AMANAT پارتياسى سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا «نار تاۋەكەل!» تىركەسىن ۇران قىلىپ الدى. سودان كەيىن الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ ءبىر توبى بۇل تىركەستىڭ بىرگە جازىلاتىنىن ايتىپ داۋلاسا، تاعى ءبىر توبى ونىڭ بولەك جازىلاتىن ايتىپ، وعان ءتۇرلى دالەل كەلتىردى. وسى رەتتە Halyq Uni ءتىلشىسى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جانتاس جاقىپوۆتان بۇل تىركەستىڭ دۇرىس جازىلۋ نۇسقاسى قايسى ەكەنىن سۇراپ ءبىلدى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى.
عالىمنىڭ ايتۋىنشا، قازاق تىلىندە ەكى زات ەسىمنىڭ تىركەسۋى ارقىلى ءسوز تىركەسى جاسالادى. ال ەكى ءسوزدى بىرگە جازىپ جۇرگەندەر مۇنى ەسكەرمەگەن.
«تاريحي جاعىنان ايتساق، بۇل «نار» جانە «تاۋەكەل» دەگەن ەكى سوزدەن تۇراتىن ءسوز تىركەسى. بۇل جەردە «نار» شىدامدى، زور، كۇشتى، مىقتى، ءتوزىمدى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ەكىنشى سوزبەن تىركەسكەن كەزدە تاۋەكەلدىڭ زور ەكەنىن كورسەتەدى. ياعني، نار – تاۋەكەل ءسوزىنىڭ انىقتاۋىشى. قازاق تىلىندە ەكى زات ەسىم قاتار كەلىپ، ءسوز تىركەسىن جاسايدى. مىسال رەتىندە اعاش ەسىك تىركەسىن الۋعا بولادى»، - دەيدى عالىم جانتاس جاقىپوۆ.
ال بۇل تىركەس «نار» ءسوزىنىڭ مەتافورالىق مانىنە بايلانىستى كەيىن تۇراقتى ءسوز تىركەسىنە (فرازەولوگيزم) اينالعان.
فرازەولوگيادا بايلاۋلى ماعىنا دەگەن بولادى. بىرگە جازۋ كەرەك دەگەندەر بايلاۋلى ماعىنا بار ەكەنىن ءبىلىپ، بىرىكتىرىپ جازايىق دەپ ءجۇر. بىراق ول ساۋاتسىزدىققا جاتادى، - دەيدى جانتاس جاقىپوۆ.
سونداي-اق، ول 2005 جىلى شىققان «فرازەولوگيالىق سوزدىكتە»، 2013 جىلى جارىققا شىققان «ورفوگرافيالىق سوزدىكتە» جانە «قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ سوزدىگىندە» (11-توم) دە نار تاۋەكەل تىركەسى بولەك جازىلعاندىعىن ايتتى.
«ورفوگرافيالىق سوزدىكتە» سوزدەردى ءبىر-بىرىنە بىرىكتىرۋ ءۇردىسى بەلەڭ العان. سول سوزدىكتىڭ ءوزى «نار تاۋەكەلدى» بىرىكتىرە الماي تۇر. سوندىقتان بۇعان داۋلاسۋدىڭ قاجەتى جوق، داۋلاسۋدىڭ ءوزى ۇيات. نار تاۋەكەل تىركەسى بولەك جازىلادى، سەبەبى فرازەولوگيالىق تىركەستىڭ ءار سىڭارى بولەك جازىلادى»، - دەيدى عالىم.
سونىمەن قاتار، عالىم بۇل ەكى زات ەسىمنىڭ قابىسۋىنان جاسالىپ تۇرعان انىقتاۋىش تىركەس ەكەنىن ايتتى.
«شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىندار تۇراقتى ءسوز تىركەسىنىڭ اراسىنا ءسوز قوسا بەرەدى. تۇيە ۇستىنەن سيراق ءۇيىتۋ تىركەسىن وزگەرتىپ، تۇيە ۇستىنە سيراق ءۇيىتىپ وتىر دەيدى. الايدا نار تاۋەكەل تىركەسىنىڭ اراسىنا ءسوز دە قوسىلمايدى. سەبەبى سينتاكسيستىك تابيعاتى ەكى زات ەسىمنىڭ قابىسۋىنان جاسالىپ تۇرعان انىقتاۋىش تىركەس»، - دەيدى پروفەسسور جانتاس جاقىپوۆ.
عالىم مىسال رەتىندە قاتە قولدانىلىپ جۇرگەن تاعى بىرقاتار تىركەستى اتادى. بۇل قاتاردا «ۇر دا جىق» تىركەسى بار. بۇل جەردە «دا» – دەمەۋلىك شىلاۋ. قازىر ونى «ۇردا-جىق» دەپ قولدانىپ ءجۇر.
بۇل ءسوز ساندىراق بولىپ شىقتى. باس قوسۋدى دا بىرگە جازىپ ءجۇر. بۇل دا فرازەولوگيزم. ال ەكى زات ەسىمنىڭ قابىسۋى ارقىلى جاسالعان سوزگە كەلسەك، التىن توي مەن كۇمىس توي. «ورفوگرافيالىق سوزدىكتە» ەكى تىركەس تە بىرگە جازىلىپ كەتكەن، - دەيدى جانتاس جاقىپوۆ.
عالىمنىڭ ايتۋىنشا، ءسوزجاسام بويىنشا ەكى ءسوز بىرىككەن كەزدە جاڭا ءسوز جاسالۋى قاجەت. نار مەن تاۋەكەلدى بىرىكتىرگەندە جاڭا ءسوز پايدا بولمايدى. سونداي-اق ەكى ءسوزدى بىرىكتىرىپ جازۋعا ەشقانداي ءۋاج جوق.
«فرازەولوگيالىق سوزدىكتە» نار تاۋەكەل تىركەسىنە قاتىستى «قيىن-قىستاۋ جاعدايدى كورە تۇرا، ىسكە كوز جۇمىپ كىرىسۋدە ايتىلادى» دەلىنگەن.
ال «قازاق ادەبي ءتىلى سوزدىگىنىڭ» 11-تومىندا «جاعدايدىڭ قيىن ەكەنىن بىلە تۇرا ءبىر ىسكە باتىل كىرىسىپ كەتۋ» دەگەن انىقتاما بەرىلگەن.
