(Osy kúnderi ony dos-jarandary týǵan kúnimen quttyqtap jatar edi...)
1. Papkasy jalpaq tarlanboz
Jalpaq edi papkasy,
Jastar edi jaqtasy.
Jabyq emes edi onyń,
Júreginiń qaqpasy...
(Taqyryptyń tuzdyǵy)
Jýrfaktyń óziniń jazylmaǵan zańdary bar. Máselen, tómengi kýrs stýdentteri joǵarǵy kýrstaǵylardy sózsiz úlgi tutady. Syılaýǵa mindetti jáne ónege alýǵa quqyly. Onda turǵan ne bar, barlyq oqý ornynda solaı emes pe dersiz. Solaıy solaı. Biraq másele sál basqasha. Jýrfaktyń qolyna qalam ustap týǵan balalarynyń kýrsy ilgerilegen saıyn tanymaldyǵy arta túsedi. Oqý bitirmeı jatyp buqaralyq aqparat quraldaryna jumysqa turyp alatyndary da jetkilikti. Sondyqtan bul qurmettiń jóni bólek.
Alaıda jýrfaktyń stýdentteri aldyńǵy býynnyń bárine birdeı tabyna bermeıdi. Tek solardyń ishindegi alabóten jazǵyshtardy ǵana qadirleıdi. Al endi... olardyń tómengi kýrstaǵylarǵa keıde shekesinen qaraıtyny ras. Tek ara-tura «Maıda kýrs – paıda kýrs» dep mańdaılarynan sıpap qoıatyny bolmasa. Degenmen, solardyń ishinde ilip alar dúnıeler jazyp, kópshiliktiń nazaryn aýdarǵan qabiletti ul-qyzdar kezdese qalsa, asa elp ete qalmaı, salqyndylyq tanyta otyryp, joǵarǵy kýrs ekenińe qaramastan eptep qana kóńil bólip qoıǵanyń artyqtyq etpeıdi.
Biz jýrfakta oqyǵan tusta da keıingi kýrsta eldi eleń etkizgen qalamy júırik jastar barshylyq edi. Ásirese, erekshe kózge túsken eki stýdentti bóle-jara atar edim. Birinshisi – mektep oqýshysynyń tórt dápterine dápterine sala qulash povest jazyp, sol shyǵarmasy arqyly «Jalynnyń» jabyq báıgesine qatysyp, ekinshi oryndy jeńip alyp, aıdy aspanǵa bir-aq shyǵarǵan Aıgúl Kemelbaeva. Birinshi oryndy eren júırik Esenǵalıdyń ataqty «Berdáýlet pen Jolamany» alsa, bizdiń qyzdan keıingi úshinshi oryn men yntalandyrý syılyqtaryn qazaqtyń qabyrǵaly qalamgerleri ıelense, aıdy aspanǵa shyǵarǵany emeı nemene?! Ekinshisi, jýrfakqa túserde ýnıversıtettegi qabyldaý komıssııasyna jap-jalpaq papkasyn qoltyqtap kelgen judyryqtaı ǵana jigit – Joldasbek Dýanabaev edi.
Papkasy jalpaq degenge, oqýǵa attanǵanǵa deıin bir mekemeniń bas býhgalteri bolyp qyzmet istegen eken dep qalmańyz. Onyń papkasynyń ishin tolǵan mańyzdy maqalalar men qundy qoljazbalar-dúr. Túrli topshylaýdan tobyqtan túıin túıgen shaǵyn zametka da, sezimdi qozǵaıtyn syrly sýretteme de, oqıǵanyń sıpatyn dál tanytatyn jedel reportaj da, azamattyń ajaryn ashatyn oıly ocherk te osy jalpaq papkanyń jemsaýynan tabylady.
Joldasbektiń sol papkasynyń ishinde qansha maqala bolǵany jóninde ómiri bitpeıtin qyzý pikirtalas únemi júrip jatatyn. Bireýler júz, ekinshiler úsh júz, úshinshiler myń desedi. Áıteýir ári qaraı ketpese, eshkim de júzden tómen túspeıdi. Sebebi, ol gazet isine tym erte aralasyp, óte kóp eńbektengen jigit edi. Áýeli «Qazaqstan pıonerine», keıinnen «Lenınshil jasqa», Jambyldyń oblystyq gazetine, Merkeniń aýdandyq basylymyna úzbeı maqala jazyp turǵan. Sondyqtan papkasy jalpaq tarlanbozdyń bederli beınesi jýrfak stýdentteriniń mıftik boljamdaryna arqaý bolýy zańdy edi. Naqty sanyn ózinen surasań, balasynyń sanyn aıtpaıtyn ilgeridegi yrymshyl hám dástúrshil qazaqtar sekildi jymıyp kúledi de qoıady.
Bireýler ony mereıli Merkeniń perzenti bolǵan soń sol óńirden shyqqan temirdeı qatty dekanymyz Temirbek Qojakeevpen tikeleı baılanystyratyn. Biraq Temkeńniń qoltyǵyna tyǵylyp júrgen bosbelbeý balany kórmedik. Shynynda da, ol myna turǵan Merkeden emes, Shyǵystaǵy Zaısannan nemese Arqadaǵy Zerendiden, tipti munaraly Mańǵystaýdan kelse de, sonshama maqalasy kez-kelgen adamnyń júregin jibiter edi.
Sóıtip, Joldasbektiń esepsiz kóp maqalasy jýrfaktyń qasterli qabyrǵasyndaǵy talaı aýyzeki áńgimeniń ózegine aınaldy. Oqýǵa óıtip-búıtip túskenimen, bes jylda bir dúnıe jazbaı amaldap kele jatqan sary jambas sabazdar ony qııal-ǵajaıyp ertegileriniń keıipkerindeı nemese kún uzaqqa maqala jonatyn sý jańa stanoktaı kóretin bolýy kerek. Áıteýir erteli-kesh tań qalysady da júredi. Al shyndyǵynda ony kóp jazdy degengen góri, jýrfaktyń árbir stýdentiniń kúndelikti shyǵarmashylyǵynyń ólshem birligin tanytty degen durysyraq shyǵar. Qolyna qalam ustaǵan ul-qyzdyń qaı-qaısysy da osyndaı bolý kerek degen úlgini ǵana alǵa tartty ol.
Esh nárseni eleń qylǵan joq. Myńǵyrǵan mal aıdaǵan mańǵaz malshy sekildi maqalalarynyń sanyn kóbeıtken ústine kóbeıte tústi. Jazǵanda da jaqsynyń jaqsysyn asyryp, jamannyń qutyn qashyryp jazdy. Ár sózin kestelep túsirdi. Tóńireginde jazýǵa qumar jas ulandar órip júrdi.
Stýdenttik ortada uıymdastyrylatyn aqyndar aıtysynda Joldasbektiń kýrsynyń mereıi árdaıym ústem turatyn. Óńkeı oqý ótip ketken kózildirikti-kózildiriksiz qyz-jigitterdiń arasynda shyǵarmashylyq jetistikteri jetkilikti Joldasbektiń esimi de erekshe atalatyn. Birde Tabyldy Dosymovpen aıtysyp otyrǵan Qýat Qaıranbaevtyń «Kýrsyńnyń bir aı boıy jazǵandaryn, Bir túnde jazar Joldas aǵalaryń» degeni bar. Qýattyń osy qýatty áziline zaldaǵylardyń birazǵa deıin dý qol shapalaqtap turyp alǵany esimizde.
Tómengi kýrstyń stýdenti bolǵanymen, onyń jasy bizden edáýir úlken edi. Sondyqtan, qaljyń aıtsaq, tizgindi tarta aıttyq. Qaı kezde de onyń qas-qabaǵyna qaraı júrdik. Sebebi, ol eshkimge syryn shashpaıtyn, orynsyz asyp-taspaıtyn. Sol minezimen-aq ózin jurtqa syılata alatyn.
Sondyqtan, ádette basqalarǵa qyrǵıdaı tıetin jýrfaktyń nebir «jyndylary» men jyryndylary Joldasbektiń jeke basyn baǵalaı bildi.
2. «Jas alashtyń» jampozy
Bar peıili aq edi,
Bárimizden saq edi...
Bir ózi – bir basylym,
Bir ózi – bir BAQ edi.
(Taqyryptyń tuzdyǵy)
Stýdent kezimizde azdap aralasqanymyzben oqý bitirgen soń jónimizge kettik. Olar bizden soń da jýrfakta eki-úsh jyl oqydy. Sodan soń «Jas alashtyń» qabyrǵasynda kezdestik. Munyń aldynda «Qazaqstan pıoneriniń» saıypqyran sarbazy bolǵan ol áıgili jetinshi qabattyń jampozdarynyń qataryna qosyldy. Sodan soń kósilip bir jazdy. Jumysyna óte uqypty edi. Tapsyrmany tez oryndaıdy. Maqalasyn tartymdy ári oqylymdy etip jazady. Únemi jaıdary keıipte júredi. Aralas-quralastyqqa asa jaıly.
Bizdiń tusymyzda bólimder irilendirildi de, Joldasbek ekeýmiz biraz ýaqyt Aqparat bóliminde qyzmet istedik. Bul bólimde Joldasbekten basqa Seıithan Zeberhanuly, Tóleýhan Bidiráli, Talǵat Ilimjan sekildi óńkeı alǵyr reporterler bar edi. Olar jýrnalıstıkadaǵy jedeldiktiń ozyq úlgisin kórsetti. Aqparat bólimi materıaldarynyń taqyryptary túrlenip sala beretin kezi osy tus. «Áýlıe uryny bilip otyr», «Tamaq beretin tramvaı», «Adamson Sarykemerde qystap jatyr» degen sekildi eleń etkizerlik taqyryptar bertinge deıin eldiń aýzynda boldy. Osy shaǵyn habarlardyń birazy Joldasbektiń qalamynan shyqty. Men osy bólimniń meńgerýshisi retinde oǵan kóbirek úmit artatyn edim.
Joldasbek kópke deıin úılenbeı, boıdaq bolyp biraz júrdi. Sirá, ol óziniń shańyraǵyna laıyq boıjetkendi uzaq izdegen syńaıly. Jalǵyz Joldasbek emes, sol kezde redakııanyń jasy otyzdan asqan syralǵy súrboıdaqtary jetkilikti edi. Sonyń bári «Jas alashtyń» tiken tildi jigitteriniń ádemi ázil-qaljyńyna arqaý boldy. Bizdiń basylymda bireý balaly bolsa, sonyń qurmetine qabyrǵaǵa quttyqtaý jazyp iletin dástúr bar edi. Muny jaı quttyqtaý emes, qabyrǵa gazeti dese de bolǵandaı. Sebebi, belgili bir taqyrypqa arnalady. Sodan soń sýret salynady. Sol sýretke saı ne óleńmen ne qarasózben maıyn tamyzyp mátin jazasyń. Sonda qabyrǵa gazeti bolmaǵan nesi qaldy?!
Perzentti bolǵandardy quttyqtaǵan kezde de áli úılenbeı júrgender til ushyna iline ketedi. Buǵan eshkim renjimeıdi. Máselen, jaýapty hatshynyń orynbasary Ádil Qoıtanovtyń ekinshi uly týǵanda jigitter qabyrǵaǵa mynadaı quttyqtaý-óleń jazyp ilgeni bar:
Boıdaqtyqtyń jandy jegen jarasy,
Qultastardyń keskinine qarashy.
Joldasbekter ári úılenbeı júrgende,
Qoıtanovtyń týdy ekinshi balasy.
Mine, osylaı... Sol baıaǵy súrboıdaq Qultas... Moınyna quryq túspegen Joldasbek... Ázilmen árleý, qaljyńmen qajaý. Alymdy aqparatshylar Tóleýhan Bidiráli, Seıithan Zeberhanuly, Joldasbek Dýanabaı úsheýiniń jasy bul kezde otyz úshke jetken-di. Endi olarǵa «Otyz úshte otaý ıesi» degen, úılenseńdershi», – deıtin boldy áriptesteri. Biri shamdanady, ekinshisi ashý shaqyrady. Al Jókeń jymııady da qoıady. Keıin bári de bas qurady. Sóıtip, olardyń uzaqqa sozylǵan boıdaqtyǵy týraly taqyryp aktýaldi bolmaı qaldy. Joldasbek te teńin tapty. Ómirge Dına qyz keldi.
Joldasbekpen birge «Jas alashta» eki-úsh jyl qyzmet istegen soń biz basqa jumysqa aýystyq. Ol sol basylymda qalyp, onshaqty jyl ter tókti. Gazettiń jyrtyǵyn jamady. Kúndelikti aqparatty ajdahadaı jutyp jatatyn basylymnyń ómiri tyǵyndalmaıtyn óńeshin toltyrýmen aınalysty. Ol barlyq derlik janrdy ıgerdi. Habar-oshar ázirleıtin bólimde mashyqtanyp, qalamynan túrli zametka týyndatty. Oqıǵanyń ortasyna jedel jetip, oqyrmanǵa reportaj usyndy. Tabıǵat aıasyna shyqsa, odan da qur qaıtpaı, móldiretip sýretteme daıyndap ákeldi. Tuǵyrly tulǵalarmen tildesip, syr sýyrtpaqtap, suhbat aldy. Qatarynan ozǵan zamandas kelbetin aıshyqtap, portrettik ocherk jazdy.
Qaı basylymda qyzmet istese de, ol asqan uqyptylyǵymen kózge tústi. Faktilerdi muqııat tekseredi. Keıipkerlerimen qaıta-qaıta tildesedi. Tıisti mekemelerge áldeneshe ret qońyraý shalady. Eshnárseni nazardan tys qaldyrmaıdy. Kóńili tynyshtalǵan soń ǵana jazǵanyn basýǵa usynady. Al ol kezekshi bolǵan kúni gazet basshylary tynysh uıyqtaıdy. Áıteýir, Joldasbektiń kinásinen buqaralyq aqparat quraly zardap shegipti degendi osy ýaqytqa deıin estigen emespiz.
Jýrnalıstik kásipke adaldyqtyń etalony deýge bolar ony...
3. «Aıqynnyń» aqtańgeri
Taıtalasa alady ol,
Tulǵalyqqa jarady ol.
Tarıhynda «Aıqynnyń»,
Tańbalanyp qalady ol!
(Taqyryptyń tuzdyǵy)
Eń uzaq ýaqyt qyzmet istegen basylymy – «Aıqyn» gazeti. «Lıter media» jaýapkershiligi shekteýli seriktestigine qarasty qos basylym – «Aıqyn» men «Lıter» aqparat keńistigine erekshe ekpinmen, ózgeshe úrdispen keldi. Bul teńdessiz jobany tanymal jýrnalıst Erlan Bekhojın basqardy. Shynynda da, uzaq jyl jalǵyz shapqan «Egemen Qazaqstannyń» qataryna kún saıyn shyǵatyn «Aıqynnyń» qosylýy eldi eleńdetken jańalyq boldy. Sol kezdiń ólshemi boıynsha basqa áristesterine qaraǵanda jalaqyny kóbirek alatyn aıqyndyqtar qulshyna jumys istedi. Oı erkindigi bar edi bul basylymda. Gazettiń alǵashqy bas redaktory Serik Janbolattyń iriktep alǵan saıdyń tasyndaı qyz-jigitterden quralǵan áleýeti mol shyǵarmashylyq tobynda Joldasbek te bar edi. Sodan beri on tórt jyl boıy osy shańyraqtyń otymen kirip, kúlimen shyqty. Tek osydan eki jyl buryn «Aıqyn» kórpe-tósegin arqalap, Astanaǵa attanǵan kezde ǵana kósheli kóshke ilespeı, Alataýdyń eteginde qalyp qoıdy.
2007 jyly Serik Janbolat basqa qyzmetke aýysty da, ornyna bas redaktor bolyp men keldim. Bári de kóz kórgen jigitter... Ádilbek Qaba, Berik Beısenuly, Ermahan Ábdiraman, Tóreǵalı Táshenov... Ásirese Joldasbektiń jóni bólek-ti. «Jas alashtan» keıin on úsh jyldan soń qaıta qyzmettes boldyq. Bul kezde ol baıaǵy jelmen jarysyp júretin júretin Joldasbek emes edi. Sabyrly, salmaqty, salıqaly. Áziline deıin ádemi. Birqaqpaılaryna deıin berekeli. Qaljyńy men qaǵytpasyna deıin qazaqy. Erterek eseıgen, elýge jaqyndaǵan eleýli jigit aǵasy. Burynǵydaı júdeýleý hám juqaltańtaý emes. Sál tolysqan. Onysy ózine keremet jarasady.
«Aıqynnyń» redakııasynda menen jasy úlken jýrnalıster barshylyq edi. Solardyń biri retinde men ony aǵa tuttym, aqylshy sanadym. Oǵan kóbirek sendim, kádimgideı arqa súıedim. Óıtkeni ol barsha jurtqa adaldyǵyn baıaǵyda-aq dáleldep, azamattyq bıikke áldeqashan kóterilgen-di.
Ol el-jurttan erekshelenip, jarqyrap júrgen joq. Biraq qarapaıym qundylyqtar kóp edi onyń boıynda. Ne ǵylǵan qundylyqtar deısiz be? Birinshiden, Joldasbektiń bireýdi jamandaǵanyn ne sypsyń sózge qulaq asqanyn estimedik te, kórmedik te. Jigerli jigitter jeńgeılerden beter jeldeı esip turǵanda, Jolaǵań jymıyp qana otyrar edi. Sol jymıysy arqyly bóriktilerdiń kóriktilerden aıyrmasy bolmaı bara jatqanyna degen qyjyly men qynjylysyn ańǵartqandaı bolatyn. Ekinshiden, ol ótirik aıtýmen áýestenbedi. Eshkimdi aldap-soqqan emes. Úshinshiden, jurttyń kóńiline keletin áńgimeni eshqashan aıtpaıtyn. Jibekteı minezi júreginen jibekteı sózdi ǵana túrtkilep shyǵaratyn. Orynsyz ospadarsyzdyqtan aýlaq boldy. «Aıqynnyń» aýlasynda Tóreǵalı Táshenov ekeýi ara-tura jeńil qaljyńmen qaıymdasyp turatyn. Alaıda, sonyń ózi joǵary mádenıettiń, úılesimdi etıkettiń deńgeıinde júzege asatyn. Tórtinshiden, ýádege óte berik edi. Bergen sertine tastaı qatyp qalatyn. Onyń tym bolmasa, bir ret ýádesin aıaq asty etkeni esimizde joq. Jospar kúnde syzylatyn, ýáde kúnde buzylatyn zamanda Joldasbektiń jarqyn beınesi joǵarylaǵan ústine joǵarylaı túspek. Besinshiden, dos-jaranǵa, aǵaıyn-týysqa adal edi. Ásirese adammen qarym-qatynasqa syzat túsirmeıtin.
Senimdi seriktes bolatyn. Sondyqtan, «Jortqanda jolyń bolsyn, Joldasyń Joldasbek bolsyn!» degen máni ózgergen máteldi jıi aıtatynbyz.
Janynan jalǵyz qyzy Dınany bir eli tastamaıtyn. Joldasbektiń joldas-joralarynyń arasynda júrip boı jetken kórkem qyz óte baýyrmal boldy. Ákesin sheksiz jaqsy kórdi. Onymen birge júrgen ár kúnin baqytqa balady.
Sonaý stýdent kezinde fýtbolǵa bir barǵanda oınatylǵan lotereıadan «Moskvıch» kóligin utqan, taǵy birde ózge bir saıysta etek-jeńi mol pishilgen sport kıimin oljalaǵan baqytty bılettiń ıesi súıikti perzentine ólsheýsiz baqyt tileýden ómiri jalyqpaıtyn.
Osy tusta Joldasbekke «Jas alashta» da, «Aıqynda» da basshy bolyp, qamqorlyǵyn aıamaǵan, aǵasyndaı aıalaǵan sóz óneriniń sardary Nurtóre Júsipti aıryqsha atar edik. Joldasbektiń jolyn ashyp, tynysyn keńeıtti ol...
Tili ay, dini qatty dekanymyz Temirbek Qojakeev keıinirek Joldasbektiń baıaǵyda jýrfakqa ala kelgen jalpaq papkasy týraly sóz bolǵanda, «Slýshaı, mundaı kóp maqalany men osy kezge deıin jazǵan emespin», – dep súısingeni bar.
Sóıtip, osydan qyryq jylǵa taıaý ýaqyt buryn jýrfakqa «Papkasy jalpaq tarlanboz» bolyp kelgen juqaltań jigit jýrnalıstıkanyń jorǵasyna minip, jyraýlar jyrlaǵan naǵyz «Tabany jalpaq tarlanbozǵa» aınalyp edi. Ilbisindeı bop ilbip kelip, irgeden engen indet Joldasbekti jeteleı ketedi dep kim oılapty?!
Talaıdyń tynysyn ashyp, demikkenge demeý bolǵan júırik jýrnalıstiń bir-aq sátte óziniń de tynysy tarylyp, dem jetpeı qınalatynyn kim bilgen?!
Mine, endi... Joldasbeksiz jarty jyl ótti...
Baýyrjan OMARULY
