«Adyrna» ūlttyq portalynyŋ kezektı sūhbaty M.S. Narikbaev atyndaǧy KAZGIýU Universitetınıŋ oqytuşylarmen boldy.
Qylmystyq sot törelıgı departamentınıŋ aǧa oqytuşysy, zaŋ ǧylymdarynyŋ magistrı Aşirbekova Qūralai Bolatbekovna
-Qūralai hanym, sot jüiesıne, zaŋǧa bailanysty aqparattardyŋ qoljetımdılıgı men aşyqtyǧy qandai deŋgeide?
-2015 jylǧy 16 qaraşadaǧy Qazaqstan Respublikasynyŋ «Aqparatqa qol jetkızu turaly» Zaŋynyŋ 6-babyna säikes qol jetkızuge şekteu qoiylmaityn aqparattar közdelgen.
Sot törelıgı jariialylyq qaǧidatyna säikes azamattarǧa qoljetımdı. Aqparattyq-anyqtamalyq jüieler arqyly sot törelıgınıŋ aşyqtyǧy qamtamasyz etıledı. Proseske qatysqan nemese kez-kelgen adam sot kabinetıne tırkelıp, sottyŋ qabyldaǧan şeşımderımen tanysa alady. Būl sot bilıgıne qoǧam tarapynan senımdılıktı artady. QR Joǧarǧy Sotynyŋ resmi saitynda halyqqa qyzmet bölıgınde qūqyqtyq kömek, aryzdardyŋ ülgılerı, jiı qoiylatyn sūraqtardyŋ jauaptary ornalasqan. Degenmen qoldanystaǧy zaŋnamaǧa jiı özgerıs pen tolyqtyrular engızu saldarynan aqparatty da jaŋartyp säikestendırudı eskeru qajet.
Sot aktılerınıŋ bankı qoǧamnyŋ qūqyqtyq sauattylyǧyn arttyruǧa septıgın tigızuı mümkın. Belgılı bır ıstıŋ sanaty nemese nysanasy boiynşa aumaqtaǧy sot organynyŋ aktılerımen tanysa otyryp, qalyptasqan sot praktikasyn anyqtauǧa bolady, sondai-aq naqty daudyŋ nemese qūqyq būzuşylyqtyŋ qaraluy boiynşa şeşu joldaryn boljamdap belgıleuge bolady. Osylaişa sot törelıgınıŋ aktılerıne qoljetımdılık arqyly azamattardyŋ öz qūqyqtary men müddelerın derbes qorǧau mümkındıgı bar.
Azamattar öz qūqyqtyq mädeniettılıgın arttyru maqsatynda «adilet.zan.kz» Qazaqstan Respublikasy normativtık qūqyqtyq aktılerınıŋ aqparattyq-qūqyqtyq jüiesı arqyly qoldanystaǧy zaŋnamalarmen tanysa alady.
-Qazaqstandaǧy beiındı vedomstvolar adam qūqyǧyn qorǧau tūrǧysynda qalai jūmys ıstep jatyr? Qiyndyqtar joq pa?
-Memlekettık organdar aqparattyq tehnologiialardy tiımdı paidalanuda, äleumettık jelıler arqyly qoǧamǧa tez ärı senımdı aqparatty jariialauda. Sonymen qatar, Egov, I-komek, telegramm-bot baǧdarlamalar tiıstı memlekettık qyzmet körsetulerge uaqytty ünemdeu jäne qaşyqtyqtan qol jetkızudı qamtamasyz etedı. Äleumettık jelıler arqyly qoǧammen kerı bailanys tiımdı jürgızıledı. Elektrondyq portal arqyly tüsken şaǧymdar dereu qaralyp, tiıstı qyzmetter körsetıledı.
-Sot kabinetı, elektrondyq sot siiaqty ǧalamtor jüiesı arqyly jüzege asatyn prosessterdıŋ artyqşylyǧy nede? Qoǧam būl özgerıstı tolyqtai igere aldy ma?
-Sot otyrystarynyŋ onlain formatta ötkızıluınıŋ tiımdı jaqtary bar. Qazırgı sot prosesterı WatsApp messendjerı, Zoom baǧdarlamasy arqyly jürgızıledı. Proseske qatysuşylar sot ǧimaratyna baru, sottyŋ kütu zalynda sot mäjılıs zalyna şaqyrudy tosyp otyruǧa uaqyttaryn jūmsamaidy. Alaida, ǧalamtor jelısınıŋ sapasy men qoljetımdılıgın eskeru qajet. Sonymen qatar onlain sot talqylauy barysynda advokat, zaŋgerlerdıŋ öz klientımen keŋesuge mümkındıkterı bolmai jatady.
Sot jäne memlekettık organdardyŋ aqparattyq tehnologiialardy tiımdı qoldanu arqyly qoǧamnyŋ tez jäne senımdı aqparatqa qoljetımdılıgın qamtamasyz etedı.
Zaŋ ǧylymdarynyŋ kandidaty, Qūqyq joǧary mektebınıŋ dosentı Kudiiarova Ulbala Erzatovna
-Ūlbala hanym, sot prosesıne jügınbei, aradaǧy arazdyqty, dauly mäselelerdı mediasiialyq jolmen şeşıp, beibıt kelısımge keletın jaǧdailar jiı kezdese me?
Şyn mänınde de, qazırgı taŋda taraptar arasynda tuyndaǧan daulardy sot prosesıne jügınbei-aq, mediasiia jolymen şeşuge bolady. Būǧan negız bolǧan Elbasymyz N.Ä. Nazarbaevtyŋ 24.08.2009 jylǧy № 858 Jarlyǧy, iaǧni qūqyqtyq saiasat tūjyrymdamasyn tılge tiek etsek bolady. Būnda azamattyq prosestık zaŋnamasyn jetıldıru baǧytynyŋ bırı retınde sot tärtıbımen da, sottan tys tärtıppen de jeke qūqyqtyq daular taraptar arasynda tuyndaǧan kezde ymyraǧa qol jetkızudıŋ täsılı retınde mediasiiany bekıtu bolyp tabyldy. Būǧan qosa, mediasiiany engızudıŋ negızgı maqsatynyŋ bırı ol sot jüiesın jeŋıldetu dep tüsınu kerek.
Jalpy mediasiia latyn tılınen «mediare», iaǧni deldaldyq etu degendı bıldıredı. Iаǧni taraptar arasynda tuyndaǧan janjaldardy sottyŋ qatysuynsyz, mediatordyŋ kömegımen daudy şeşudıŋ nysany dep tüsınsek bolady. Bügıngı künı 10 jyldam astam uaqyt qoldanystaǧy «Mediasiia» turaly Qazaqstan Respublikasynyŋ 28.12.2011j. Zaŋy 4 taraudan 28 baptan tūrady. Mediasiia ūǧymy osy zaŋnyŋ 2 babynda öz bekımın tapqan, iaǧni mediasiia – taraptardyŋ erıktı kelısım boiynşa jüzege asyrylatyn, olardyŋ özara qolaily şeşımge qol jetkızuı maqsatynda mediatordyŋ järdemdesuımen taraptar arasyndaǧy daudy retteu räsımı. Täjıribede mediasiialyq jolmen daular (janjaldar) şeşılıp, beibıt kelısımge keletın jaǧdailar jiı kezdesedı. Sebebı būl daulasqan taraptar üşın tiımdı, ūzaq merzımdı qajet etpeitın prosess jäne taraptardyŋ kelısımı, ymyraǧa keluı boiynşa oŋtaily şeşım.
-Mediator degenımız kım? Olardy kım, qandai jolmen sailaidy?
-«Mediasiia» turaly Qazaqstan Respublikasynyŋ 28.12.2011j. Zaŋynda mediator ūǧymyna anyqtama berılgen, iaǧni «Mediasiia» turaly QR Zaŋynyŋ talaptaryna säikes käsıbi jäne käsıbi emes negızde mediasiia jürgızu üşın taraptar tartatyn täuelsız jeke tūlǧa. Mediatordyŋ qyzmetı käsıpkerlık qyzmet bolyp tabylmaidy. Mediator öz qyzmetın zaŋ talaptaryna säikes, käsıpqoi mediator nemese qoǧamdyq mediator negızınde jüzege asyra alady. Mediatorlardyŋ özındık qūqyqtary men mındetterı bar. Atap aitsaq, mediator öz kezegınde mediasiia barysynda bır mezgılde barlyq taraptarmen nemese ärqaisysymen jeke-jeke ötkızuge qūqyǧy bar jäne säikesınşe atalmyş janjaldardy şeşu üşın auyzşa da, jazbaşa da ūsynymdar beruge qūqyly. Sonymen qatar, mediator qūpiialylyq qaǧidatyn saqtauǧa jäne öz qyzmetın jüzege asyru üşın köpşılıktı habardar etuge qūqyly. Al endı mediatordyŋ mındetterıne keletın bolsaq, mediasiiaǧa qatysuşy taraptardyŋ kelısımımen mediasiiany jürgızuge äreket etuge, mediasiia taraptarynyŋ qūqyqtary men mındetterın mediasiia bastalǧanǧa deiın tüsındıruge, käsıpqoi mediator mediatorlar qauymdastyǧy bekıtken mediatorlardyŋ käsıptık etikasy kodeksın saqtauǧa, jäne talaptarǧa säikes atqarylǧan jūmys turaly ai saiyn esep beruge mındettı. Mediator bola almaityn tūlǧalar tızımı zaŋda tıkelei közdelgen, olar: memlekettık funksiialardy oryndauǧa uäkılettı jäne oǧan teŋestırılgen adamdar; zaŋ belgılengen tärtıppen sot äreketke qabıletsız nemese äreket qabılettılıgı şekteulı dep tanyǧan adamdar; jeke tūlǧaǧa qatysty qylmystyq qudalau jüzege asyrylatyn jäne zaŋda belgılengen tärtıppen ötelmegen nemese alynbaǧan sottylyǧy bar adamdar.
Käsıbi emes negızdegı (qoǧamdyq mediatorlar) mediator tūrǧyndar jinalysynyŋ hattamasy şeşımı negızınde sailanǧan jäne ol jergılıktı atqaru organdaryna kelu kerek. Būl tūlǧa zaŋ talaptaryna säikes jas mölşerı 40 jasqa tolǧan, halyqtyŋ senımın aqtai alatyn, joǧary bedelge ie tūlǧa boluy tiıs.
-Mediasiianyŋ sottan, mediatorlardyŋ sudialardan aiyrmaşylyǧy qandai?
-Mediasiianyŋ sottan aiyrmaşylyǧy, ol:
- mediasiiada taraptardyŋ özara kelısım boiynşa jäne olardyŋ arasynda mediasiia turaly şart jasalǧan kezden bastap jüzege asady;
- mediasiia taraptardyŋ özara kelısımı boiynşa mediator taŋdalady, iaǧni mediatorlar tızılımıne qosylǧan jäne mediatordyŋ funksiialaryn oryndauǧa kelısım bergen jeke tūlǧa;
- mediasiiada barlyq daulasuşy taraptardyŋ müddesın zaŋ aiasynda eskere otyryp, kelısım qabyldanady;
- mediasiiany jürgızu üşın taraptar özara kelısım boiynşa bır nemese bırneşe mediatordy taŋdaidy jäne t.b.
Äŋgımelesken: Aijan Sylanova,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
