AMANAT partııasy saılaýaldy baǵdarlamasynda «Nar táýekel!» tirkesin uran qylyp aldy. Sodan keıin áleýmettik jeli qoldanýshylarynyń bir toby bul tirkestiń birge jazylatynyn aıtyp daýlasa, taǵy bir toby onyń bólek jazylatyn aıtyp, oǵan túrli dálel keltirdi. Osy rette Halyq Uni tilshisi fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Jantas Jaqypovtan bul tirkestiń durys jazylý nusqasy qaısy ekenin surap bildi, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.
Ǵalymnyń aıtýynsha, qazaq tilinde eki zat esimniń tirkesýi arqyly sóz tirkesi jasalady. Al eki sózdi birge jazyp júrgender muny eskermegen.
«Tarıhı jaǵynan aıtsaq, bul «nar» jáne «táýekel» degen eki sózden turatyn sóz tirkesi. Bul jerde «nar» shydamdy, zor, kúshti, myqty, tózimdi degen maǵynany bildiredi. Ekinshi sózben tirkesken kezde táýekeldiń zor ekenin kórsetedi. Iaǵnı, nar – táýekel sóziniń anyqtaýyshy. Qazaq tilinde eki zat esim qatar kelip, sóz tirkesin jasaıdy. Mysal retinde aǵash esik tirkesin alýǵa bolady», - deıdi ǵalym Jantas Jaqypov.
Al bul tirkes «nar» sóziniń metaforalyq mánine baılanysty keıin turaqty sóz tirkesine (frazeologızm) aınalǵan.
Frazeologııada baılaýly maǵyna degen bolady. Birge jazý kerek degender baılaýly maǵyna bar ekenin bilip, biriktirip jazaıyq dep júr. Biraq ol saýatsyzdyqqa jatady, - deıdi Jantas Jaqypov.
Sondaı-aq, ol 2005 jyly shyqqan «Frazeologııalyq sózdikte», 2013 jyly jaryqqa shyqqan «Orfografııalyq sózdikte» jáne «Qazaq ádebı tiliniń sózdiginde» (11-tom) de nar táýekel tirkesi bólek jazylǵandyǵyn aıtty.
«Orfografııalyq sózdikte» sózderdi bir-birine biriktirý úrdisi beleń alǵan. Sol sózdiktiń ózi «nar táýekeldi» biriktire almaı tur. Sondyqtan buǵan daýlasýdyń qajeti joq, daýlasýdyń ózi uıat. Nar táýekel tirkesi bólek jazylady, sebebi frazeologııalyq tirkestiń ár syńary bólek jazylady», - deıdi ǵalym.
Sonymen qatar, ǵalym bul eki zat esimniń qabysýynan jasalyp turǵan anyqtaýysh tirkes ekenin aıtty.
«Shyǵarmashylyqpen aınalysatyndar turaqty sóz tirkesiniń arasyna sóz qosa beredi. Túıe ústinen sıraq úıitý tirkesin ózgertip, túıe ústine sıraq úıitip otyr deıdi. Alaıda nar táýekel tirkesiniń arasyna sóz de qosylmaıdy. Sebebi sıntaksıstik tabıǵaty eki zat esimniń qabysýynan jasalyp turǵan anyqtaýysh tirkes», - deıdi professor Jantas Jaqypov.
Ǵalym mysal retinde qate qoldanylyp júrgen taǵy birqatar tirkesti atady. Bul qatarda «ur da jyq» tirkesi bar. Bul jerde «da» – demeýlik shylaý. Qazir ony «urda-jyq» dep qoldanyp júr.
Bul sóz sandyraq bolyp shyqty. Bas qosýdy da birge jazyp júr. Bul da frazeologızm. Al eki zat esimniń qabysýy arqyly jasalǵan sózge kelsek, altyn toı men kúmis toı. «Orfografııalyq sózdikte» eki tirkes te birge jazylyp ketken, - deıdi Jantas Jaqypov.
Ǵalymnyń aıtýynsha, sózjasam boıynsha eki sóz birikken kezde jańa sóz jasalýy qajet. Nar men táýekeldi biriktirgende jańa sóz paıda bolmaıdy. Sondaı-aq eki sózdi biriktirip jazýǵa eshqandaı ýáj joq.
«Frazeologııalyq sózdikte» nar táýekel tirkesine qatysty «qıyn-qystaý jaǵdaıdy kóre tura, iske kóz jumyp kirisýde aıtylady» delingen.
Al «Qazaq ádebı tili sózdiginiń» 11-tomynda «jaǵdaıdyń qıyn ekenin bile tura bir iske batyl kirisip ketý» degen anyqtama berilgen.
