Aǧa buynnyŋ mındetı - öskeleŋ ūrpaq boiynda qazaqylyq immunitet qalyptastyru.Ūrpaǧymyz adaspasyn desek, özgege elıkteudı qoiuymyz kerek! Būl pıkırdı "Qara şaŋyraq" ūlttyq tärbie beru mektebınıŋ jetekşısı - tarihşy, jurnalist, qoǧam qairatkerı Tūrar Sättarqyzy Facebook paraqşasyna jazdy, dep habarlaidy “Adyrna” tılşısı.
“Äleujelı, tik-tok degenıŋde aqyl aitar atasy men apasynan bastap bala-şaǧasyna deiın jeŋıl ärı tez “tanymal bolu” jolyna tüsıp, “äleujelınıŋ jūldyzy” boluǧa kırısıp ketıptı. Ruhani qūndylyq ūmytylyp, materialdyq qūndylyq alǧa şyǧyp, qalai bolǧanda da aqşa tabu bolyp kettı bar oiymyz. Jasap jatqan özge emes, öz qazaǧym! Jūrtym-au, mynau qazaq qaida barady? “Äi deitın äje, qoi deitın qoja joq” bolyp, öz qolymyzben öz ūrpaǧymyzdy dübara ūltqa ainaldyryp jatqanymyz, nesı?
Şaly da, kempırı de jastarǧa “täit” dep tyiym saludyŋ, bolmasa, önegelı söz, aqyl aitudyŋ ornyna svetnoi vecherinkanyŋ bel ortasynda jür. Elıktegış, erme ūlt boldyq. Äiteuır özımızdıkınen görı özgenıkı keremet bolyp körınıp tūrady.
“Bıreudıŋ qaŋsyǧyn taŋsyq” köremız. Qazaqylyqtan qaşamyz. Qalai ūlt bolyp qalamyz? Özımızde taŋǧaldyrar dünie joqtai, basqalardyŋ aitqanyna “auzymyzdy aşyp, közımızdı jūmyp” taŋǧalamyz. Bızdıŋ elıktegenımız sonşalyqty bügınde syrttan kelgen “gender patidı”, “hellouindı”merekelep jürgenımız azdai, endı “svetnaia vecherinka” degenge jappai köşıppız. Mūnyŋ “jūqpaly virus” siiaqty tez taraǧany sonşalyqty, tıptı tik-tok, äleumettık jelıde qazekem ülkenı-kışısımen qosa, bütın otbasymen kırısıp ketıptı. Bır qyzyǧy, mūnyŋ bärı qalany qoiyp, endı auylǧa da jetıptı.
Qazaqtyŋ “qaimaǧy būzylmaǧan”, salt-dästürı saqtalǧan bır auyldan jaqynda tanysym habarlasyp: Tūrar apai, gender pati, svetnoi vecherinka auylǧa da keldı. Kelınınıŋ aiaǧy auyrlap üiınde “gender pati” jasap jatsa, qaiyn atasy eşnärse tüsınbei dal bolyp otyr. Al svetnoi vecherinka keŋ etek aldy,- deidı. Özegıŋdı örteitını, qaimaǧy būzylmaǧan qazaqylyq saqtalǧan auyldyŋ özınde de kışısın qoiyp, aqyl aitar ülkender de kırısıp ketıptı”,- dep jazdy jurnalist.
Sondai-aq, ol “Svetnaia vecherinka” şetten ädeiı LGBT-ny jarnamalauǧa, jastardyŋ közın de, özın de üiretuge kelgen dünie siiaqty ekenın aita kettı.
“Eŋ soraqysy, “Svetnaia vecherinkany” balabaqşa, mektepterde de merekeleuge rūqsat beretın mektep äkımşılıkterı bar eken. Qarap otyrsam, Svetnaia vecherinkanyŋ tüsı köbıne aşyq tüstı, kempırqosaqtyŋ tüsıne kelıp jatady. Al ol LGBT tuy.
Būl şetten ädeiı LGBT (lesbiiankalar, geiler, biseksualdar men transgenderler)jarnamalauǧa, jastardyŋ közın de, özın de üiretuge kelgen dünie siiaqty körınedı. Al bızdıŋ qazekeŋ ony ūqpai, jappai toilap, ūrpaǧynyŋ közın tūzdai qūrtuǧa kırısken siiaqty.
Baiaǧyda deseŋ, taǧy bır eskınıŋ közı dep qaraidy. Sol baiaǧyda aiaǧy auyr kelınşegınıŋ şermigen qarnyn sipap suretke tüsse, mynauyŋnyŋ esı dūrys emes der edı. Bügınde erlerımız ez bop bara ma, gender patide jylap, äielınıŋ qarnyn sipap suretke tüsıp jatqan jıgıtterge qarap, ne derıŋdı bılmeidı ekensıŋ, tıptı. Tıptı ony jariialaudan arlanbaidy. Namys qaida, erler? Sodan kelıp, erkekter qaida?,-deimız. “Qatynym bala tuǧaly jatyr”,- dep jylap, mūrnynan sorasy aqqan qai ataŋ bolyp edı?!”,- dedı qoǧam qairatkerı.
Sonymen qatar, Tūrar Sättarqyzy qazırgı aiaǧy auyrlaǧan kelınşektırdıŋ ışın körsetıp suretke tüsetının synǧa aldy.
Odan bölek, jurnalist qazaqta keremet salt-dästürder baryn jäne tärbielık mänı baryn aita kettı.“Baiaǧyda “tıl bar,köz bar”,-dep aiaǧy auyrlaǧan kelınşek eşkımge aitpaǧan. Keŋ köilek kiıp, ışın bıldırmeuge tyrysqan. Tıptı şermigen ışınen qysylyp, “ūiat bolady” dep törkınıne de barmaǧan. Al qazır qarasaŋ, jahanǧa jar salyp, äleumettık jelıge suretın salyp, gender pati dep, toi jasap jatady. Būl bızdıŋ qazaqylyq dästürımızge de, jaratylysymyzǧa da jat dünie. Bügınde balalar arasynda neşe türlı auru bar.
Keide osynyŋ barlyǧy özımızdıŋ özegımızdı ögeisınıp, ūlttyq tamyrymyzdan ajyrauymyzdan da şyǧar ma depte oilaimyn. Tıptı byltyr osy elımızdegı Otbasylyq qūndylyqtarǧa qatysty äjeptäuır komissiianyŋ müşesı bolyp jürgen, äje jasyndaǧy äielderdıŋ özge ūlttyŋ kiımın kiıp vecherinka jasaǧan suretterın körıp, “sözı basqa, özı basqa” jandar öskeleŋ ūrpaqqa qandai önege bolmaq?,-dep oilaǧan edım.
Ökınıştısı, bügınde “syrty basqa, ışı basqa” qasqalar köp. Olar öskeleŋ ūrpaqqa önege bola almai, köp jastarymyz “özın tani almai” adasyp, dılden de, dınnen de şatasyp jür. Tärbielık mänı bar salt-dästürımız, önege bolar ısı joq, ūlt bolsaq, jaraidy der edım. Tüsıne bılgen janǧa, qazaqtyŋ qai dästürın alsaq ta, tūnyp tūrǧan tärbie bastauy, öskeleŋ ūrpaqqa önege”,- dedı ol.
“Qazaqqa jat, eşqandai tärbielık mänı joq, basqadan qalmaimyn dep, özgenıŋ qaŋsyǧyn japa-tarmaǧai jasap jatqan är qazaq osy äreketımen öz ūrpaǧyn ūlttyq tamyrynan ajyratyp jatqanyn ūmytpasa eken. Qazaqylyq tanymǧa jat dünie “jūqpaly virustai” taramasyn desek, aqsaqaldy atalarymyz ben aq jaulyqty äjelerımız, orta buyn aǧa-apalar jastarǧa önege bolyp, bılgenımızdı üiretıp,
“Äi, balalar, būlaryŋ bolmaidy. Amerika men Europa bızge ülgı emes. Bız qazaqpyz. Al qazaq dästürge bai halyq. Tärbielık mänı, önegelı mynandai dästürlerımız bar. Al mynau qazaqta joq, ūltymyzǧa ögei salt. Özgenıŋ qaŋsyǧyna ılesemız dep qazaqy abyroidan aiyrylmaiyq, adaspaŋdar. Ūiat bolady”,-dep aqyl aituymyz kerek emes pe?!
Ūrpaǧymyzdyŋ boiynda syrttan kırgen jat närsege qarsy tūrarlyq “qazaqylyq immunitettı” aǧa buyn qalyptastyrmasa, jastarymyz qaidan bılmek?! Qazaq – ūlt bolaşaǧyn oilap, ūrpaq tärbiesın bärınen joǧary orynǧa qoiǧan halyq.
Ūlttyq tärbie ösken ūiadan, otbasynan bastau alatyny belgılı. Sondyqtan da qazaq “Ūiada ne körseŋ, ūşqanda sony ılersıŋ”,-dep ūrpaǧynyŋ boiyna ūlttyq qūndylyqty sıŋırıp, ūiasynan qyran etıp tärbielegen. Al bügıngı keibır qazaq öz şaŋyraǧynda, öz ūiasynda “svetnoi vecherinka”, “gender pati” siiaqty özgenıŋ qaŋsyǧyn därıptep, öz qazaqtyǧyn mensınbei, öz qaǧynan özı jerıp, ūlttyq qūndylyǧyn ögeisınıp, öz ūrpaǧyn alastyryp, ūlt tamyrynan balta şauyp, ūrpaǧyn dübara etıp tärbielep jatyr.
Qazaqylyqty tek qazaq ǧana saqtap qala alatynyn ūmytpaiyq! Özımızde de keremet salt-dästürler jeterlık! Gender patidıŋ ornyna “Qūrsaq şaşu” bar, svetnoi vecherinkanyŋ ornyna “Bastaŋǧy” bar. Qazaqy salt-dästür jaily bılemın deseŋızder, Zeinep Ahmetova apamyzdyŋ “Küretamyryn” oqyŋyzdar”, dep sözın qorytyndylady.
