2020 jyldyŋ qyrküiek aiynda Prezident Qasym-Jomart Toqaev "Äleumettık kodekstı" äzırleudı tapsyrǧan bolatyn.
Prezident öz sözınde osy "Äleumettık kodekske" qatysty bylai dep pıkır bıldırgen edı:
“Is jüzınde būl qūjat azamat pen memleket arasyndaǧy qarym-qatynasty jüieleuge, olardyŋ özara mındettemelerın naqty körsetuge, sondai-aq qazaqstandyqtarǧa berıletın minimaldy äleumettık kepıldıkterdı: mektepke deiıngı tärbieden bastap azamattardy zeinetaqymen qamsyzdandyruǧa deiın anyqtauǧa arnalǧan”Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ būrynǧy ministrı Bırjan Nūrymbetov ötken jyldyŋ qazan aiyndaǧy baspasöz konferensiiasynda kodekstıŋ tūjyrymdamasy 2021 jyldyŋ ekınşı toqsanynan keşıktırmei ūsynylatynyn aitqan bolatyn. Osy rette atalǧan ministrlıktıŋ Äleumettık kömek saiasatyn damytu departamentınıŋ direktory Niiazov Asqar Nūrlanūlymen ötken sūhbatty nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz. Asqar Nūrlanūly jalpy kodekstıŋ tūjyrymdamasyn äzırleu barysy turaly, onyŋ qarapaiym azamattarǧa paidasy, qaşan qoldanysqa engızıletını jönındegı sūraqtarǧa jauap berdı. Prezidenttıŋ tapsyrmasyna säikes, "Äleumettık kodekstıŋ" tūjyrymdamasyn äzırlep jatyrmyz. Tūjyrymdamany äzırleu barysynda 100-ge tarta sarapşylar tartylǧan bolatyn. Osy sarapşylardan jūmys toby qūryldy. Onyŋ ışınde bızdıŋ azamattyq ökılder, ükımettık emes ūiymdardyŋ ökılderı, memlekettık organdar men Parlament deputattarynyŋ ökılderı qatysqan bolatyn. Endı osy jūmys tobyn qūru barysynda bız Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧyn aralap, tüsındıru jūmystaryn jürgızu kezınde 500-den astam ūsynystar kelıp tüstı. Osy ūsynystardy saralai otyryp, bız "Äleumettık kodekstıŋ" tūjyrymdamasyn äzırleuge kırıstık. Jalpy Prezidenttıŋ aitqan tapsyrmasyna säikes, osy äleumettık zaŋnamany tüsındıru barysynda halyqqa qiyndyq tuǧyzatyn tūstary men azamattardyŋ özderınıŋ qūqyqtaryn tolyq bılmeitındıgı eŋ basty nazarda tūr. Qazır elımızde är türlı jaǧdaiǧa bailanysty är türlı zaŋnama bar ekenı belgılı. "Äleumettık kodekstıŋ" eŋ basty maqsaty - azamattarǧa tüsınıktı etıp jazu jäne bükıl äleumettık qamsyzdandyru salasyn qamtityn zaŋnamanyŋ barlyǧyn bır kodekske jinaqtau. Qazırgı kezde osy äleumettık salada 16 zaŋ jäne 1 kodeks bar, osylarǧa täueldı 150-ge tarta qūqyqtyq-normativtık aktıler bar. Osylardyŋ barlyǧyn saralap, zerttei otyryp, 16 zaŋ men 1 kodekstıŋ normalarynyŋ barlyǧyn bır äleumettık kodekstıŋ aiasynda jinaqtadyq. Nätijesınde tūjyrymdalǧan, halyq pen qarapaiym azamattar üşın tüsınıktı tılmen jazylǧan normalardan tūratyn zaŋ qabyldanady. Osy tūjyrymdamany äzırleu barysynda qūrylǧan jūmys tobymen bırlesıp, älemdık täjıribenı zerttegen bolatynbyz. Älemdık täjıribenı zerttei kele, äleumettık kodekstıŋ jalpy analogtary köptegen elderde joq ekenın kördık. Iаǧni damyǧan Europa elderın alatyn bolsaq ta olardyŋ köpşılıgınde osy "Äleumettık kodeks" qarastyrylmaǧan. "Äleumettık kodekstı" engızu barysynda ärtürlı tärtıpterge süienu kerek. Är el özınıŋ ūlttyq zaŋnamasyna, ūlttyq qasietıne jäne özınıŋ qajettılıkterıne ikemdep jasaidy. Sol siiaqty bızdıŋ "Äleumettık qamsyzdandyru kodeksınıŋ" tūjyrymdamasyn äzırleu barysynda atalǧan 16 zaŋ men 1 kodekstıŋ normalary tüsınıktı tılmen jazylady. Sonymen qatar azamattar öz qūqyqtaryn qorǧau barysynda äleumettık mäselelerınıŋ barlyǧyna jauapty sol kodeksten tabady. Endı äleumettık zaŋnamany äzırleu barysynda ol halyqqa körsetetın äleumettık qyzmetterdı, mysaly, bala tuylǧannan bastap qartaiu şaǧyna deiıngı alatyn äleumettık qyzmetter kezeŋ-kezeŋmen bölınıp, jeke-jeke saralanady. Är bapta, är tarauda özderıne säikes normalarmen jazylady. Qazır özderıŋız bıletındei, bala tuǧan kezde berıletın, balaǧa qaraǧany üşın, mügedek balaǧa nemese mügedek bolǧan azamatqa berıletın järdemaqylar bar, jūmysqa tūru boiynşa, zeinetke şyǧu sūraqtary, eŋbek etıp jürıp belgılı bır jaǧdailarmen eŋbekke qabıletsız bolyp qalatyn jaǧdailar, mıne, osy jäne basqa da äleumettık sūraqtar ärtürlı zaŋnamamen qarastyrylǧan. Endı osylardyŋ barlyǧy bır "Äleumettık kodekstıŋ" aiasynda tızbektelıp, taraular men bölımderge bölınıp jazylatyn bolady. Qūjattardy äzırleu barysynda da jeŋıldıkter bolady. Mysaly, eger qandai da bır qyzmet türı azamattarǧa körsetıluı kerek bolsa, memlekettık organ ol qyzmettı azamattarǧa özderı ūsynady. Osyndai täsıl qoldanylatyn bolady. Būl endı bırden jüzege asa qoiady dep aitu qiyn, degenmen köş jüre tüzeledı degen bar ǧoi. Özınıŋ qiyndyqtary bar bolsa da, ret-retımen jüzege asyramyz. Biylǧy jyldyŋ soŋyna deiın tūjyrymdamany tolyqtai äzırlep, aiaqtauymyz kerek. Kodekstıŋ zaŋnamalyq jobasy kelesı jyldyŋ soŋyna deiın Parlamentke joldanady. Osy künge deiın osy "Äleumettık kodekstıŋ" tūjyrymdamasyn äzırleu turaly aşyq aitylyp jatyr. Eger de jūmys tobyna öz yntasymen, öz erkımen qatysamyn deitın azamattar bolsa, olarǧa şekteu joq, ötınışterın bıldırıp, jūmys tobynyŋ müşesı bola alady. Äzırge köpbalaly analar atynan jūmys tobyna qatysuǧa ötınış bıldırgen adam joq. Qazırgı daǧdarys uaqytynda, azamattardyŋ köpşılıgı ekonomikalyq jäne psihologiialyq toqyraudy bastarynan ötkızıp jatqanda olardy äleumettık tūrǧydan qorǧau qajettılıgı arta tüsude. Sol sebeptı äleumettık mäselelerdı oŋai ärı tiımdı şeşu üşın jüielengen, tüsınıktı tılmen jazylǧan zaŋnamanyŋ qabyldanuy ülken bır jetıstık bolar edı.
Daiyndaǧan: Erke Jomart,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
