Aǵa býynnyń mindeti - óskeleń urpaq boıynda qazaqylyq ımmýnıtet qalyptastyrý.Urpaǵymyz adaspasyn desek, ózgege elikteýdi qoıýymyz kerek! Bul pikirdi "Qara shańyraq" ulttyq tárbıe berý mektebiniń jetekshisi - tarıhshy, jýrnalıst, qoǵam qaıratkeri Turar Sáttarqyzy Facebook paraqshasyna jazdy, dep habarlaıdy “Adyrna” tilshisi.
“Áleýjeli, tık-tok degenińde aqyl aıtar atasy men apasynan bastap bala-shaǵasyna deıin jeńil ári tez “tanymal bolý” jolyna túsip, “áleýjeliniń juldyzy” bolýǵa kirisip ketipti. Rýhanı qundylyq umytylyp, materıaldyq qundylyq alǵa shyǵyp, qalaı bolǵanda da aqsha tabý bolyp ketti bar oıymyz. Jasap jatqan ózge emes, óz qazaǵym! Jurtym-aý, mynaý qazaq qaıda barady? “Áı deıtin áje, qoı deıtin qoja joq” bolyp, óz qolymyzben óz urpaǵymyzdy dúbara ultqa aınaldyryp jatqanymyz, nesi?
Shaly da, kempiri de jastarǵa “táıt” dep tyıym salýdyń, bolmasa, ónegeli sóz, aqyl aıtýdyń ornyna vetnoı vecherınkanyń bel ortasynda júr. Eliktegish, erme ult boldyq. Áıteýir ózimizdikinen góri ózgeniki keremet bolyp kórinip turady.
“Bireýdiń qańsyǵyn tańsyq” kóremiz. Qazaqylyqtan qashamyz. Qalaı ult bolyp qalamyz? Ózimizde tańǵaldyrar dúnıe joqtaı, basqalardyń aıtqanyna “aýzymyzdy ashyp, kózimizdi jumyp” tańǵalamyz. Bizdiń eliktegenimiz sonshalyqty búginde syrttan kelgen “gender patıdi”, “helloýındi”merekelep júrgenimiz azdaı, endi “vetnaıa vecherınka” degenge jappaı kóshippiz. Munyń “juqpaly vırýs” sııaqty tez taraǵany sonshalyqty, tipti tık-tok, áleýmettik jelide qazekem úlkeni-kishisimen qosa, bútin otbasymen kirisip ketipti. Bir qyzyǵy, munyń bári qalany qoıyp, endi aýylǵa da jetipti.
Qazaqtyń “qaımaǵy buzylmaǵan”, salt-dástúri saqtalǵan bir aýyldan jaqynda tanysym habarlasyp: Turar apaı, gender patı, vetnoı vecherınka aýylǵa da keldi. Kelininiń aıaǵy aýyrlap úıinde “gender patı” jasap jatsa, qaıyn atasy eshnárse túsinbeı dal bolyp otyr. Al vetnoı vecherınka keń etek aldy,- deıdi. Ózegińdi órteıtini, qaımaǵy buzylmaǵan qazaqylyq saqtalǵan aýyldyń ózinde de kishisin qoıyp, aqyl aıtar úlkender de kirisip ketipti”,- dep jazdy jýrnalıst.
Sondaı-aq, ol “vetnaıa vecherınka” shetten ádeıi LGBT-ny jarnamalaýǵa, jastardyń kózin de, ózin de úıretýge kelgen dúnıe sııaqty ekenin aıta ketti.
“Eń soraqysy, “vetnaıa vecherınkany” balabaqsha, mektepterde de merekeleýge ruqsat beretin mektep ákimshilikteri bar eken. Qarap otyrsam, vetnaıa vecherınkanyń túsi kóbine ashyq tústi, kempirqosaqtyń túsine kelip jatady. Al ol LGBT týy.
Bul shetten ádeıi LGBT (lesbııankalar, geıler, bıseksýaldar men transgenderler)jarnamalaýǵa, jastardyń kózin de, ózin de úıretýge kelgen dúnıe sııaqty kórinedi. Al bizdiń qazekeń ony uqpaı, jappaı toılap, urpaǵynyń kózin tuzdaı qurtýǵa kirisken sııaqty.
Baıaǵyda deseń, taǵy bir eskiniń kózi dep qaraıdy. Sol baıaǵyda aıaǵy aýyr kelinsheginiń shermıgen qarnyn sıpap sýretke tússe, mynaýyńnyń esi durys emes der edi. Búginde erlerimiz ez bop bara ma, gender patıde jylap, áıeliniń qarnyn sıpap sýretke túsip jatqan jigitterge qarap, ne derińdi bilmeıdi ekensiń, tipti. Tipti ony jarııalaýdan arlanbaıdy. Namys qaıda, erler? Sodan kelip, erkekter qaıda?,-deımiz. “Qatynym bala týǵaly jatyr”,- dep jylap, murnynan sorasy aqqan qaı atań bolyp edi?!”,- dedi qoǵam qaıratkeri.
Sonymen qatar, Turar Sáttarqyzy qazirgi aıaǵy aýyrlaǵan kelinshektirdiń ishin kórsetip sýretke túsetinin synǵa aldy.
“Baıaǵyda “til bar,kóz bar”,-dep aıaǵy aýyrlaǵan kelinshek eshkimge aıtpaǵan. Keń kóılek kıip, ishin bildirmeýge tyrysqan. Tipti shermıgen ishinen qysylyp, “uıat bolady” dep tórkinine de barmaǵan. Al qazir qarasań, jahanǵa jar salyp, áleýmettik jelige sýretin salyp, gender patı dep, toı jasap jatady. Bul bizdiń qazaqylyq dástúrimizge de, jaratylysymyzǵa da jat dúnıe. Búginde balalar arasynda neshe túrli aýrý bar.
Keıde osynyń barlyǵy ózimizdiń ózegimizdi ógeısinip, ulttyq tamyrymyzdan ajyraýymyzdan da shyǵar ma depte oılaımyn. Tipti byltyr osy elimizdegi Otbasylyq qundylyqtarǵa qatysty ájeptáýir komıssııanyń múshesi bolyp júrgen, áje jasyndaǵy áıelderdiń ózge ulttyń kıimin kıip vecherınka jasaǵan sýretterin kórip, “sózi basqa, ózi basqa” jandar óskeleń urpaqqa qandaı ónege bolmaq?,-dep oılaǵan edim.
Ókinishtisi, búginde “syrty basqa, ishi basqa” qasqalar kóp. Olar óskeleń urpaqqa ónege bola almaı, kóp jastarymyz “ózin tanı almaı” adasyp, dilden de, dinnen de shatasyp júr. Tárbıelik máni bar salt-dástúrimiz, ónege bolar isi joq, ult bolsaq, jaraıdy der edim. Túsine bilgen janǵa, qazaqtyń qaı dástúrin alsaq ta, tunyp turǵan tárbıe bastaýy, óskeleń urpaqqa ónege”,- dedi ol.
Odan bólek, jýrnalıst qazaqta keremet salt-dástúrder baryn jáne tárbıelik máni baryn aıta ketti.
“Qazaqqa jat, eshqandaı tárbıelik máni joq, basqadan qalmaımyn dep, ózgeniń qańsyǵyn japa-tarmaǵaı jasap jatqan ár qazaq osy áreketimen óz urpaǵyn ulttyq tamyrynan ajyratyp jatqanyn umytpasa eken. Qazaqylyq tanymǵa jat dúnıe “juqpaly vırýstaı” taramasyn desek, aqsaqaldy atalarymyz ben aq jaýlyqty ájelerimiz, orta býyn aǵa-apalar jastarǵa ónege bolyp, bilgenimizdi úıretip,
“Áı, balalar, bularyń bolmaıdy. Amerıka men Eýropa bizge úlgi emes. Biz qazaqpyz. Al qazaq dástúrge baı halyq. Tárbıelik máni, ónegeli mynandaı dástúrlerimiz bar. Al mynaý qazaqta joq, ultymyzǵa ógeı salt. Ózgeniń qańsyǵyna ilesemiz dep qazaqy abyroıdan aıyrylmaıyq, adaspańdar. Uıat bolady”,-dep aqyl aıtýymyz kerek emes pe?!
Urpaǵymyzdyń boıynda syrttan kirgen jat nársege qarsy turarlyq “qazaqylyq ımmýnıtetti” aǵa býyn qalyptastyrmasa, jastarymyz qaıdan bilmek?! Qazaq – ult bolashaǵyn oılap, urpaq tárbıesin bárinen joǵary orynǵa qoıǵan halyq.
Ulttyq tárbıe ósken uıadan, otbasynan bastaý alatyny belgili. Sondyqtan da qazaq “Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń”,-dep urpaǵynyń boıyna ulttyq qundylyqty sińirip, uıasynan qyran etip tárbıelegen. Al búgingi keıbir qazaq óz shańyraǵynda, óz uıasynda “vetnoı vecherınka”, “gender patı” sııaqty ózgeniń qańsyǵyn dáriptep, óz qazaqtyǵyn mensinbeı, óz qaǵynan ózi jerip, ulttyq qundylyǵyn ógeısinip, óz urpaǵyn alastyryp, ult tamyrynan balta shaýyp, urpaǵyn dúbara etip tárbıelep jatyr.
Qazaqylyqty tek qazaq ǵana saqtap qala alatynyn umytpaıyq! Ózimizde de keremet salt-dástúrler jeterlik! Gender patıdiń ornyna “Qursaq shashý” bar, vetnoı vecherınkanyń ornyna “Bastańǵy” bar. Qazaqy salt-dástúr jaıly bilemin deseńizder, Zeınep Ahmetova apamyzdyń “Kúretamyryn” oqyńyzdar”, dep sózin qorytyndylady.
