(Osy künderı ony dos-jarandary tuǧan künımen qūttyqtap jatar edı...)
1. Papkasy jalpaq tarlanboz
Jalpaq edı papkasy,
Jastar edı jaqtasy.
Jabyq emes edı onyŋ,
Jüregınıŋ qaqpasy...
(Taqyryptyŋ tūzdyǧy)
Jurfaktyŋ özınıŋ jazylmaǧan zaŋdary bar. Mäselen, tömengı kurs studentterı joǧarǧy kurstaǧylardy sözsız ülgı tūtady. Syilauǧa mındettı jäne önege aluǧa qūqyly. Onda tūrǧan ne bar, barlyq oqu ornynda solai emes pe dersız. Solaiy solai. Bıraq mäsele säl basqaşa. Jurfaktyŋ qolyna qalam ūstap tuǧan balalarynyŋ kursy ılgerılegen saiyn tanymaldyǧy arta tüsedı. Oqu bıtırmei jatyp būqaralyq aqparat qūraldaryna jūmysqa tūryp alatyndary da jetkılıktı. Sondyqtan būl qūrmettıŋ jönı bölek.
Alaida jurfaktyŋ studentterı aldyŋǧy buynnyŋ bärıne bırdei tabyna bermeidı. Tek solardyŋ ışındegı alaböten jazǧyştardy ǧana qadırleidı. Al endı... olardyŋ tömengı kurstaǧylarǧa keide şekesınen qaraityny ras. Tek ara-tūra «Maida kurs – paida kurs» dep maŋdailarynan sipap qoiatyny bolmasa. Degenmen, solardyŋ ışınde ılıp alar dünieler jazyp, köpşılıktıŋ nazaryn audarǧan qabılettı ūl-qyzdar kezdese qalsa, asa elp ete qalmai, salqyndylyq tanyta otyryp, joǧarǧy kurs ekenıŋe qaramastan eptep qana köŋıl bölıp qoiǧanyŋ artyqtyq etpeidı.
Bız jurfakta oqyǧan tūsta da keiıngı kursta eldı eleŋ etkızgen qalamy jüirık jastar barşylyq edı. Äsırese, erekşe közge tüsken ekı studenttı böle-jara atar edım. Bırınşısı – mektep oquşysynyŋ tört däpterıne däpterıne sala qūlaş povest jazyp, sol şyǧarmasy arqyly «Jalynnyŋ» jabyq bäigesıne qatysyp, ekınşı oryndy jeŋıp alyp, aidy aspanǧa bır-aq şyǧarǧan Aigül Kemelbaeva. Bırınşı oryndy eren jüirık Esenǧalidyŋ ataqty «Berdäulet pen Jolamany» alsa, bızdıŋ qyzdan keiıngı üşınşı oryn men yntalandyru syilyqtaryn qazaqtyŋ qabyrǧaly qalamgerlerı ielense, aidy aspanǧa şyǧarǧany emei nemene?! Ekınşısı, jurfakqa tüserde universitettegı qabyldau komissiiasyna jap-jalpaq papkasyn qoltyqtap kelgen jūdyryqtai ǧana jıgıt – Joldasbek Duanabaev edı.
Papkasy jalpaq degenge, oquǧa attanǧanǧa deiın bır mekemenıŋ bas buhgalterı bolyp qyzmet ıstegen eken dep qalmaŋyz. Onyŋ papkasynyŋ ışın tolǧan maŋyzdy maqalalar men qūndy qoljazbalar-dür. Türlı topşylaudan tobyqtan tüiın tüigen şaǧyn zametka da, sezımdı qozǧaityn syrly suretteme de, oqiǧanyŋ sipatyn däl tanytatyn jedel reportaj da, azamattyŋ ajaryn aşatyn oily ocherk te osy jalpaq papkanyŋ jemsauynan tabylady.
Joldasbektıŋ sol papkasynyŋ ışınde qanşa maqala bolǧany jönınde ömırı bıtpeitın qyzu pıkırtalas ünemı jürıp jatatyn. Bıreuler jüz, ekınşıler üş jüz, üşınşıler myŋ desedı. Äiteuır ärı qarai ketpese, eşkım de jüzden tömen tüspeidı. Sebebı, ol gazet ısıne tym erte aralasyp, öte köp eŋbektengen jıgıt edı. Äuelı «Qazaqstan pionerıne», keiınnen «Leninşıl jasqa», Jambyldyŋ oblystyq gazetıne, Merkenıŋ audandyq basylymyna üzbei maqala jazyp tūrǧan. Sondyqtan papkasy jalpaq tarlanbozdyŋ bederlı beinesı jurfak studentterınıŋ miftık boljamdaryna arqau boluy zaŋdy edı. Naqty sanyn özınen sūrasaŋ, balasynyŋ sanyn aitpaityn ılgerıdegı yrymşyl häm dästürşıl qazaqtar sekıldı jymiyp küledı de qoiady.
Bıreuler ony mereilı Merkenıŋ perzentı bolǧan soŋ sol öŋırden şyqqan temırdei qatty dekanymyz Temırbek Qojakeevpen tıkelei bailanystyratyn. Bıraq Temkeŋnıŋ qoltyǧyna tyǧylyp jürgen bosbelbeu balany körmedık. Şynynda da, ol myna tūrǧan Merkeden emes, Şyǧystaǧy Zaisannan nemese Arqadaǧy Zerendıden, tıptı mūnaraly Maŋǧystaudan kelse de, sonşama maqalasy kez-kelgen adamnyŋ jüregın jıbıter edı.
Söitıp, Joldasbektıŋ esepsız köp maqalasy jurfaktyŋ qasterlı qabyrǧasyndaǧy talai auyzekı äŋgımenıŋ özegıne ainaldy. Oquǧa öitıp-büitıp tüskenımen, bes jylda bır dünie jazbai amaldap kele jatqan sary jambas sabazdar ony qiial-ǧajaiyp ertegılerınıŋ keiıpkerındei nemese kün ūzaqqa maqala jonatyn su jaŋa stanoktai köretın boluy kerek. Äiteuır ertelı-keş taŋ qalysady da jüredı. Al şyndyǧynda ony köp jazdy degengen görı, jurfaktyŋ ärbır studentınıŋ kündelıktı şyǧarmaşylyǧynyŋ ölşem bırlıgın tanytty degen dūrysyraq şyǧar. Qolyna qalam ūstaǧan ūl-qyzdyŋ qai-qaisysy da osyndai bolu kerek degen ülgını ǧana alǧa tartty ol.
Eş närsenı eleŋ qylǧan joq. Myŋǧyrǧan mal aidaǧan maŋǧaz malşy sekıldı maqalalarynyŋ sanyn köbeitken üstıne köbeite tüstı. Jazǧanda da jaqsynyŋ jaqsysyn asyryp, jamannyŋ qūtyn qaşyryp jazdy. Är sözın kestelep tüsırdı. Töŋıregınde jazuǧa qūmar jas ūlandar örıp jürdı.
Studenttık ortada ūiymdastyrylatyn aqyndar aitysynda Joldasbektıŋ kursynyŋ mereiı ärdaiym üstem tūratyn. Öŋkei oqu ötıp ketken közıldırıktı-közıldırıksız qyz-jıgıtterdıŋ arasynda şyǧarmaşylyq jetıstıkterı jetkılıktı Joldasbektıŋ esımı de erekşe atalatyn. Bırde Tabyldy Dosymovpen aitysyp otyrǧan Quat Qairanbaevtyŋ «Kursyŋnyŋ bır ai boiy jazǧandaryn, Bır tünde jazar Joldas aǧalaryŋ» degenı bar. Quattyŋ osy quatty äzılıne zaldaǧylardyŋ bırazǧa deiın du qol şapalaqtap tūryp alǧany esımızde.
Tömengı kurstyŋ studentı bolǧanymen, onyŋ jasy bızden edäuır ülken edı. Sondyqtan, qaljyŋ aitsaq, tızgındı tarta aittyq. Qai kezde de onyŋ qas-qabaǧyna qarai jürdık. Sebebı, ol eşkımge syryn şaşpaityn, orynsyz asyp-taspaityn. Sol mınezımen-aq özın jūrtqa syilata alatyn.
Sondyqtan, ädette basqalarǧa qyrǧidai tietın jurfaktyŋ nebır «jyndylary» men jyryndylary Joldasbektıŋ jeke basyn baǧalai bıldı.
2. «Jas alaştyŋ» jampozy
Bar peiılı aq edı,
Bärımızden saq edı...
Bır özı – bır basylym,
Bır özı – bır BAQ edı.
(Taqyryptyŋ tūzdyǧy)
Student kezımızde azdap aralasqanymyzben oqu bıtırgen soŋ jönımızge kettık. Olar bızden soŋ da jurfakta ekı-üş jyl oqydy. Sodan soŋ «Jas alaştyŋ» qabyrǧasynda kezdestık. Mūnyŋ aldynda «Qazaqstan pionerınıŋ» saiypqyran sarbazy bolǧan ol äigılı jetınşı qabattyŋ jampozdarynyŋ qataryna qosyldy. Sodan soŋ kösılıp bır jazdy. Jūmysyna öte ūqypty edı. Tapsyrmany tez oryndaidy. Maqalasyn tartymdy ärı oqylymdy etıp jazady. Ünemı jaidary keiıpte jüredı. Aralas-qūralastyqqa asa jaily.
Bızdıŋ tūsymyzda bölımder ırılendırıldı de, Joldasbek ekeumız bıraz uaqyt Aqparat bölımınde qyzmet ıstedık. Būl bölımde Joldasbekten basqa Seiıthan Zeberhanūly, Töleuhan Bıdırälı, Talǧat Ilımjan sekıldı öŋkei alǧyr reporterler bar edı. Olar jurnalistikadaǧy jedeldıktıŋ ozyq ülgısın körsettı. Aqparat bölımı materialdarynyŋ taqyryptary türlenıp sala beretın kezı osy tūs. «Äulie ūryny bılıp otyr», «Tamaq beretın tramvai», «Adamson Sarykemerde qystap jatyr» degen sekıldı eleŋ etkızerlık taqyryptar bertınge deiın eldıŋ auzynda boldy. Osy şaǧyn habarlardyŋ bırazy Joldasbektıŋ qalamynan şyqty. Men osy bölımnıŋ meŋgeruşısı retınde oǧan köbırek ümıt artatyn edım.
Joldasbek köpke deiın üilenbei, boidaq bolyp bıraz jürdı. Sırä, ol özınıŋ şaŋyraǧyna laiyq boijetkendı ūzaq ızdegen syŋaily. Jalǧyz Joldasbek emes, sol kezde redaksiianyŋ jasy otyzdan asqan syralǧy sürboidaqtary jetkılıktı edı. Sonyŋ bärı «Jas alaştyŋ» tıken tıldı jıgıtterınıŋ ädemı äzıl-qaljyŋyna arqau boldy. Bızdıŋ basylymda bıreu balaly bolsa, sonyŋ qūrmetıne qabyrǧaǧa qūttyqtau jazyp ıletın dästür bar edı. Mūny jai qūttyqtau emes, qabyrǧa gazetı dese de bolǧandai. Sebebı, belgılı bır taqyrypqa arnalady. Sodan soŋ suret salynady. Sol suretke sai ne öleŋmen ne qarasözben maiyn tamyzyp mätın jazasyŋ. Sonda qabyrǧa gazetı bolmaǧan nesı qaldy?!
Perzenttı bolǧandardy qūttyqtaǧan kezde de älı üilenbei jürgender tıl ūşyna ılıne ketedı. Būǧan eşkım renjımeidı. Mäselen, jauapty hatşynyŋ orynbasary Ädıl Qoitanovtyŋ ekınşı ūly tuǧanda jıgıtter qabyrǧaǧa mynadai qūttyqtau-öleŋ jazyp ılgenı bar:
Boidaqtyqtyŋ jandy jegen jarasy,
Qūltastardyŋ keskınıne qaraşy.
Joldasbekter ärı üilenbei jürgende,
Qoitanovtyŋ tudy ekınşı balasy.
Mıne, osylai... Sol baiaǧy sürboidaq Qūltas... Moinyna qūryq tüspegen Joldasbek... Äzılmen ärleu, qaljyŋmen qajau. Alymdy aqparatşylar Töleuhan Bıdırälı, Seiıthan Zeberhanūly, Joldasbek Duanabai üşeuınıŋ jasy būl kezde otyz üşke jetken-dı. Endı olarǧa «Otyz üşte otau iesı» degen, üilenseŋderşı», – deitın boldy ärıptesterı. Bırı şamdanady, ekınşısı aşu şaqyrady. Al Jökeŋ jymiiady da qoiady. Keiın bärı de bas qūrady. Söitıp, olardyŋ ūzaqqa sozylǧan boidaqtyǧy turaly taqyryp aktualdı bolmai qaldy. Joldasbek te teŋın tapty. Ömırge Dina qyz keldı.
Joldasbekpen bırge «Jas alaşta» ekı-üş jyl qyzmet ıstegen soŋ bız basqa jūmysqa auystyq. Ol sol basylymda qalyp, onşaqty jyl ter töktı. Gazettıŋ jyrtyǧyn jamady. Kündelıktı aqparatty ajdahadai jūtyp jatatyn basylymnyŋ ömırı tyǧyndalmaityn öŋeşın toltyrumen ainalysty. Ol barlyq derlık janrdy igerdı. Habar-oşar äzırleitın bölımde maşyqtanyp, qalamynan türlı zametka tuyndatty. Oqiǧanyŋ ortasyna jedel jetıp, oqyrmanǧa reportaj ūsyndy. Tabiǧat aiasyna şyqsa, odan da qūr qaitpai, möldıretıp suretteme daiyndap äkeldı. Tūǧyrly tūlǧalarmen tıldesıp, syr suyrtpaqtap, sūhbat aldy. Qatarynan ozǧan zamandas kelbetın aişyqtap, portrettık ocherk jazdy.
Qai basylymda qyzmet ıstese de, ol asqan ūqyptylyǧymen közge tüstı. Faktılerdı mūqiiat tekseredı. Keiıpkerlerımen qaita-qaita tıldesedı. Tiıstı mekemelerge äldeneşe ret qoŋyrau şalady. Eşnärsenı nazardan tys qaldyrmaidy. Köŋılı tynyştalǧan soŋ ǧana jazǧanyn basuǧa ūsynady. Al ol kezekşı bolǧan künı gazet basşylary tynyş ūiyqtaidy. Äiteuır, Joldasbektıŋ kınäsınen būqaralyq aqparat qūraly zardap şegıptı degendı osy uaqytqa deiın estıgen emespız.
Jurnalistık käsıpke adaldyqtyŋ etalony deuge bolar ony...
3. «Aiqynnyŋ» aqtaŋgerı
Taitalasa alady ol,
Tūlǧalyqqa jarady ol.
Tarihynda «Aiqynnyŋ»,
Taŋbalanyp qalady ol!
(Taqyryptyŋ tūzdyǧy)
Eŋ ūzaq uaqyt qyzmet ıstegen basylymy – «Aiqyn» gazetı. «Liter media» jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgıne qarasty qos basylym – «Aiqyn» men «Liter» aqparat keŋıstıgıne erekşe ekpınmen, özgeşe ürdıspen keldı. Būl teŋdessız jobany tanymal jurnalist Erlan Bekhojin basqardy. Şynynda da, ūzaq jyl jalǧyz şapqan «Egemen Qazaqstannyŋ» qataryna kün saiyn şyǧatyn «Aiqynnyŋ» qosyluy eldı eleŋdetken jaŋalyq boldy. Sol kezdıŋ ölşemı boiynşa basqa ärıstesterıne qaraǧanda jalaqyny köbırek alatyn aiqyndyqtar qūlşyna jūmys ıstedı. Oi erkındıgı bar edı būl basylymda. Gazettıŋ alǧaşqy bas redaktory Serık Janbolattyŋ ırıktep alǧan saidyŋ tasyndai qyz-jıgıtterden qūralǧan äleuetı mol şyǧarmaşylyq tobynda Joldasbek te bar edı. Sodan berı on tört jyl boiy osy şaŋyraqtyŋ otymen kırıp, külımen şyqty. Tek osydan ekı jyl būryn «Aiqyn» körpe-tösegın arqalap, Astanaǧa attanǧan kezde ǧana köşelı köşke ılespei, Alataudyŋ etegınde qalyp qoidy.
2007 jyly Serık Janbolat basqa qyzmetke auysty da, ornyna bas redaktor bolyp men keldım. Bärı de köz körgen jıgıtter... Ädılbek Qaba, Berık Beisenūly, Ermahan Äbdıraman, Töreǧali Täşenov... Äsırese Joldasbektıŋ jönı bölek-tı. «Jas alaştan» keiın on üş jyldan soŋ qaita qyzmettes boldyq. Būl kezde ol baiaǧy jelmen jarysyp jüretın jüretın Joldasbek emes edı. Sabyrly, salmaqty, saliqaly. Äzılıne deiın ädemı. Bırqaqpailaryna deiın berekelı. Qaljyŋy men qaǧytpasyna deiın qazaqy. Erterek eseigen, eluge jaqyndaǧan eleulı jıgıt aǧasy. Būrynǧydai jüdeuleu häm jūqaltaŋtau emes. Säl tolysqan. Onysy özıne keremet jarasady.
«Aiqynnyŋ» redaksiiasynda menen jasy ülken jurnalister barşylyq edı. Solardyŋ bırı retınde men ony aǧa tūttym, aqylşy sanadym. Oǧan köbırek sendım, kädımgıdei arqa süiedım. Öitkenı ol barşa jūrtqa adaldyǧyn baiaǧyda-aq däleldep, azamattyq biıkke äldeqaşan köterılgen-dı.
Ol el-jūrttan erekşelenıp, jarqyrap jürgen joq. Bıraq qarapaiym qūndylyqtar köp edı onyŋ boiynda. Ne ǧylǧan qūndylyqtar deisız be? Bırınşıden, Joldasbektıŋ bıreudı jamandaǧanyn ne sypsyŋ sözge qūlaq asqanyn estımedık te, körmedık te. Jıgerlı jıgıtter jeŋgeilerden beter jeldei esıp tūrǧanda, Jolaǧaŋ jymiyp qana otyrar edı. Sol jymiysy arqyly börıktılerdıŋ körıktılerden aiyrmasy bolmai bara jatqanyna degen qyjyly men qynjylysyn aŋǧartqandai bolatyn. Ekınşıden, ol ötırık aitumen äuestenbedı. Eşkımdı aldap-soqqan emes. Üşınşıden, jūrttyŋ köŋılıne keletın äŋgımenı eşqaşan aitpaityn. Jıbektei mınezı jüregınen jıbektei sözdı ǧana türtkılep şyǧaratyn. Orynsyz ospadarsyzdyqtan aulaq boldy. «Aiqynnyŋ» aulasynda Töreǧali Täşenov ekeuı ara-tūra jeŋıl qaljyŋmen qaiymdasyp tūratyn. Alaida, sonyŋ özı joǧary mädeniettıŋ, üilesımdı etikettıŋ deŋgeiınde jüzege asatyn. Törtınşıden, uädege öte berık edı. Bergen sertıne tastai qatyp qalatyn. Onyŋ tym bolmasa, bır ret uädesın aiaq asty etkenı esımızde joq. Jospar künde syzylatyn, uäde künde būzylatyn zamanda Joldasbektıŋ jarqyn beinesı joǧarylaǧan üstıne joǧarylai tüspek. Besınşıden, dos-jaranǧa, aǧaiyn-tuysqa adal edı. Äsırese adammen qarym-qatynasqa syzat tüsırmeitın.
Senımdı serıktes bolatyn. Sondyqtan, «Jortqanda jolyŋ bolsyn, Joldasyŋ Joldasbek bolsyn!» degen mänı özgergen mäteldı jiı aitatynbyz.
Janynan jalǧyz qyzy Dinany bır elı tastamaityn. Joldasbektıŋ joldas-joralarynyŋ arasynda jürıp boi jetken körkem qyz öte bauyrmal boldy. Äkesın şeksız jaqsy kördı. Onymen bırge jürgen är künın baqytqa balady.
Sonau student kezınde futbolǧa bır barǧanda oinatylǧan lotereiadan «Moskvich» kölıgın ūtqan, taǧy bırde özge bır saiysta etek-jeŋı mol pışılgen sport kiımın oljalaǧan baqytty bilettıŋ iesı süiıktı perzentıne ölşeusız baqyt tıleuden ömırı jalyqpaityn.
Osy tūsta Joldasbekke «Jas alaşta» da, «Aiqynda» da basşy bolyp, qamqorlyǧyn aiamaǧan, aǧasyndai aialaǧan söz önerınıŋ sardary Nūrtöre Jüsıptı airyqşa atar edık. Joldasbektıŋ jolyn aşyp, tynysyn keŋeittı ol...
Tılı aşy, dını qatty dekanymyz Temırbek Qojakeev keiınırek Joldasbektıŋ baiaǧyda jurfakqa ala kelgen jalpaq papkasy turaly söz bolǧanda, «Sluşai, mūndai köp maqalany men osy kezge deiın jazǧan emespın», – dep süisıngenı bar.
Söitıp, osydan qyryq jylǧa taiau uaqyt būryn jurfakqa «Papkasy jalpaq tarlanboz» bolyp kelgen jūqaltaŋ jıgıt jurnalistikanyŋ jorǧasyna mınıp, jyraular jyrlaǧan naǧyz «Tabany jalpaq tarlanbozǧa» ainalyp edı. Ilbısındei bop ılbıp kelıp, ırgeden engen ındet Joldasbektı jetelei ketedı dep kım oilapty?!
Talaidyŋ tynysyn aşyp, demıkkenge demeu bolǧan jüirık jurnalistıŋ bır-aq sätte özınıŋ de tynysy tarylyp, dem jetpei qinalatynyn kım bılgen?!
Mıne, endı... Joldasbeksız jarty jyl öttı...
Bauyrjan OMARŪLY
