Armeniia Premer-ministrı Nikol Paşiniannyŋ Astanaǧa jasaǧan resmi sapary ekıjaqty saiasi, ekonomikalyq jäne gumanitarlyq yntymaqtastyqtyŋ jaŋa baǧytyn aiqyndady. Osy sapardyŋ maŋyzy men öŋırlık yqpalyn tereŋırek taldau maqsatynda bız Q.A. Iаsaui atyndaǧy Halyqaralyq qazaq-türık universitetınıŋ Halyqaralyq qatynastar kafedrasynyŋ meŋgeruşısı, PhD doktor Maqpal Qasymhanqyzy Aŋlamasovamen talqyladyq.
– Qasym-Jomar Toqaev Armeniiamen bılım jäne ǧylym salasyndaǧy yntymaqtastyqty keŋeitudıŋ maŋyzdylyǧyn atap öttı. Osy kontekstte, Sız qalai oilaisyz, ekı el arasyndaǧy student almasudy ükımetaralyq kelısım deŋgeiıne şyǧaru qandai naqty artyqşylyqtar beredı?
– Bılım jäne ǧylym salasyndaǧy serıktestıktı ükımetaralyq kelısım aiasynda damytu ekı el üşın ūzaqmerzımdı jüielı ärıptestıkke jol aşady. Bırınşıden, akademiialyq ūtqyrlyqty zaŋdyq jäne qarjylyq negızde bekıtedı. Ekı eldıŋ bılım ministrlıkterı şäkırtaqy, vizalyq jeŋıldıkter, jataqhana jäne äleumettık qoldau şaralaryn qamtityn ortaq baǧdarlamalar qabyldai alady. Ekınşıden, būl ǧylymi kadrlar almasuyn küşeitedı, iaǧni ortaq ǧylymi zertteu jobalaryn äzırleuge, bırlesken magistrlık jäne doktorlyq baǧdarlamalar aşuǧa mümkındık beredı. Üşınşıden, būl mädeni-gumanitarlyq özara tüsınıstıktı tereŋdetedı. Bolaşaq diplomattar, injenerler, käsıpkerler jäne basqa da mamandardyŋ bır-bırınıŋ qoǧamyn tereŋırek tanyp, ösıuıne mümkındık beredı.
– Oŋtüstık Kavkazdaǧy jaŋa geosaiasi ahual Qazaqstan men Armeniia arasyndaǧy kölık-tranzittık yntymaqtastyqqa mümkındık berıp otyr. Sızdıŋ oiyŋyzşa, Transkaspii halyqaralyq kölık baǧdarymen jäne Soltüstık–Oŋtüstık dälızderın ūştastyru ekı elge qandai ekonomikalyq jäne saiasi artyqşylyqtar äkeledı?
– Oŋtüstık Kavkazdaǧy geosaiasi özgerıster, äsırese Armeniia men Äzerbaijan arasyndaǧy şekaralardyŋ aşyluy, Transkaspii jäne Soltüstık–Oŋtüstık dälızderın bırıktıruge naqty mümkındık tuǧyzdy. Mysaly, Premer-ministr Nikol Paşinian ūsynǧan «Beibıtşılık qiylysy» bastamasy Armeniia, Äzerbaijan, İran jäne Türkiia arasyndaǧy infraqūrylymdyq bailanystardy qalpyna keltırıp, olardy Qytaidyŋ «Bır beldeu, bır jol» jahandyq strategiiasymen üilestıruge baǧyttalǧan. Osy kontekste Qazaqstan - Türkımenstan - İran - Armeniia baǧytyndaǧy multimodaldı kölık dälızı jobasyn atauǧa bolady. Būǧan qosa, Qytaimen bailanysty nyǧaitu arqyly Qytai - Qazaqstan - Özbekstan - Türkımenstan - İran - Armeniia marşrutyn damytuǧa da mümkındık aşyldy.
Osy jobalardyŋ ıske asuy Soltüstık-Oŋtüstık jäne Transkaspii halyqaralyq kölık baǧdaryn özara ūştastyruǧa jaǧdai jasaidy.
Ekonomikalyq tūrǧydan alǧanda, būl Qazaqstanǧa logistikalyq baǧyttardy ärtaraptandyruǧa mümkındık beredı. Armeniia üşın Kaspii aimaǧymen, iaǧni Oŋtüstık Kavkaz ben Ortalyq Aziia arasyndaǧy bailanysty nyǧaituǧa, Kaspii men Ortalyq Aziia naryǧyna tıkelei şyǧuǧa jol aşady. Sonymen bırge eksport pen import şyǧyndaryn azaityp, kölık logistikasyn ärtaraptandyruǧa mümkındık beredı.
Saiasi tūrǧydan būl yntymaqtastyq ekı eldı öŋırlık integrasiianyŋ jauapty qatysuşysyna ainaldyrady jäne syrtqy oiynşylar aldynda olardyŋ geoekonomikalyq maŋyzyn arttyra tüsedı.
– Qazaqstan men Armeniia jasandy intellekt pen sifrlandyru salasynda täjıribe almasuǧa kelıstı. Būl bırlesken jobalar ekı eldıŋ IT-sektoryn qalai damyta alady?
– Jasandy intellekt pen sifrlandyru - bolaşaq ekonomikasynyŋ şeşuşı sektorlary. Būl saladaǧy ekıjaqty yntymaqtastyq bırneşe baǧytta naqty nätijeler äkeluı mümkın.
Bırınşıden, kadr daiarlau jäne IT-mamandar mobildılıgı artady. Qazaqstan men Armeniiada IT salasyn oqytatyn joǧary oqu oryndary, startap-habtar men akseleratorlar belsendı jūmys ısteidı. Mūndai almasu baǧdarlamalary kadrlardyŋ bılıktılıgın arttyruǧa jäne naryqqa jaŋa şeşımder äzırleuge jaǧdai jasaidy.
Ekınşıden, Armeniia jyldam damyp kele jatqan IT-ekojüiege ie. Onyŋ tabysty boluy tūraqty sektorlyq ösım, qolaily salyq saiasaty jäne joǧary bılıktı kadrlardyŋ köptıgımen bailanysty. Būl elde baǧdarlamalyq qamtamasyz etu, jasandy intellekt, kiberqauıpsızdık jäne finteh salalary qarqyndy damuda. Armeniia aimaqtyŋ tehnohaby boluǧa ūmtylyp otyrǧanyn osydan baiqaimyz.
Üşınşıden, ortaq äleuet kiberqauıpsızdık, elektrondyq ükımet jäne memlekettık basqaruda sifrlyq şeşımderdı engızu baǧytynda bırlesken pilottyq jobalardy ıske asyruǧa mümkındık beredı. Būl Qazaqstan men Armeniianyŋ tehnologiialyq egemendıgın nyǧaitatyn maŋyzdy faktor.
Jalpy, IT jäne sifrlyq saladaǧy yntymaqtastyq tek ekonomikalyq emes, sonymen bırge tehnologiialyq jäne strategiialyq sinergiia qalyptastyrady.
– Bügın qabyldanǧan strategiialyq serıktestık jönındegı kelısımdı Memleket basşysynyŋ diplomatiialyq ūstanymdarynyŋ nätijesı retınde baǧalauǧa bola ma?
– İä, būl kelısımdı Memleket basşysynyŋ köpvektorly, pragmatikalyq syrtqy saiasatynyŋ aiqyn nätijesı retınde qarastyruǧa bolady. Qasym-Jomart Toqaev syrtqy saiasatta tūraqtylyq, beibıtşılık jäne köpjaqty ärıptestıkke basymdyq beredı.
Armeniiamen strategiialyq serıktestık turaly kelısım tek ekıjaqty müddenı emes, Ortalyq Aziia men Oŋtüstık Kavkazdy bailanystyratyn öŋırlık senım arhitekturasyn qalyptastyruǧa baǧyttalǧan közqaras. Būl Qazaqstannyŋ yntymaqtastyq äleuetın küşeitedı.
Osy oraida Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ BŪŪ Bas Assambleiasynyŋ 80-şı sessiiasynda Jalpy debatta söilegen sözın eske alǧan jön: «Qazaqstan araaǧaiyndyq jäne bıtımger rölın jalǧastyrady. Bızdıŋ taŋdauymyz: üstemdık emes – tepe-teŋdık, jıktelu emes – yntymaqtastyq, soǧys emes – beibıtşılık»
Būl mälımdeme Qazaqstannyŋ halyqaralyq arenadaǧy beibıtşıl, üilestıruşı diplomatiiasynyŋ mänın körsetedı jäne Armeniiamen jaŋa deŋgeidegı serıktestık osy ūstanymmen tolyq üilesedı.
