Europalyq odaq pen Qazaqstan qarym-qatynasy soŋǧy jyldary jaŋa deŋgeige köterıldı. Antoniu Koştanyŋ Astanaǧa sapary – osy serpınnıŋ aiqyn körınısı. Sarapşylar būl kezdesudı Europanyŋ Toqaev jürgızıp otyrǧan syrtqy saiasatqa degen senımınıŋ belgısı dep baǧalaidy. Qazaqstannyŋ köpvektorly baǧyty, onyŋ ışınde Europamen strategiialyq ärıptestıktı tereŋdetu, bügınde Ortalyq Aziiadaǧy geosaiasi teŋgerımnıŋ negızgı elementıne ainaldy. Osy mäselelerdı tüsınu üşın bız Diplomatic World jurnalynyŋ joba menedjerı, Ortalyq Aziia boiynşa sarapşy Alberto Turkstramen äŋgımelestık.
– Europalyq keŋes töraǧasy Antoniu Koştanyŋ Astanaǧa sapary Qazaqstan jäne jalpy Ortalyq Aziia üşın qandai saiasi maŋyzǧa ie?
– Būl sapar – tarihi beles jäne özara joǧary deŋgeidegı bailanystarmen örılgen mazmūndy jyldyŋ qisyndy qorytyndysy. Europalyq odaq tarapynan osy kezeŋde bırqatar maŋyzdy tūlǧalar saparlady: EO-nyŋ halyqaralyq ärıptestık jönındegı komissary Iozef Sikela jäne EO-nyŋ syrtqy ıster jäne qauıpsızdık saiasaty jönındegı joǧary ökılı Kaia Kallas.
Būl – Euroodaqtyŋ Qazaqstanmen jäne jalpy Ortalyq Aziiamen strategiialyq yntymaqtastyqty tereŋdetuge daiyn ekenın körsetetın aiqyn signal. Qazaqstan EO üşın aimaqtaǧy negızgı ärıptes bolyp qala beredı, öitkenı Europa men Ortalyq Aziia arasyndaǧy sauda men investisiia aǧynynyŋ basym bölıgı bızdıŋ eldıŋ ülesıne tiesılı.
– Europalyq odaq däl qazır Qazaqstanǧa qatysty diplomatiialyq belsendılıgın nege küşeitıp otyr? Būl özgerıp jatqan euraziialyq geosaiasatpen qanşalyqty bailanysty?
– Euraziiadaǧy özgermelı geosaiasi ahual men bırneşe faktor EO-nyŋ belsendılıgınıŋ uaqytyn da, auqymyn da tüsındıredı. Biyl Samarqanda ötken «EO – Ortalyq Aziia» alǧaşqy tarihi sammitı ekı öŋır arasyndaǧy qatynastardyŋ jandana tüskenın körsettı.
Sonymen qatar Ukrainadaǧy soǧys, jetkızu tızbekterınıŋ älsızdıgı, energiia qauıpsızdıgı, strategiialyq maŋyzdy şikızatqa qol jetkızu mäselelerı Europa men Qazaqstandy būrynǧydan da jaqyndatady.
Europa strategiialyq avtonomiiaǧa qol jetkızudı közdeidı, onyŋ negızı – energiia közderın, şikızat jetkızudı jäne tranzittık baǧyttardy ärtaraptandyru. Osy tūrǧydan alǧanda, Transkaspii halyqaralyq kölık baǧyty – iaǧni Orta dälız – arqyly Qazaqstan EO üşın şeşuşı röl atqarady.
– Qazaqstan men Europalyq odaqtyŋ qazırgı qatynas modelın qalyptastyruda Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ rölı qandai?
– Prezident Toqaev – Qazaqstannyŋ Europaǧa baǧyttalǧan qazırgı syrtqy saiasi modelınıŋ negızgı arhitektory. Ol eldıŋ köpvektorly baǧyty men ırı derjavalardan bırdei qaşyqtyqta bolu qaǧidatyn tabysty jalǧastyryp keledı.
Toqaev tūsynda Qazaqstan EO-ny sauda, investisiia, energetika, kölık infraqūrylymy jäne sifrlandyru salalaryndaǧy basty strategiialyq serıktes retınde atap öttı. Būl Qazaqstannyŋ syrtqy saiasatyndaǧy Europanyŋ tırek baǧyttarynyŋ bırı ekenın däleldeidı.
– Biyl Qazaqstan men EO arasyndaǧy Keŋeitılgen ärıptestık jäne yntymaqtastyq turaly kelısımge 10 jyl tolady. Toqaev pen Koşta arasyndaǧy kelıssözderde qandai baǧyttar negızgı bolady dep oilaisyz?
– Bırınşı kezekte – sauda, investisiia jäne ekonomikalyq yntymaqtastyq. EO qazırdıŋ özınde Qazaqstannyŋ eŋ ırı investory jäne sauda serıktesı, bıraq äleuet odan da ülken.
Ekınşı baǧyt – kölık jäne bailanystyŋ damuy. Qazır eŋ özektı ūǧym – Orta dälız. Būl baǧyttyŋ tiımdılıgın arttyru üşın köptegen forumdar, zertteuler, tehnikalyq jūmystar jürgızıldı. Ekı tarap ta «tar oryndardy» joiu üşın infraqūrylymǧa investisiia saluy qajet.
Üşınşı baǧyt – jasyl energetika, strategiialyq maŋyzdy şikızat jäne taza tehnologiialar. Qazaqstan Europanyŋ jasyl jäne sifrlyq transformasiiasy üşın qajet maŋyzdy şikızatqa ie jäne tūraqty el retınde būl jetkızılımderdı qamtamasyz ete alady.
Sonymen qatar sifrlandyru, innovasiialar, tehnologiialyq jaŋǧyru – soŋǧy jyldary Qazaqstan artyqşylyq jinaǧan salalar.
– Qazaqstan men EO vizalyq rejimdı jeŋıldetu jäne readmissiia turaly kelısım boiynşa alǧaşqy resmi kelıssözderdı bastady. Būl Ortalyq Aziia elderınıŋ ışınde alǧaş ret bolyp otyr. Mūndai bastama qandai belgı beredı?
– Būl jerde adamdar arasyndaǧy bailanystardyŋ maŋyzy öte joǧary. Qazaqstan azamattary üşın vizalyq rejimdı jeŋıldetu – köpten kütken, keşıgıp baryp jüzege asqan qadam.
Qazaqstan azamattary Europa üşın qauıp töndırmeidı jäne vizalyq rejimdı būzu deŋgeiı öte tömen. Sondyqtan vizalardy jeŋıldetu – logikalyq ärı öz uaqytynda jasalǧan qadam. Myqty strategiialyq serıktestık tek ükımetaralyq emes, adamdar arasyndaǧy senımdı bailanystarǧa da süienuı kerek.
– Koşta sapary Ukraina boiynşa jaŋa bıtımgerlık kelıssözder aiasynda ötıp jatyr. Toqaev Qazaqstannyŋ «beibıtşılık platformasy» rölın nyǧaitudy közdeidı dep oilaisyz ba? Būl Qazaqstan men aimaq üşın qanşalyqty tiımdı?
– İä, Toqaev tūsynda Qazaqstan öŋırlık jäne Euraziia keŋıstıgındegı neitral nemese deldal alaŋ retınde jiı atala bastady. Jaqynda Qazaqstanda ötken Armeniia-Äzerbaijan kelıssözderı sonyŋ naqty mysaly. Olar tamyzdaǧy Aq üidegı kelısımge jol aşty jäne Oŋtüstık Kavkazdaǧy beibıtşılık mümkındıgın aitarlyqtai arttyrdy.
Sonymen qatar Qazaqstannyŋ Siriia kelıssözderıne aralasuy, BŪŪ-nyŋ bıtımgerlık missiialaryna qatysuy eldıŋ bedelın küşeitedı. Eŋ bastysy – Qazaqstannyŋ bırde-bır derjavaǧa jaqyndamaityn teŋgerımdı köpvektorly saiasaty memleketterge dialog jürgızuge qolaily jaǧdai jasaidy.
– Koşta saparyn Toqaevtyŋ syrtqy saiasi baǧytyna degen senımnıŋ belgısı dep qarastyruǧa bola ma?
– Ärine, bolady. Būl sapar - Toqaev saiasatynyŋ tiımdılıgıne berılgen aiqyn baǧa. Sapardyŋ däl Saiasatty keŋeitılgen ärıptestık kelısımınıŋ 10 jyldyǧymen tūspa-tūs keluı, vizalyq jeŋıldetu boiynşa kelıssözder, kölık, energetika, strategiialyq şikızat salalaryndaǧy jaŋǧyru – mūnyŋ barlyǧy EO-nyŋ Qazaqstandy senımdı serıktes retınde qabyldaitynyn körsetedı.
Koşta sapary barysynda Qazaqstannyŋ diplomatiialyq rölıne, tranzittık mümkındıkterıne, resurstyq äleuetıne jasalǧan aksent – Briusseldıŋ Toqaevtyŋ salmaqty, aşyq syrtqy saiasatyn joǧary baǧalaitynyn aiqyn dälel.
