"Adyrna" ūlttyq portaly soŋǧy üş ai aralyǧynda Qazaqstan Respublikasynyŋ oblystyq sottarymen, qalalyq sottarmen jäne sudia, zaŋgerlermen bailanys ornatyp, halyqtyŋ qūqyqtyq sauattylyǧyn arttyratyn maqalalar men sūhbattardy oqyrmanǧa ūsynǧan bolatyn. Al kezektı materialda osy uaqytqa deiın aitylǧan oilar men tūşymdy pıkırlerdı jinaqtady.
Prezidenttıŋ "Qazaqstan joly – 2050: Bır maqsat, bır müdde, bır bolaşaq" atty joldauynda "älemnıŋ damyǧan 30 elınıŋ qataryna ūmtylys kezınde bızge bäsekelestık, ädılettılık, zaŋnyŋ üstemdıgı jäne joǧary qūqyqtyq mädeniet ahualy qajet" dep atap körsetken edı. Memleket basşysy üş negızgı mındettı: ūlttyq qūqyqtyŋ bäsekege qabılettılıgın, zaŋ üstemdıgın jäne joǧary qūqyqtyq mädeniettı qamtamasyz etudı ıske asyruǧa erekşe nazar audardy. Osy tūrǧyda halyqtyŋ qūqyqtyq mädenietın, mäselelerın baǧalau men şeşudıŋ jaŋa täsılderın üiymdastyrudyŋ maŋyzy zor.
Qazaqstannyŋ aldynda qūqyqtyq mädenietı joǧary, zaŋdy qūrmetteitın, gumanizm men ädılettılık qaǧidattary äreket etetın qūqyqtyq, azamattyq qoǧam qūru mındetı tūr. Al būl maqsat halyqtyŋ qūqyqtyq sanasynyŋ, qūqyqtyq mädenietınıŋ, äleumettık jäne ziiatkerlık damuynyŋ joǧary deŋgeiıne ie bolǧan, öz taŋdauyn erkın qabyldaǧan jäne öz äreketterı üşın derbes jauap beruge qabılettı bolǧan kezde ǧana oryndalady. Qūqyqtyq sana men qūqyqtyq mädeniettıŋ joǧary deŋgeiı täuelsız, ädılettı, qūrmettı sot bilıgı ornyqqan uaqytta ǧana bolady. Osyǧan bailanysty qazaqstandyq azamattyq qoǧamnyŋ qūqyqtyq sanasy men qūqyqtyq mädenietınıŋ deŋgeiın arttyruda sot jüiesı negızgı röl atqarady. Qūqyq teoriiasyndaǧy qūqyqtyq sana men qūqyqtyq mädeniet degenımız ne?
Qūqyqtyq sana - būl adamdardyŋ ıs-äreketke nemese memleket tarapynan qabyldanǧan zaŋǧa qatynasyn bıldıretın ideialar jiyntyǧy. Qūrylymdyq tūrǧydan qūqyqtyq sana ekı negızgı elementten tūrady: qūqyqtyq psihologiia jäne qūqyqtyq ideologiia. Qūqyqtyq psihologiianyŋ mazmūny - adamdarda qoldanystaǧy qūqyqtyq normalarǧa jäne olardy qoldanu praktikasyna bailanysty paida bolatyn sezımder, emosiialar, täjıribeler, köŋıl-küiler, ädetter, stereotipter. Qūqyqtyq ideologiia - būl qūqyqtyq şyndyqty konseptualdy, jüielengen türde körsetetın jäne baǧalaityn qūqyqtyq ideialardyŋ, teoriialardyŋ, közqarastardyŋ jiyntyǧy. Mysaly, Qazaqstan Respublikasyna qatysty qūqyqtyq ideologiianyŋ közderıne Qazaqstan Respublikasynyŋ 2010 jyldan 2020 jylǧa deiıngı kezeŋge arnalǧan qūqyqtyq saiasat tūjyrymdamasyn jatqyzuǧa bolady.
Qūqyqtyq mädeniet - qūqyqtyq aktılerdı, qūqyqtyq jäne qūqyq qoldanu qyzmetın, jeke adamnyŋ qūqyqtyq sanasy men qūqyqtyq damuyn, sondai-aq onyŋ mınez-qūlqynyŋ erkındıgı arqyly qol jetkızgen qūqyqtyq ömırdıŋ sapaly jai-küiı. Qoǧamnyŋ qūqyqtyq sanasy men qūqyqtyq mädenietınıŋ joǧary deŋgeiın qalyptastyruda sot jüiesınıŋ rölı öte maŋyzdy.
Memleket basşysy N.Ä. Nazarbaev sudialardyŋ VI sezınde söilegen sözınde
"Täuelsız jäne ädıl sot – kez kelgen memleket qyzmetınıŋ özegı. Onsyz älemnıŋ bırde-bır elınde qolaily investisiialyq ahual da, azamattardyŋ äl-auqatynyŋ joǧary deŋgeiı de, qoǧamnyŋ tabysty damuy da mümkın emes" degen edı.Soŋǧy jyldary Qazaqstan Respublikasy Joǧarǧy Sotynyŋ basşylyǧymen mynadai baǧyttar boiynşa auqymdy jūmys jürgızıldı: zaŋnamalyq normalardy däiektı jetıldıru, sot qūrylysyn jetıldıru, daular men janjaldardy şeşudıŋ balama täsılderın engızu, azamattardyŋ qalyŋ jıgınıŋ sot törelıgıne qol jetkızuın qamtamasyz etu, Qazaqstannyŋ sudialar korpusynyŋ käsıbilıgın arttyru. 2015 jylǧy 1 qaŋtarynan bastap Qylmystyq kodeks, Joǧarǧy Sot jaŋa Azamattyq ıs jürgızu kodeksı äzırlendı, onda proseske qatysuşylar üşın yŋǧaily jäne jedel zamanaui tehnologiialardy keŋınen qoldana otyryp, azamattyq ısterdı qarau tärtıbı qarastyrylǧan. Jūrtşylyq üşın sot aqparatynyŋ barynşa aşyqtyǧyn jäne qoljetımdılıgın qamtamasyz etu maqsatynda Joǧarǧy Sottyŋ saitynda bıryŋǧai aqparattyq-taldau bazasynda jabyq otyrystarda qaralǧan ısterdı qospaǧanda, sot aktılerı ornalastyrylady. Sot otyrysy zaldary audio-beinejazu jüielerımen jaraqtandyrylǧan, prosesterge qatysuşylardy habardar etu üşın SMS habarlamalar engızılgen, proseske qatysuşylarmen beinekonferensiia bailanys jüiesı, barlyq sottarda elektrondyq sot ısın jürgızu engızılgen. "Sot kabinetı" aqparattyq servisı arqyly sot organdarynyŋ onlain-qyzmetterıne qoljetımdılık qamtamasyz etıledı. Azamat nemese zaŋdy tūlǧa özıne yŋǧaily kez kelgen uaqytta, üiden nemese keŋseden şyqpai, internet arqyly ötınış bere alady. Būl orasan zor jūmystyŋ barlyǧy, sözsız, zaŋ üstemdıgın qamtamasyz etu üşın, sot törelıgın ıske asyru sapasyn jaqsartuǧa, sot jüiesınıŋ oŋ imidjın, sottardyŋ aşyqtyǧyn, halyqtyŋ sot törelıgıne qoljetımdılıktı arttyruǧa baǧyttalǧan. Qazırgı uaqytta köptegen adamdar sottardan kömek sūraidy, būl sot jüiesıne degen senımnıŋ artqandyǧyn körsetedı.
Ūqsas jaŋalyqtar
