اعا بۋىننىڭ مىندەتى - وسكەلەڭ ۇرپاق بويىندا قازاقىلىق يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ.ۇرپاعىمىز اداسپاسىن دەسەك، وزگەگە ەلىكتەۋدى قويۋىمىز كەرەك! بۇل پىكىردى "قارا شاڭىراق" ۇلتتىق تاربيە بەرۋ مەكتەبىنىڭ جەتەكشىسى - تاريحشى، جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى تۇرار ساتتارقىزى Facebook پاراقشاسىنا جازدى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ءتىلشىسى.
“الەۋجەلى، تيك-توك دەگەنىڭدە اقىل ايتار اتاسى مەن اپاسىنان باستاپ بالا-شاعاسىنا دەيىن جەڭىل ءارى تەز “تانىمال بولۋ” جولىنا ءتۇسىپ، “الەۋجەلىنىڭ جۇلدىزى” بولۋعا كىرىسىپ كەتىپتى. رۋحاني قۇندىلىق ۇمىتىلىپ، ماتەريالدىق قۇندىلىق العا شىعىپ، قالاي بولعاندا دا اقشا تابۋ بولىپ كەتتى بار ويىمىز. جاساپ جاتقان وزگە ەمەس، ءوز قازاعىم! جۇرتىم-اۋ، مىناۋ قازاق قايدا بارادى؟ ء“اي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا جوق” بولىپ، ءوز قولىمىزبەن ءوز ۇرپاعىمىزدى ءدۇبارا ۇلتقا اينالدىرىپ جاتقانىمىز، نەسى؟
شالى دا، كەمپىرى دە جاستارعا ء“تايت” دەپ تىيىم سالۋدىڭ، بولماسا، ونەگەلى ءسوز، اقىل ايتۋدىڭ ورنىنا تسۆەتنوي ۆەچەرينكانىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇر. ەلىكتەگىش، ەرمە ۇلت بولدىق. ايتەۋىر وزىمىزدىكىنەن گورى وزگەنىكى كەرەمەت بولىپ كورىنىپ تۇرادى.
“بىرەۋدىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق” كورەمىز. قازاقىلىقتان قاشامىز. قالاي ۇلت بولىپ قالامىز؟ وزىمىزدە تاڭعالدىرار دۇنيە جوقتاي، باسقالاردىڭ ايتقانىنا “اۋزىمىزدى اشىپ، كوزىمىزدى جۇمىپ” تاڭعالامىز. ءبىزدىڭ ەلىكتەگەنىمىز سونشالىقتى بۇگىندە سىرتتان كەلگەن “گەندەر ءپاتيدى”، “حەللوۋيندى”مەرەكەلەپ جۇرگەنىمىز ازداي، ەندى “تسۆەتنايا ۆەچەرينكا” دەگەنگە جاپپاي كوشىپپىز. مۇنىڭ “جۇقپالى ۆيرۋس” سياقتى تەز تاراعانى سونشالىقتى، ءتىپتى تيك-توك، الەۋمەتتىك جەلىدە قازەكەم ۇلكەنى-كىشىسىمەن قوسا، ءبۇتىن وتباسىمەن كىرىسىپ كەتىپتى. ءبىر قىزىعى، مۇنىڭ ءبارى قالانى قويىپ، ەندى اۋىلعا دا جەتىپتى.
قازاقتىڭ “قايماعى بۇزىلماعان”، سالت-ءداستۇرى ساقتالعان ءبىر اۋىلدان جاقىندا تانىسىم حابارلاسىپ: تۇرار اپاي، گەندەر پاتي، تسۆەتنوي ۆەچەرينكا اۋىلعا دا كەلدى. كەلىنىنىڭ اياعى اۋىرلاپ ۇيىندە “گەندەر پاتي” جاساپ جاتسا، قايىن اتاسى ەشنارسە تۇسىنبەي دال بولىپ وتىر. ال تسۆەتنوي ۆەچەرينكا كەڭ ەتەك الدى،- دەيدى. وزەگىڭدى ورتەيتىنى، قايماعى بۇزىلماعان قازاقىلىق ساقتالعان اۋىلدىڭ وزىندە دە كىشىسىن قويىپ، اقىل ايتار ۇلكەندەر دە كىرىسىپ كەتىپتى”،- دەپ جازدى جۋرناليست.
سونداي-اق، ول “تسۆەتنايا ۆەچەرينكا” شەتتەن ادەيى لگبت-نى جارنامالاۋعا، جاستاردىڭ كوزىن دە، ءوزىن دە ۇيرەتۋگە كەلگەن دۇنيە سياقتى ەكەنىن ايتا كەتتى.
“ەڭ سوراقىسى، “تسۆەتنايا ۆەچەرينكانى” بالاباقشا، مەكتەپتەردە دە مەرەكەلەۋگە رۇقسات بەرەتىن مەكتەپ اكىمشىلىكتەرى بار ەكەن. قاراپ وتىرسام، تسۆەتنايا ۆەچەرينكانىڭ ءتۇسى كوبىنە اشىق ءتۇستى، كەمپىرقوساقتىڭ تۇسىنە كەلىپ جاتادى. ال ول لگبت تۋى.
بۇل شەتتەن ادەيى لگبت (لەسبيانكالار، گەيلەر، بيسەكسۋالدار مەن ترانسگەندەرلەر)جارنامالاۋعا، جاستاردىڭ كوزىن دە، ءوزىن دە ۇيرەتۋگە كەلگەن دۇنيە سياقتى كورىنەدى. ال ءبىزدىڭ قازەكەڭ ونى ۇقپاي، جاپپاي تويلاپ، ۇرپاعىنىڭ كوزىن تۇزداي قۇرتۋعا كىرىسكەن سياقتى.
باياعىدا دەسەڭ، تاعى ءبىر ەسكىنىڭ كوزى دەپ قارايدى. سول باياعىدا اياعى اۋىر كەلىنشەگىنىڭ شەرميگەن قارنىن سيپاپ سۋرەتكە تۇسسە، مىناۋىڭنىڭ ەسى دۇرىس ەمەس دەر ەدى. بۇگىندە ەرلەرىمىز ەز بوپ بارا ما، گەندەر پاتيدە جىلاپ، ايەلىنىڭ قارنىن سيپاپ سۋرەتكە ءتۇسىپ جاتقان جىگىتتەرگە قاراپ، نە دەرىڭدى بىلمەيدى ەكەنسىڭ، ءتىپتى. ءتىپتى ونى جاريالاۋدان ارلانبايدى. نامىس قايدا، ەرلەر؟ سودان كەلىپ، ەركەكتەر قايدا؟،-دەيمىز. “قاتىنىم بالا تۋعالى جاتىر”،- دەپ جىلاپ، مۇرنىنان سوراسى اققان قاي اتاڭ بولىپ ەدى؟!”،- دەدى قوعام قايراتكەرى.
سونىمەن قاتار، تۇرار ساتتارقىزى قازىرگى اياعى اۋىرلاعان كەلىنشەكتىردىڭ ءىشىن كورسەتىپ سۋرەتكە تۇسەتىنىن سىنعا الدى.
“باياعىدا ء“تىل بار،كوز بار”،-دەپ اياعى اۋىرلاعان كەلىنشەك ەشكىمگە ايتپاعان. كەڭ كويلەك كيىپ، ءىشىن بىلدىرمەۋگە تىرىسقان. ءتىپتى شەرميگەن ىشىنەن قىسىلىپ، “ۇيات بولادى” دەپ توركىنىنە دە بارماعان. ال قازىر قاراساڭ، جاھانعا جار سالىپ، الەۋمەتتىك جەلىگە سۋرەتىن سالىپ، گەندەر پاتي دەپ، توي جاساپ جاتادى. بۇل ءبىزدىڭ قازاقىلىق داستۇرىمىزگە دە، جاراتىلىسىمىزعا دا جات دۇنيە. بۇگىندە بالالار اراسىندا نەشە ءتۇرلى اۋرۋ بار.
كەيدە وسىنىڭ بارلىعى ءوزىمىزدىڭ وزەگىمىزدى وگەيسىنىپ، ۇلتتىق تامىرىمىزدان اجىراۋىمىزدان دا شىعار ما دەپتە ويلايمىن. ءتىپتى بىلتىر وسى ەلىمىزدەگى وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا قاتىستى اجەپتاۋىر كوميسسيانىڭ مۇشەسى بولىپ جۇرگەن، اجە جاسىنداعى ايەلدەردىڭ وزگە ۇلتتىڭ كيىمىن كيىپ ۆەچەرينكا جاساعان سۋرەتتەرىن كورىپ، ء“سوزى باسقا، ءوزى باسقا” جاندار وسكەلەڭ ۇرپاققا قانداي ونەگە بولماق؟،-دەپ ويلاعان ەدىم.
وكىنىشتىسى، بۇگىندە “سىرتى باسقا، ءىشى باسقا” قاسقالار كوپ. ولار وسكەلەڭ ۇرپاققا ونەگە بولا الماي، كوپ جاستارىمىز ء“وزىن تاني الماي” اداسىپ، دىلدەن دە، دىننەن دە شاتاسىپ ءجۇر. تاربيەلىك ءمانى بار سالت-ءداستۇرىمىز، ونەگە بولار ءىسى جوق، ۇلت بولساق، جارايدى دەر ەدىم. تۇسىنە بىلگەن جانعا، قازاقتىڭ قاي ءداستۇرىن الساق تا، تۇنىپ تۇرعان تاربيە باستاۋى، وسكەلەڭ ۇرپاققا ونەگە”،- دەدى ول.
ودان بولەك، جۋرناليست قازاقتا كەرەمەت سالت-داستۇردەر بارىن جانە تاربيەلىك ءمانى بارىن ايتا كەتتى.
“قازاققا جات، ەشقانداي تاربيەلىك ءمانى جوق، باسقادان قالمايمىن دەپ، وزگەنىڭ قاڭسىعىن جاپا-تارماعاي جاساپ جاتقان ءار قازاق وسى ارەكەتىمەن ءوز ۇرپاعىن ۇلتتىق تامىرىنان اجىراتىپ جاتقانىن ۇمىتپاسا ەكەن. قازاقىلىق تانىمعا جات دۇنيە “جۇقپالى ۆيرۋستاي” تاراماسىن دەسەك، اقساقالدى اتالارىمىز بەن اق جاۋلىقتى اجەلەرىمىز، ورتا بۋىن اعا-اپالار جاستارعا ونەگە بولىپ، بىلگەنىمىزدى ۇيرەتىپ،
ء“اي، بالالار، بۇلارىڭ بولمايدى. امەريكا مەن ەۋروپا بىزگە ۇلگى ەمەس. ءبىز قازاقپىز. ال قازاق داستۇرگە باي حالىق. تاربيەلىك ءمانى، ونەگەلى مىنانداي داستۇرلەرىمىز بار. ال مىناۋ قازاقتا جوق، ۇلتىمىزعا وگەي سالت. وزگەنىڭ قاڭسىعىنا ىلەسەمىز دەپ قازاقى ابىرويدان ايىرىلمايىق، اداسپاڭدار. ۇيات بولادى”،-دەپ اقىل ايتۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟!
ۇرپاعىمىزدىڭ بويىندا سىرتتان كىرگەن جات نارسەگە قارسى تۇرارلىق “قازاقىلىق يممۋنيتەتتى” اعا بۋىن قالىپتاستىرماسا، جاستارىمىز قايدان بىلمەك؟! قازاق – ۇلت بولاشاعىن ويلاپ، ۇرپاق تاربيەسىن بارىنەن جوعارى ورىنعا قويعان حالىق.
ۇلتتىق تاربيە وسكەن ۇيادان، وتباسىنان باستاۋ الاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان دا قازاق “ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ”،-دەپ ۇرپاعىنىڭ بويىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتى ءسىڭىرىپ، ۇياسىنان قىران ەتىپ تاربيەلەگەن. ال بۇگىنگى كەيبىر قازاق ءوز شاڭىراعىندا، ءوز ۇياسىندا “تسۆەتنوي ۆەچەرينكا”، “گەندەر پاتي” سياقتى وزگەنىڭ قاڭسىعىن دارىپتەپ، ءوز قازاقتىعىن مەنسىنبەي، ءوز قاعىنان ءوزى جەرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىعىن وگەيسىنىپ، ءوز ۇرپاعىن الاستىرىپ، ۇلت تامىرىنان بالتا شاۋىپ، ۇرپاعىن ءدۇبارا ەتىپ تاربيەلەپ جاتىر.
قازاقىلىقتى تەك قازاق عانا ساقتاپ قالا الاتىنىن ۇمىتپايىق! وزىمىزدە دە كەرەمەت سالت-داستۇرلەر جەتەرلىك! گەندەر ءپاتيدىڭ ورنىنا “قۇرساق شاشۋ” بار، تسۆەتنوي ۆەچەرينكانىڭ ورنىنا “باستاڭعى” بار. قازاقى سالت-ءداستۇر جايلى بىلەمىن دەسەڭىزدەر، زەينەپ احمەتوۆا اپامىزدىڭ “كۇرەتامىرىن” وقىڭىزدار”، دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى.
