda qalǵan eki balanyń eńiregeni kóz aldymnan ketpeıdi. Qatty shoshynyp qaldym» dedi. Soǵys bolǵannan keıin minezdi bolýǵa týra keledi. Basý aıtyp, barynsha jubatyp qoıdyq. Ertesi kúni birge urysqa qaıta shyqtyq. Jangeldiniń ketýine bir-aq aı qalǵan bolatyn. Sol urys kúni Jangeldiniń sońǵy maıdany bolyp qaldy. Bir kún buryn kórgen qaıǵyly kartına janyn ǵana aýyrtyp qoımaı, rýhyn da jyǵyp qoıdy ma, sol kúni qarsylas qolynan qaza tapty. Keıinnen estýimshe Aqtóbede bir mektep Jangeldiniń atymen atalǵan eken, - dep áńgimeledi ardager.
SOǴYSTAN KEIINGI ÓMIR
- Áskerden eki jylda qaıtý kerek edik. Úsh jylǵa jýyq ýaqytta áreń qaıttyq. Bes aı keshigip tamyz aıynda bir-aq qaıttym. Qaıtpaı qalýym da múmkin edi. «Praporık dárejesin beremiz, maıdanda qal, onyń ústine balań joq, úılenbegensiń» degen usynystar boldy. Biraq sheshemniń aıtqanynan asyp kete almadym. Anam meniń aman qaıtýymdy tilep jylaı beripti. Artynsha «anań kútip otyr» degen hat kelip, qaıtamyn dep sheshtim. Shálkódege kelgenimde maıdansyz qalypty ómirge sińip ketý ońaı bolmady. Keıinnen aýylymda shofer bolyp qyzmet istedim. Otbasymmen Almatyǵa kóship kelgenime 6 jyl boldy. Qazir de sol salada jumys isteımin, - dedi ol.
«ÁSKERGE ÁR AZAMAT BARÝ KEREK»
- Búginginiń jastary áskerı boryshyn óteýge bir jyl ǵana ýaqytyn jumsaıdy. Sonyń ózine qorqaqtaıtyn jigitter bar. Qazir ras, áskerdegi neshe túrli jaıttardy estip jatyrmyz. Ol báriniń basynan ótedi. Bastysy – myqtylyq. Er azamatqa ez bolǵan jaraspaıdy. Erkek qashan da er minezdi bolý kerek. Ózimniń eki ulym bar. Bireýi áskerı boryshyn ótep keldi. Biri áli mektepte oqıdy. Qazirdiń ózinde áskerı boryshtyń mańyzy týraly aıtyp, daıyndap jatyrmyn. «El bolamyn deseń, besigińdi túze» deıdi. Biz tárbıeni túzeýimiz qajet. Balalarǵa bárin daıyn etip berýden ada bolǵan jón. "Daıyn asqa tik qasyqqa" úırengen bala eshqashan da óz kúshimen jetistikke jetpeıdi. Biz tek olarǵa durys baǵyt kórsetip, qamshylap otyrǵanymyz abzal, - dedi Qaıyrbek Aqsaqalov.
Dına Lıtpın
«Adyrna» ulttyq portaly
