سەۋلدە كەشە جاريالانعان اسكەري جاعداي نەبارى 6 ساعاتقا سوزىلدى. وڭتۇستىك كورەياداعى ساياسي داعدارىس قالاي ءوربىدى؟ الدا نە بولۋى مۇمكىن؟ بۇل تۋرالى قازاقستاننىڭ وسى ەلدەگى ەلشىسى قىزمەتىن اتقارعان، قازىر كورەيادا زەرتتەۋمەن اينالىساتىن حانگۋك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى دۋلات باقىشەۆتەن سۇراپ كوردىك.
وڭتۇستىك كورەيادا كەشە توتەنشە جاعداي بولدى. ەل پرەزيدەنتى يۋن سوك يول حالقىنا جولداۋ جاساپ، ەلدە اسكەري توتەنشە جاعداي جاريالانعان بولاتىن.
ودان الدىن وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى شۇعىل كەڭەس وتكىزىپ، وزىنە يمپيچمەنت جاريالاۋ ارەكەتى جاسالعانىن مالىمدەدى. ول وپپوزيتسيانى ەلدىڭ نەگىزگى قىزمەتتەرىن ورىنداۋ ءۇشىن قاجەتتى بارلىق ماڭىزدى بيۋدجەت قاراجاتتارىن قىسقارتتى دەپ ايىپتاعانى دا باق-تا حابارلانعان. ال كەشە وسى تارتىستىڭ سوڭى سولتۇستىك كورەياداعى كوممۋنيستەردەن قورعانۋ رەتىندە تۇسىندىرىلىگەن اسكەري توتەنشە جاعداي جاريالانۋىنا سەبەپ بولعان.
وڭتۇستىك كورەيانىڭ اقپارات اگەنتتىكتەرىندە وپپوزيتسيالىق دەموكراتيالىق پارتياسى اسكەري جاعدايدى «كونستيتۋتسياعا قايشى» دەپ باعالاپ، ونى حالىققا قارسى ارەكەت دەپ سىنادى. وپپوزيتسيا جەتەكشىسى لي دجە مەن پرەزيدەنتتىڭ شەشىمىن قاتاڭ ايىپتاپ "يۋن سوك ەل ەندى پرەزيدەنت ەمەس،" – دەپ مالىمدەدى. ساياساتكەر ەل ازاماتتارىن پارلامەنت عيماراتىنا جينالىپ، دەموكراتيانى قورعاۋعا شاقىرعان. اسكەر وپپوزيتسيانى پارلامەنتكە وتكىزبەۋگە تىرىستى. اراسىندا قاقتىعىس بولعانى دا ايتىلدى.
وڭتۇستىك كورەيا پارلامەنتى پرەزيدەنت يۋن سوك ەل جاريالاعان اسكەري جاعدايدى 4 جەلتوقسان كۇنى توقتاتتى. ۇلتتىق اسسامبلەيانىڭ كەشكى وتىرىسىندا 300 دەپۋتاتتىڭ 190-ى پرەزيدەنتتىڭ شەشىمىن زاڭسىز دەپ تاۋىپ، ونى الىپ تاستاۋعا داۋىس بەردى. وعان داۋى بەرگەندەردىڭ ىشىندە پرەزيدەنتتىڭ جاقتاستارى دا بار.
پارلامەنت شەشىمىنەن كەيىن سەۋل كوشەلەرىنەن اسكەري تەحنيكالار الىنىپ، پارلامەنت عيماراتى ماڭىنداعى اسكەريلەر مەن پوليتسيا بولىمشەلەرى شەگىندى.
ەلدەگى ساياسي احۋالعا بايلانىستى 2012-2018 جىلدارى قازاقستاننىڭ كورەيا رەسپۋبليكاسىنداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولعان، قازىر دە وسى ەلدە عىلىمي زەرتتەۋمەن اينالىساتىن، حانگۋك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ورتالىق ازيا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى دۋلات باقىشەۆتى سوزگە تارتتىق.
- پرەزيدەنتكە «ارنالعان» يمپيچمەنتتىڭ ناقتى سەبەبى قانداي؟
- وسىعان دەيىن يمپيچمەنت جاريالاۋعا زاڭ شەڭبەرىندە ناقتى سەبەپ تابىلماي كەلە جاتقان. ەندى وپپوزيتسيا ءۇشىن “قولايلى” ءسات تۋعان سياقتى. سەبەپ تە تابىلا قالدى... بىراق، بۇل – ساياسات، ياعني ساياسي تەكەتىرەس. ونىڭ قالاي جانە نەمەن اياقتالارىن تەك ۋاقىت قانا كورسەتەر...
- كەشە جاعدايدىڭ ۋشىققانىن ايتىپ ەدىڭىز. كەشە ەلدەگى اتموسفەرا قانداي بولدى؟ كورەيادا بۇگىنگى تاڭنىڭ اتۋى قالاي بولدى؟
- كەشە تۇنگە تامان توبەدەن جاي تۇسكەندەي بولدى. ەشكىم ويلاماعان، كۇتپەگەن جەردە وسىنداي شەشىم قابىلداندى. وڭتۇستىك كورەيانىڭ وداقتاسى اقش تا مۇندايدى كۇتپەسە كەرەك، تاڭىرقاعانىن جاسىرمادى.
كەشەگى ءتۇن اۋىر بولدى. بىراق، پرەزيدەنت شەشىمىنەن كەيىن ساياسي پروتسەسس زاڭ شەڭبەرىندە ءجۇردى. پارلامەنت جينالىپ، ءوز شەشىمىن قابىلدادى. توتەنشە اسكەري جاعدايدى دەرەۋ الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتتى. اتقارۋشى بيلىك تە وسىنى ەسكەرىپ، ءتيىستى شارا قابىلدادى.
سوندىقتان دا كەشە تۇنگى، بۇگىنگى تاڭعى احۋالعا قاراساق، ماعان حالىقتىڭ تۇرمىسىنا اسەرى بولماعانداي بوپ كورىندى.
- ەندى قانداي قاۋىپ بار؟ ەل ەرتەڭى نە بولماق؟
- وڭتۇستىك كورەيادا بيلىك بىرنەشە تارماقتان تۇرادى. سوندىقتان بيلىك قاۋىپ توندىرەدى دەگەننەن اۋلاقپىن. قازىر كورىنىس تاۋىپ وتىرعانى - ساياسي پاراليچ. وسى ساۋىردە وتكەن سايلاۋدا وپپوزيتسيا جەڭىپ، پارلامەنتكە باقىلاۋ ورناتتى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى وزدەرى ۇسىنعان زاڭ جوبالارىن، ءتىپتى كەلەسى جىلعا بيۋدجەتتى دە پارلامەنتتەن وتكىزە الماي وتىر. ونىڭ ۇستىنە وپپوزيتسيا بيلىكتەگى نەگىزگى تۇلعالارعا يمپيچمەنت دايىنداپ وتىر.
ىشكى ساياساتتا پولياريزاتسيا بايقالادى. ەكى جاق تا مامىلەگە، كومپروميسكە بارماي كەلەدى. “سەن تۇر، مەن اتايىنمەن” كەلدى. دامىعان ەلدە ساياسات ولاي جاسالمايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان، سوڭعى كەزدەرى تاراپتار اراسىنداعى كەلىسسوزدەر ەشبىر ناتيجە بەرمەي كەلدى. بۇل، ءوز كەزەگىندە، كەشەگى توتەنشە جاعداي جاريالاۋمەن اياقتالدى... مەنىڭ ويىمشا، ەلدىڭ ەرتەڭى اشىق. جارقىن.
دەسە دە، وسى ءۇشىن ساليقالى تۇردە ەڭبەكتەنۋ قاجەت. ول ءۇشىن ساياساتكەرلەر ءوز ىستەرىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋى كەرەك. تەك وزدەرىن عانا ويلاماي، “حالىقتىڭ ەرتەڭى نە بولادىدان” باستاپ، ءبىراز وي تولعاپ، اقىلداسىپ، شەشىمىن تاپپاي كەلگەن ماسەلەلەردى قولعا الىپ، ساپالى ساياسي مادەنيەتكە قايتا ورالعاندارى ءجون.
- وڭتۇستىك كورەياداعى اسكەري جاعداي شەتەلدىكتەرگە قانداي قاۋىپ توندىرەدى؟
- مەنىڭشە، قازىرگى جاعداي ەلدەگى قاۋىپسىزدىك پەن تىنىشتىققا ەشقانداي نۇقسان كەلتىرمەيدى. بۇگىننەن باستاپ سەۋل مەن ءىرى قالالاردا نارازىلىق دەمونستراتسيالار اۋقىمى ءوسىپ، سانى كوبەيۋى ابدەن ىقتيمال. ال ءبىزدىڭ ازاماتتارعا كوپشىلىك جينالاتىن جەرلەردەن اۋلاق جۇرگەن ابزال.
- الدا نە كۇتىلەدى؟
- الدا اۋقىمدى دا تەرەڭ ساياسي پروتسەستەر كۇتىلەدى. بولعان جاعدايعا باعا بەرىلەتىن بولادى. جاۋاپتى ادامدار پارلامەنت الدىندا جاۋاپ بەرىپ، ءىس قوزعاۋ قاجەت بولعان جاعدايدا، سوت جۇيەسى دە پروتسەسكە ارالاسادى.
ەڭ ماڭىزدىسى، كورەي حالقى بولعان جايتتان ساباق الىپ، الداعى ۋاقىتتا وسىنى قايتالاماۋ ءۇشىن ءتيىستى ارەكەتتەر جاسايتىن بولادى.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
