Ūlt köşbasşysynyŋ ūly parasaty

 Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ el basqaru ideiasy turaly tolǧanys

Ūltymyzdan şyqqan körnektı qoǧam qairatkerlerınıŋ bırı Halel Dosmūhamedūly «Öz jūrtyna jūmys ıstep, eŋbek sıŋırgen adamdardy qadırleu – eldıktıŋ belgısı» degen edı. Sondyqtan öz ūlty üşın qyzmet etken basşylardyŋ eŋbegın, erlıgın, ızgı ısterın baǧalau, nasihattau bızge ülken paryz. Menı osylai oilandyrǧan, tolǧandyrǧan Qazaqstan Respublikasynyŋ tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ el basqarudaǧy orasan zor eŋbegı edı. Qara jerdıŋ qabyrǧasyn qaiystyryp alys saparǧa jol tartqan ömır keruenınıŋ köşınde ǧūmyr keşken jūmyr basty pendelerdıŋ taǧdyry aluan türlı. Bıreuler bes-aq kündık jalǧandy jalpaǧynan basyp, arystandai aqyryp, astyndaǧy altyn taǧyna mäz bolyp, baq pen däulet, mansabynyŋ buyna semırıp, tırlıgınde az ǧana uaqyt dürıldetkenımen uaqyt atty ädıl synnyŋ ötkelınen öte almai, jel aidaǧan qaŋbaqtai el esınen äldeqaşan ūmytylyp, eskerusız qala beredı. Uaqyt – ädıl tarazy, uaqyt – ädıl synşy. Öz esımın altyn ärıppen tarih betıne jazǧysy keletınderdıŋ qanşasy qataŋ uaqyt synaǧynda qajalyp, armanynyŋ asqar tauy şaǧylyp, salyndysy suǧa kettı deseŋızşı?! Mıne, būl arzan ataq, qūrǧaq daŋqqa boi ūrǧan özımşıl pendelerdıŋ taǧdyry. «Taza altyndy mäŋgı dat şalmaidy. Jüzden jüirık, myŋnan tūlpar şyǧady» degen dana halqymyzdyŋ sözınde tereŋ män jatyr. Tabiǧat ta būl ömırge dara talanttardy üiıp-tögıp syilai bermeidı, neken-saiaq beredı. Naǧyz ūlt ardagerınıŋ qaisar ruhy tereŋ aqyl-parasatymen, halyqqa degen adal eŋbegımen, adamdyq kemeldıgımen, kemeŋgerlık qasietımen ūştasyp jatady.Mıne sondai ūlty üşın qyzmet etken, küllı düniege aty tanylǧan kemeŋger tūlǧanyŋ bırı – Qazaqstan Respublikasynyŋ tūŋǧyş Prezidentı - Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev dep aitsaq artyq bolmas. El basqaru önerı – kez kelgen adamnyŋ qolynan kele bermeitın, asa ülken aqyl-parasatty qajet etetın öner. Ejelgı Grekiianyŋ äigılı oişyly Demokrit «Memleket basqaru önerı – öner ataulynyŋ töresı» dep tekten-tek aitpaǧan. Nūrsūltan Nazarbaev Keŋes Odaǧy ydyraǧannan keiın qara ormandai qalyŋ halyqtyŋ senıp tapsyruymen Qazaqstan Respublikasynyŋ tūŋǧyş Prezidentı bolyp sailandy. Ol osyndai aumaly-tökpelı jyldarda jürektılıkpen el tızgının qolyna aldy. Sodan otyz jylǧa juyq uaqyt qazaq elınıŋ körkeiuı men güldenuı üşın orasan zor eŋbek sıŋırdı. Naqtylap aitsaq, Elbasy N.Nazarbaev Qazaqstan elın küllı düniege tanytyp moiyndatty. Ol jaŋa täuelsızdık alǧan jas memlekettı qaita qūryp, halyqty baqytty tūrmys keşıruge nūrly jol saldy. Halqymyzdyŋ tanymynda «Är adamnyŋ öz jūldyzy bolady», «Qazaq jūldyz sanamaidy, aqqan jūldyzǧa qaramaidy» degen siiaqty yrymdary men tyiymdary köp. Sol tanymǧa bailanysty qazaqtar jūldyzdy kielı sanaǧan. Nūrsūltan Nazarbaev ta solai düniege jūldyzy joǧary kelgen  adam. Halqymyzdyŋ aspan älemıne, jer-suǧa, ata-baba aruaǧyna syiynu ürdısı qazırge deiın jalǧasyp keledı. Qazaq bata bergende «Aiyŋ oŋyŋnan tusyn» dep tılek jasaidy. Nūrsūltan Nazarbaev osyndai aiy oŋynan tuǧan adam. Elbasy: «Jasyrmaimyn. Men de Raiymbek siiaqty äulie babalardyŋ şapaǧaty şalǧan adamdardyŋ bırımın. Äkem men şeşem üi bolǧannan on jyl bala körmeptı. Bır şikıökpege zar bolyp jürgende auyl adamdarynyŋ bırı Raiymbek batyrdyŋ ziratyna baryp tüneuge keŋes berıptı. Qūdaidan şyn tıleseŋ, saǧan äulieler aian beruge tiıs deptı anamyzǧa. Ekeuı zirat basyna tünep şyǧady. Şeşem tüs köredı. Tüsınde tereŋ sudyŋ tübınen myltyq tauyp alady. Osyny jaqsylyqqa joryp, ekeuı riza bolyp qaitypty. Sodan keiın düniege Men keldım» («Raiymbek». Astana, «Elorda». - 2005 j.) dep özınıŋ düniege qalai kelgendıgınen syr şertedı. Biyl Qazaqstan Respublikasy täuelsızdıgınıŋ 29 jyldyǧy jäne Elbasy, ūlt köşbasşysy  Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ 80 jasqa tolǧan jyly. Qazaqstan elınıŋ otyz jylǧa juyq qol jetkızgen tabysy men damuyn N.Nazarbaevtyŋ eŋbegınen böle-jara qarauǧa bolmaidy. Osyǧan orai men ūly saiasatker, zamanymyzdyŋ ozyq oişyly, älemdık deŋgeidegı qoǧam qairatkerı, ūlt kösemı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ el basqaru ideiasynyŋ kemeldıgı men tereŋdıgı turaly söz qozǧaudy jön kördım.   1.N.Nazarbaevtyŋ otanşyldyq ideiasy. Qazaq halqynyŋ «Otan otbasynan bastalady», «Tuǧan jerge tuyŋdy tık» degen keremet sözderı bar. N.Nazarbaev öz otanyn, öz halqyn şynaiy adal jüregımen süie bıldı. Ol şeteldegı 40-qa tarta memlekette tarydai şaşylyp jürgen qandas aǧaiyndarǧa: «...Şeteldegı qazaqtardyŋ elge jiı kelıp, tuǧan jermen bailanystaryn nyǧaityp otyrǧandary dūrys. Qai elde tūrsaŋyzdar da ärdaiym Qazaqstandy jürekterıŋızdıŋ törınde ūstaŋyzdar. Qazaqtyŋ tarihi Otany bıreu-aq. Ol – Qazaqstan» dep, tarihi otanyn ūmytpauǧa, ony qūrmet tūtuǧa şaqyrdy. Men Qytaida jürgen kezde Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Ädılettıŋ aq joly», «Beibıtşılık kındıgı», «Ǧasyrlar toǧysyndaǧy Qazaqstan», «Qazaqstan-2030», «Qalyŋ elım. Qazaǧym» syndy kıtaptaryn tebırene oqyǧan edım. Atalǧan kıtaptar Qytaida hanzu, qazaq, ūiǧyr tılderınde baspadan şyqty. Būl kıtaptar menıŋ Elbasynyŋ eŋbegın tüsınuıme, onyŋ otanşyldyq ideiasynan önege aluyma mümkındık berdı. N.Nazarbaev özı jazǧan kıtaptary men maqalalarynda, söilegen sözderınde şeteldegı qazaq halqynyŋ janaşyry bola bıldı ärı tarihi otanyna oraluǧa nasihat jasady. Onyŋ naqty mysaly – «Nūrly köş» atty dünie jüzı qazaqtaryn tarihi atamekenıne oraltu baǧdarlamasy. Elbasy dünie jüzı qazaqtarynyŋ II qūryltaiynda: «Kelem degenderge Qazaqstannyŋ jerı keŋ, elı keŋ, jaǧdai bar, zaŋ qabyldandy. Qūqtaryŋ bar. Qandai jūmys ısteimın deseŋ, qandai biznespen şūǧyldanam deseŋ mümkındık bar. Kelıŋder de, ainalaiyn qazaǧym, künıŋdı körıp baiyŋdar» degen sözı şeteldegı qandastarymyzdyŋ et jüregın eljıretıp jıberdı. Qazaqstan täuelsızdık alǧan otyz jylǧa juyq uaqyttan berı qazaqtyŋ «Nūrly köşı» älı toqtausyz jalǧasyp keledı.   2.Nūrsūltan Nazarbaev – ūlt köşbasşysy ärı köregen saiasatker.   Düniege aty äigılı saiasatker Nūrsūltan Nazarbaev sonau 1970 jyldyŋ soŋynan bastap el basqaru ısıne belsene atsalysty. Äsırese, Qazaqstannyŋ otyz jylǧa taiau uaqyttaǧy ekonomikasynyŋ damuyna tıkelei özı jetekşılık ettı. Sonymen qatar, memlekettıŋ önerkäsıp, bılım beru, ǧylym men tehnika, auyl şaruaşylyǧy, mal şaruaşylyǧy, mädeniet, ädebiet, densaulyq, äskeri ıster, älem elderımen diplomatiialyq qarym-qatynas ornatu siiaqty maŋyzdy salalarynyŋ damyp, örkendeuın N.Nazarbaevtyŋ eŋbegınen böle-jara qarauǧa bolmaidy. Men täuelsızdık alǧanyna otyz jylǧa juyqtaǧan   Qazaqstan syndy jas memlekette N.Nazarbaevtyŋ el basqarudaǧy kemeŋger ideiasyn zertteu men tanudyŋ maŋyzy öte zor dep sanaimyn. Qytai qazaǧynan şyqqan äigılı ǧalym, jazuşy Sūltan Janbolatov: «Älmisaqtan berı kez kelgen jan patşa, täŋırqūt, han, bek, ūlyq, t.b. bola bermeitın syqyldy. Bügınde köp sandy adam basşy bola ketpeidı. Joǧary bilık basyna şyqqandardyŋ arǧy tegıne ǧana emes, ösıp-jetıluı, sıŋırgen eŋbegı, körgen-bılgenı, jan düniesı, oi-örısı, aŋsaǧan armany syqyldylaryn ol biıkke baryp körmegen bızdıkımen ūp-ūqsas desek qatty qateleser edık» dep dūrys aitqan. Öitkenı Nūrsūltan Nazarbaev jetken biıkke qazaqtan älı eşkım jetken joq. Sondyqtan Qazaqstannan şyqqan ülkendı-kışılı basşylar Nazarbaevtyŋ el basqaru önerınen ülgı-önege aluy qajet der edım. Elbasy N.Nazarbaev turaly älemdık tūlǧalardan Margaret Tetcher, Li Kuan Iý, Si Szinpin, t.b. saiasatkerler joǧary baǧalaryn berdı. Solardyŋ bırı QHR töraǧasy Si Szinpin 2019 jyly säuır aiynyŋ 28-ı künı N.Nazarbaevpen kezdeskende: «N.Nazarbaev myrza Qazaqstannyŋ memleket qūruşy elbasy jäne ūlt kösemı. Qazaqstannyŋ memlekettık täuelsızdıgıne jäne damuyna, Qazaqstan ūlttaryna öşpes eŋbek sıŋırıp, önege körsettı. QHR men Qazaqstannyŋ arasynda özara strategiialyq serıktestık ornatuǧa tarihi üles qosty. Bız mūny joǧary baǧalaimyz» dep, N.Nazarbaevqa Qytai Halyq Respublikasynyŋ «Dostyq» ordenın tapsyrdy. N.Nazarbaev bır memlekettıŋ eŋ joǧary därejelı basşysy bola tūra tuǧan halqynyŋ salt-dästürınen attamady. Qaita ony jaŋǧyrtyp, özınıŋ el basqaru ideiasyna sıŋırıp otyrdy. Qazaq salt-dästürı hanǧa da, qaraǧa da ortaq. Qazaqtyŋ eşbır balasyna salt-dästürden attauǧa rūqsat etılmeidı. Būǧan Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ özı aitqan myna aŋyz-äŋgımesı kuä: «Baiaǧyda tasy örge domalap tūrǧan bır han janyna nökerlerın ertıp, aŋ aŋlauǧa şyǧady. Orman kezıp, qyr asyp kele jatsa aldynan ekı közı botadai möldıregen, sauyry jez qūmandai jalt-jūlt etken sūlu kiık qaşa jönelıptı. Han sadaqtan oq atyp kiıktıŋ artqy aiaǧyn jaralaidy. Bır jaǧy qūlama jar, ekınşı büiırden han nökerlerı qiqu salyp qyspaqqa alǧanda jany qysylǧan beişara kiık jandalbasamen sonadaidan köz tartqan aqboz üidıŋ aşyq tūrǧan esıgınen ışke qoiyp ketıptı. Üi ielerı tüskı tamaq ışıp otyr eken. Esıkten engen kiık jaiuly dastarqannan bır-aq qarǧyp, tördegı keregege tūmsyǧyn tırep, solyǧyn basa almai tūryp qalypty. - Şyǧar kiıktı! – dep dauystaidy han at üstınde tūryp törde tamaq ışıp otyrǧan qariiaǧa. - Būl tau taǧysyn tüstık jerden qualap kelıp senıŋ üiıŋde qolǧa tüsırıp otyrmyn. Mūnyŋ menıŋ oljam ekenıne eşkımnıŋ dauy joq şyǧar. - Sözıŋ oryndy, han iem. Kiık senıŋ oljaŋ ekenı de ras. Būl sorly jany qysylǧan sätte menıŋ törıme şyǧyp kettı, ortada dastarqan jaiuly jatqanyn özıŋ körıp tūrsyŋ. Al ata saltymyz boiynşa dastarqandy attap öte almaisyŋ. Közderıne qan tolyp, bır-bırıne ölerdei jauyqqan ekı adamdy tatulastyrarda dastarqan basyna alyp kelmeuşı me edı? Tıptı han bolsaŋ da dästürden ülken emessıŋ. Al dästürdı, qalyptasqan ata saltty būzsaŋ qalyŋ eldıŋ tabasyna qalasyŋ. Jolyŋ bolmaidy, - deptı. Han ataly sözden jeŋılıp, at basyn kerı būrypty». Elbasy aitqan osy aŋyzdy estıgen äigılı jazuşy Şyŋǧys Aitmatov: «Keudesıne parasat ūialaǧan aŋyz eken. El basşysy öz elınıŋ ata saltyn, dästürı men ibasyn şyn dılımen qūrmetteu arqyly ǧana ülken kemeŋgerlık biıkke köterıledı. Al ǧasyrdan ǧasyr ötıp, äbden sūryptalǧan ūlt mädenietın mensınbei, oǧan astamsi qaraǧandar ärdaiym eldıŋ qarsylyǧyna jolyǧyp otyrǧan» dep tebırengen eken. Mıne, N.Nazarbaev osyndai ūlttyq salt-dästürdı özınıŋ el basqaru ideiasymen toǧystyra bılgen ūlt kösemı ärı şeber saiasatker.   3.Nūrsūltan Nazarbaev – qazaq tarihynda tūŋǧyş ret ūlttyq aqşany ainalymǧa tüsırgen elbasy. Aqşa bır memleketttıŋ halyqaralyq ekonomikalyq quaty men bedelıne ökıldık etedı. Bır memlekettıŋ aqşasynyŋ bar-joǧyna qarap onyŋ halyqaralyq bedelınıŋ joǧary-tömendıgın aŋǧaruǧa bolady. N.Nazarbaev -  qazaq tarihynda tūŋǧyş ret ūlttyq valiutany şyǧarǧan basşy. Qazaqstan täuelsızdık alǧannan ekı jyldan keiın, iaǧni 1993 jyly 15 qaraşada Elbasy N.Nazarbaevtyŋ jarlyǧymen teŋge ainalymǧa tüsıp, memlekettıŋ ekonomikalyq quatyn düniege äigıledı. Qazaqstan täuelsızdık alǧannan keiın ärtürlı qarjylyq ūiymdardyŋ sany qauyrt östı. Ekonomikanyŋ bırtındep damuyna bailanysty 1991 jyly elımızdegı bank reformasynyŋbastaluyna negız bolǧan «Qazaq KSR-degı bankter jäne bank jūmysyn jürgızu turaly» zaŋ qabyldandy. Osylaişa Qazaqstanda bank jüiesı qalyptasty. «Qazkommersbank», «Halyqbank», «ATF bank», «Nūrbank», «Tūran-Älembank», «Kaspibank», t.b. bankter osynyŋ aiqyn mysaly.  

4. Elbasy N.Nazarbaev – düniege aty äigılı diplomat.

«Eldestırmek elşıden, jaulastyrmaq jauşydan» deidı qazaq. Qazaqstannyŋ tūŋǧyş elbasy N.Nazarbaev aumaly-tökpelı halyqaralyq jaǧdaida Täuelsız Memleketter dostastyǧy (TMD) elderımen oŋtaily qarym-qatynas ornatudy maqsat ettı. Būl memlekettıŋ syrtqy saiasatyndaǧy negızgı baǧyttary boldy. 1991 jyldyŋ soŋynda Qazaqstandy 108 memleket tanydy, 70 memleketpen diplomatiialyq qatynas ornady. Elbasy özınıŋ köregen diplomatiialyq ideiasynyŋ jetekşılıgımen şeteldermen barys-kelıstı tıptı jaqsartyp, küllı dünie elderıne nūrly jol saldy. Mıne, osylai qūlşynys jasaudyŋ arqasynda bügıngı taŋda Qazaqstan BŪŪ-nyŋ 16 ūiymy men baǧdarlamalarynyŋ, sonymen qatar basqa da halyqaralyq ūiymdardyŋ müşesı nemese qatysuşysy bolyp otyr. Olardyŋ ışınde: Aziialyq damu bankı, EQYŪ, Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy jäne basqalar bar. Elbasy N.Nazarbaev Qazaqstan täuelsızdık alǧannan keiın Ortalyq Aziiada ǧana emes, Euraziia aumaǧynda da maŋyzdy rol atqardy. Qazaqstan memleketı Qytai Halyq Respublikasymen 1992 jyly 3 qaŋtardan bastap diplomatiialyq qarym-qatynas ornatty. Qazır QHR Qazaqstannyŋ sauda serıktesterı ışınde bırınşı orynda tūr. Elbasy osylaişa älemdegı 139  memleketpen aradaǧy dostyq qarym-qatynasty jaqsartty. Özınıŋ «Nūrly jol» atty baǧdarlamasyn ūsynyp, Qazaqstan ekonomikasynyŋ damuyna altyn qanat bıtırdı.   5.Elbasy N.Nazarbaev – qala örkenietın jalǧauşy.  Tarih keruenı talai-talai joiqyn soǧystardy, qan keşken däuırlerdı bastan keşırse de, adamzat balasy jaratqan şūǧylaly mädeniettıŋ ızın öşıre almady, qaita uaqyttyŋ ötuımen adamzat balasy jaratqan asyl örkeniet üzdıksız örkendep damydy. «Örkeniet – qalalyq mädeniet» (Strabon). Örkenietı bolmaǧan halyqta qala mädenietı damymaidy, sondyqtan qala tarihy – halyq tarihynyŋ asyl jauhary bolyp tabylady. Elbasy N.Nazarbaevtyŋ astanany köşıru turaly saiasi şeşım qabyldauy Qazaqstan tarihynda ūly būrylys jasady. Osy eŋbegınıŋ nätijesınde küllı dünie taŋ qalǧan jaŋa qala, körıktı astana – Nūr-Sūltan qalasy boi köterdı. 1997 jyldyŋ 10 jeltoqsanynan bastap Aqmola qalasyn Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasy dep älemge jariialap, kelesı jyly 10 mausymda tūsaukeser toiy öttı. Qazaqstan memleketınde Nūr-Sūltan qalasynyŋ boi köteruı qara ormandai qalyŋ halyqtyŋ armany men ümıtı edı. Mıne, būl N.Nazarbaevtyŋ ūzaqty boljaityn saiasatker, qazaq elınıŋ tarihi  qala örkenietın jalǧauşy, asqan oişyl ekenın däleldeidı.      6.Elbasy N.Nazarbaev älemge tanylǧan üzdık reformaşy.    Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev prezidenttık mındetın atqaruǧa kırıskennen keiın Qazaqstanda ömır sürıp jatqan 130-dan astam ūlt pen etnikalyq toptardyŋ tūrmysyn jaqsartyp, äl-auqatyn arttyru üşın qyruar reformalar jürgızıp, kemeldı joba-josparlar jasady, qūndy baǧdarlamalar ūsyndy. Mysaly, «Qazaqstan-2030», «Elımızdıŋ jaŋa  ǧasyrdaǧy tūraqtylyǧy men qauıpsızdıgı», «Qazaqstan ekonomikalyq, äleumettık jäne saiasi jedel jaŋǧyru jolynda», «Jaŋa älemdegı jaŋa Qazaqstan», «Daǧdarystan jaŋaru men damuǧa», «Qazaqstan-2050», «Bır maqsat, bır müdde, bır bolaşaq», «Nūrly jol – bolaşaqqa bastar jol», t.b. jiyrmadan astam joldauy Elbasy N.Nazarbaevtyŋ üzdık reformaşy ekenın däleldeidı. Äsırese, onyŋ «Mäŋgılık el» ūlttyq ideiasy ūzaq merzımdık bolaşaqty boljaǧan tarihi däuırlık sipatqa ie. Osy eŋbegınde Elbasy «Mäŋgılık el – būl bızdıŋ jalpyqazaqstandyq ortaq üiımızdıŋ ūlttyq ideiasy, bızdıŋ babalarymyzdyŋ armany» degen keremet sözın aitqan edı. Elbasy N.Nazarbaev elımız täuelsızdık alǧan otyz jylǧa taiau uaqytta qaiqaiyp örge şapqan qarakerdei top jaryp türlı reformalar jasap, Qazaqstannyŋ ataq-daŋqyn aspandatqan üzdık reformaşy retınde älemge tanylǧan tūlǧaǧa ainaldy.  

7. Elbasy N.Nazarbaev – ūlt mädenietınıŋ janaşyry.

Qazaqstan täuelsızdık alǧannan keiın tūŋǧyş Prezident – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ basşylyǧynda memlekettıŋ ekonomikalyq jaǧdaiy bırtındep oŋalyp, daǧdarys kezınde jabylyp qalǧan mekemeler (kıtaphanalar, klubtar, mūrajailar, t.b.) qaitadan aşylyp, halyqtyŋ toqyraǧan mädenietı jandanyp, tyŋ tabystarǧa qol jetkızdı. Osyndai memlekettı qaita qūru siiaqty kürdelı kezeŋde mädenietke qoldau körsetılıp, ūlttyq qūndylyqtardy damytuǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamalar jüzege asyryldy. 1993 jyly 28 qaŋtarda Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasy qabyldanyp, tıl mäselesı qūqyqtyq şeşımın tapty. «Memlekettık tıl – qazaq tılı. Al orys tılı ūltaralyq qatynas tılı» dep jariialandy. Qazaqstannyŋ halyqaralyq arenadaǧy abyroiyn joǧarylatty. Tūŋǧyş Prezident BŪŪ-nyŋ mınberınde qazaq tılınde baiandama jasap, qazaq degen el bar ekenın älemge jariia ettı. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ basşylyǧymen täuelsız Qazaqstannyŋ ädebiet, muzyka, teatr, aitys, kino, sport sekıldı sanaluan mädenietı qaryştap damydy. Sonyŋ ışınde aqyndar aitysy erekşe jandandy. Abai men Jambyldyŋ 150 jyldyq mereitoilarynda, Türkıstan qalasynyŋ 1500 jyldyǧynda, Taraz qalasynyŋ 2000 jyldyǧynda jäne basqa da aituly şaralarda aqyndar aitysy asqan saltanatpen öttı. Qazaqstannyŋ kino önerı de özındık biıkke köterıldı. Mysaly, «Otyrardyŋ küireuı», «Batyr Baian», «Qozy Körpeş – Baian sūlu», «Jambyldyŋ jastyq şaǧy» qatarly tarihi kinotuyndylar körermenderdıŋ qyzu alqauyna bölendı. Elbasy N.Nazarbaev ūly aqyn Abai Qūnanbaiūlynyŋ halyqaralyq mereitoiynda: «Bız bügıngı tarihi kezeŋde, adamzattyq qauymdastyqqa endı tanylyp, senımdı yqpaldas, sertke berık serıktes retınde alǧaş ret boi körsete bastaǧan kezımızde bedelımızdı asyryp, ruhani bederımızdı aiqyndai tüsetın Abaidai belımız barlyǧyna şükırlık etemız. Sondai belımızdıŋ atyn aspandata ūlyqtai alatyn elımız barlyǧyna da şükırlık etemız. Qūdaidyŋ bızdı būndai künge jetkızgenıne de täuba deimız. Sondai kezeŋde ömır sürıp, sondai el men sondai qoǧamǧa jan-tänımızben qyzmet etu maŋdaiymyzǧa jazylǧanyna da myŋ qaitara täuba deimız» dep tebırene söilep ūltymyzdyŋ ūly tūlǧasyn ūlaǧattaǧan edı. Elbasy N.Nazarbaev qazaq halqynan şyqqan tarihi tūlǧalardyŋ eŋbegın baǧalai bıldı. Qazaqstan täuelsızdık alǧannan keiın audan-auyldarǧa, köşelerge aty äigılı tūlǧalardyŋ atyn berıp äspettedı. Mysaly, Abylai han, Töle bi, Qabanbai batyr, Bögenbai, Raiymbek, Nauryzbai jäne basqa tūlǧalardyŋ esımı ardaqtaldy. 2003 jyly «Mädeni mūra» memlekettık baǧdarlamasy Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bastamasymen qolǧa alyndy. Būl baǧdarlama boiynşa tūŋǧyş ret halqymyzdyŋ mädeni mūrasyn tügendeu jūmysy jürgızıldı. «Mädeni mūra» baǧdarlamasy jolǧa qoiylǧannan keiın qyruar tarihi-mädeni eskertkış qalpyna keltırılıp, ǧylymi jūmystar jürgızıldı, jazbaşa jäne auyzşa taralǧan ūlttyq ädebiet ülgılerı jinalyp, jüzdegen tom jinaqtar baspadan şyqty. Elbasy 2017 jyldyŋ 12 säuırınde özınıŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty maqalasynda elımızdıŋ nūrly bolaşaǧy üşın atqaruǧa tiıstı maŋyzdy mäselelerdı ortaǧa saldy. Sonyŋ bırı – qazaq tılınıŋ latyn älıpbiıne köşuı edı. Latyn älıpbiıne köşudıŋ saiasi, mädeni, äleumettık astarynda ūzaq bolaşaqty közdegen asa köregen saiasat pen parasat jatyr. Elbasy N.Nazarbaev mıne sondai ūlt mädenietınıŋ şynaiy janaşyry. Öz zamanynyŋ ozyq oily ǧūlamalarynyŋ bırı Jüsıp Balasaǧūn: «Parasat qaida bolsa ūlylyq sonda, Bılım qaida bolsa biıktık sonda» degen keremet söz aitqan eken. N.Nazarbaev osyndai parasaty men ūlylyǧy bır boiyna toǧysqan ūlt kösemı. Qazaqstan täuelsızdık alǧaly memleket toqyraudan damuǧa, sannan sapaǧa, alasadan biıkke, älsızden küştıge, balalyqtan danalyqqa qarai keruen tartty. Osylaişa memleket körkeiıp güldendı. Qazaqstanda tūratyn türlı ūlt ökılderı bır jaǧadan bas, bır jeŋnen qol şyǧaryp, bır-bırımen jarasymdy bereke-bırlıkte ömır sürıp keledı. Sondyqtan Qazaqstannyŋ bügıngı jetken tabysy men damuy N.Nazarbaevtyŋ sara saiasatynyŋ jemısı dep aituǧa äbden bolady. Orta Aziianyŋ bedeldı tarihşylarynyŋ bırı Narşahi: «Halqyŋ qara nan jese, sen de qara nan je, bal jese, sen de bal je. Halqyŋ qara nan jep, özıŋ bal jep otyrsaŋ senımnen airylasyŋ, adaldyǧyŋa nūqsan keledı, bilıkten ajyraisyŋ» degen eken. Elbasyny Qūdai halyqtan ajyratpady. Halyqpen taǧdyrlas, mūŋdas, tynystas boldy. Tūŋǧyş Prezident Qazaqstan täuelsızdık alǧannan berı jar qūlaǧy jastyqqa timedı. Ystyǧyna küidı, suyǧyna toŋdy, mūz jastanyp, qar tösenıp elı üşın aianbai eŋbek ettı. Halqymyzdyŋ «Özıŋdı özıŋ tanu – danalyqtyŋ belgısı» degen kemeŋger sözın oiymyzda ūstap, bırın-bırı köre almaityn kündestık piǧyldardan arylyp, «alty baqan alauyz boludan» saqtanyp, Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Mäŋgılık el» ūlttyq ideiasynyŋ jetekşılıgınde Qazaqstan täuelsızdıgınıŋ nyǧaiuy men güldenuıne atsalysaiyq, aǧaiyn! Öitkenı, Elbasynyŋ sözımen aitqanda: «Qazaqtyŋ tarihi otany bıreu-aq. Ol – Qazaqstan». San ǧasyr qoinauyndaǧy tarihty jaratuşy da, taratuşy da qara ormandai qasiettı halyq. Tarih joly qym-quyt kürdelı de alysqa keruen tartqan ūzaq jol. Tarihy joq halyq düniede bolǧan emes. Qai halyqtyŋ tarihy men mädenietı bolsyn, onyŋ san ǧasyrdy bastan keşken būralaŋ da kürdelı jolymen sabaqtasyp jatady. Är däuırdıŋ ūzaq ǧasyrdaǧy keruen joly tarih bolyp taŋbalanyp bızge jetıp otyrǧan. Qazaq halqynan şyqqan ǧūlamalardyŋ bırı Töle bi Älıbekūlynyŋ «Ösetın el tarihyn taspen jazady, öşetın el tarihyn jaspen jazady» degen sözınde tereŋ män jatyr. Qazaq halqy qily-qily zar zamandy, tar jol, taiǧaq keşulerdı, qanǧa boialǧan qyrǧyn soǧysty, ürkın-qorqyndy, aşarşylyq jailaǧan apatty bastan keşırıp, «myŋ ölıp, myŋ tırıldı». Qazaq balasy qyryqqa taiau memleketke tarydai şaşylyp kettı. Tarih qazaqty arly-berlı köp şaiqady. Aqyry baǧy bar qazaq halqynyŋ maŋdaiyna 1990 jyldyŋ basynda täuelsız Qazaqstan men tūŋǧyş Elbasy, ūlt köşbasşysy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevty syilady. Bılıktı ǧalym Aqseleu Seidımbekov: «Tarih köşınıŋ ūly şeruınde är ūrpaqtyŋ özıne ǧana tiesılı mındetı bolady. Ol mındettı sol ūrpaq qana kelıstırıp atqara aluǧa tiıstı. Sebebı, kez kelgen ūrpaq özı ömır keşken kezeŋ üşın ötken men bolaşaq arasynyŋ jandy köpırı, onyŋ tal boiynda özıne deiıngı san ǧasyrdyŋ jügı bar. Sol jüktıŋ sabaqty jıbıne deiın qaldyrmai bolaşaqqa qol jalǧau – jer basyp jürgen tırılerdıŋ kielı mındetı», - degen salmaqty söz aitqan edı. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev memleket basqaruda älemdegı damyǧan eldermen beibıtşılık, dostyq qarym-qatynas, saiasi-ekonomikalyq yntymaqtastyq ornatyp, özıne tiesılı mındettı abyroimen oryndady. Qazaqstan halqynyŋ es jiyp, etek-jeŋın japqan baqytty kezı – däl täuelsızdık alyp küllı älemge tanylǧan, Nūrsūltan Nazarbaev el tızgının ūstaǧan kez. Ataqty ädebiet synşysy Zeinolla Qabdolov: «Är adam – zerttelmegen ken, ony zertteu kerek. Zerttep qana qoimai, sol kennıŋ közın aşu kerek» deidı. Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ el basqaru ideiasynyŋ kemeŋgerlıgın zertteu, tanu, nasihattau Qazaqstan topyraǧynda ömır sürıp jatqan är adamnyŋ boryşy dep sanaimyz. Onyŋ «Mäŋgılık el» ūlttyq ideiasy bolaşaq ūrpaqtarǧa önege bolatyny talassyz şyndyq. Öitkenı bız «Qazaqstan» jäne «Nūrsūltan Nazarbaev» degen qos atpen älemge tanyldyq. Elbasynyŋ el basqarudaǧy ozyq ideiasyn, asqan oişyldyǧyn, kemeŋgerlıgı men parasatyn, ūly tūlǧany ūlaǧattau – halqymyzdyŋ ata-dästürı. «Qoi üstıne boztorǧai jūmyrtqalaǧan» myna beibıt zamanda el aman, jūrt tynyş bolsa eken.  

Nūrlan SÄRSENBAEV,

Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı,

jazuşy, etnograf