Qazaqstan BRİKS-ke qosyla ma, qosylmai ma? Resei ne deidı?

Qazaqstan prezidentı BRİKS sammitıne qatysu üşın Qazanǧa saparlady. Osy qarsaŋda Qazaqstannyŋ jaqyn arada būl ūiymǧa qosyluǧa niettenbeitını aityldy. Eldegı sarapşylar būl mälımdemenı ärtürlı qabyldady. Alaida būl şeşımnıŋ astarynda ne jatyr? Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaev 22-24 qazan aralyǧynda ötetın BRİKS tobynyŋ sammitıne qatysu üşın Qazan qalasyna bardy. Sammittıŋ soŋǧy künınde Toqaev osy ūiymǧa kıretın memleketter köşbasşylarynyŋ keŋeitılgen otyrysynda söz söileidı dep kütılude. Qazaqstan prezidentı osy ūiymǧa müşelıkke qatysty mäselege nüktesın qoiatyny boljanuda. Nemıs tolqyny – DW arnasynyŋ saraptamasynda osy turaly aitylǧan. Būl ūiymnyŋ qūryluyn kezınde Resei tarapy bastaǧan bolatyn. BRİKS – bastapqyda Resei, Braziliia, Ündıstan, Qytai jäne Oŋtüstık Afrika Respublikasynan tūratyn beiresmi memleketter toby boldy. Keiınnen mūny köpşılık Batysqa qarsy balama retınde retınde qarap, ekonomikalyq ūiymnyŋ auqymy keŋeidı. Oǧan Egipet, İran, Efiopiia, Bırıkken Arab Ämırlıkterı (BAÄ) qosyldy. BRİKS qataryna qosyluǧa taǧy bırneşe memleket ötınım berdı. QAZAQSTAN QAITEDI? Qazan qalasynda sammit bastaluyna bır apta qalǧanda qazaqstandyq TengriNews jeke internet-basylymynda Qazaqstan prezidentınıŋ keŋesşısı ärı baspasöz hatşysy Berık Uälidıŋ sözı jariialandy. Ol «Qazaqstan BRİKS-tıŋ evoliusiiasyn qyzyǧuşylyqpen baqylap, älemdegı «gegemondyq derjavalardyŋ» üstemdıgınsız ädıl, demokratiialyq tärtıp ornatuǧa baǧyttalǧan küş-jıgerın qoldaidy» dep atap öttı. Bıraq sol sätte ol Prezident Toqaevqa ūsynystar tüsıp jatqanymen, Qazaqstannyŋ būl ūiymǧa qosylu mäselesı äzırge talqylanyp jatpaǧanyn erekşe atap öttı. "Qazırgı uaqytta jäne boljam boiynşa bolaşaqta Qazaqstan BRİKS-ke müşe bolu turaly ötınış beruden bas tartady. Būl şeşımge müşelık mäselesın qarastyrudyŋ köp satyly prosesı jäne osy bırlestıktıŋ damu perspektivalaryna qatysty basqa da jaittar äser etude", - dep mälımdedı Berık Uäli. Sonymen qatar, ol Prezident Toqaevtyŋ BŪŪ aiasyndaǧy qarym-qatynastardy damytudy "bıregei jäne balamasyz ūiym" retınde artyq köretının atap öttı. 17 qazanda Astana Think Tank Forum-ynyŋ plenarlyq otyrysyna qatysuşylar aldynda söz söilegende, Qasym-Jomart Toqaev ırı derjavalardyŋ özara bäsekelestıgı men ymyrasyzdyǧy jaǧdaiynda BŪŪ-nyŋ balamasy joq ekenın atap öttı. "Sondyqtan bız Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ ǧalamdyq yntymaqtastyq pen progresske qozǧauşy küş retınde jalǧyz ämbebap ūiym rölın tolyqtai qoldaimyz", - dep atap öttı Qazaqstan prezidentı. Sonymen bırge, ol BŪŪ Qauıpsızdık Keŋesınıŋ reformasyna nazar audaryp, būl organnyŋ "şyǧatyn joly joq jaǧdaiǧa" tap bolǧanyn taǧy bır märte aitty. QAZAQSTANǦA BRİKS NE ÜŞIN KEREK? Berık Uälidıŋ Qazaqstannyŋ BRİKS-ke qosyludan bas tartqany turaly habarlamasynan soŋ prezidenttıŋ naqty mälımdeme jasamauy qazaqstandyq sarapşylar qauymdastyǧynda ärtürlı pıkır tuǧyzdy. Sebebı, tamyz aiynda reseilık BAQ Qazaqstannyŋ, Äzerbaijan, Belarus jäne Türkiianyŋ būl bırlestıkke qosyluǧa ötınış bergenın habarlaǧan bolatyn. Berık Uälidıŋ sūhbatynan keiın de Qytai basşysy Si Szinpinnıŋ BRİKS-ke müşe boluǧa müddelı Qazaqstannyŋ kandidaturasyn qoldaǧany turaly Qytaidyŋ bedeldı basylymdary jazdy. Qazaqstan-German universitetınıŋ saiasattanu professory Rustam Burnaşev resmi Astananyŋ eşqaşan mūndai mälımdeme jasamaǧanyn, al Berık Uälidıŋ sözderı Resei men Qytaida Qazaqstannyŋ BRİKS-ke müşe boluy yqtimal degen äŋgımelerge berılgen alǧaşqy reaksiia boluy mümkın ekenın joqqa şyǧarmady. «Mūndai BRİKS siiaqty qūrylymdardyŋ dästürınde saiasi prosestıŋ aldyn orau, qatysuşylardy tek talqylau satysynda tūrǧan şeşımderdı qabyldauǧa mäjbürleu oryn aluy mümkın degen eleulı kümänım bar», - deidı saiasattanuşy. Ol osy arada Özbekstannyŋ EAEO-ǧa qosyluy turaly aitylǧanymen, bıraq jüzege aspaǧanyn eske saldy. DW sūhbattasuşysy atap ötkendei, BRİKS-ke müşelık Qazaqstanǧa ne beretını älı de tüsınıksız. “Būl bırlestık tolyq maǧynada ūiym emes. Qazırgı kezde būl – memleket basşylarynyŋ tūraqty kezdesulerın jäne sol kezdesulerde qabyldanatyn ideologiialyq mälımdemelerdı qamtityn forum. Bıraq būdan artyq eşteŋe körınbeidı. Onyŋ jarǧylyq qūjattary joq, hatşylyǧy joq, ştab-päterı joq jäne odaqqa müşe barlyq elderge mındettı qandai da bır şeşımder joq. Iаǧni, būl – amorfty qūrylym, oǧan saiasi tūrǧydan qosylu eldıŋ imidjıne soqqy beruı mümkın", - dep sanaidy professor Burnaşev. Ol Qazaqstannyŋ geosaiasi dauyl jaǧdaiynda älemnıŋ jetekşı derjavalarymen qaqtyǧysudy qalamaityn "ortaşa memleket" ideologema jetegınde jürgenın atap öttı. Qazaqstannyŋ resmi şeşımın qoldaityndardyŋ qatarynda oppozisiialyq Jalpyūlttyq sosial-demokratiialyq partiianyŋ būrynǧy töraǧasynyŋ orynbasary, ekonomist Aidar Älıbaev ta bar. Professor Burnaşev sekıldı, ol da būl ūiymǧa müşe boludyŋ praktikalyq mänın körmeidı. "«Būl BRİKS ne üşın kerek ekenı älı tolyq tüsınıksız. Közge körınetını – Batys älemıne qarsy tūratyn qandai da bır qūrylym, bıraq naqty ärekettersız. Bıraq BŪŪ bar, onda tek saiasi ǧana emes, ekonomikalyq mäselelerdı de köteruge bolady. BRİKS qūramyna kıretın Resei, Qytai, Ündıstan jäne İranmen Qazaqstannyŋ tūraqty bailanystary bar jäne ekıjaqty qarym-qatynastary damuda. Olai bolsa, BRİKS-ke müşe bolu arqyly özımızdı tıptı gipotetikalyq mındettemelermen auyrlatudyŋ qajetı qanşa?», – dep aitty Aidar Älıbaev DW-ge bergen sūhbatynda. Onyŋ pıkırınşe, eŋ tiımdısı – ekıjaqty kelısımder. Qazaqstannyŋ BRİKS-ke müşelık mäselesıne qatysty müldem qarama-qarsy pıkırdı İnnovasiialyq ekonomika institutynyŋ sarapşysy, Qazaq ūlttyq universitetınıŋ professory Maǧbat Spanov aitty. DW-ge bergen sūhbatynda ol Qazaqstannyŋ jaqyn bolaşaqta osy ūiymǧa kıruden bas tartuy el basşylyǧynyŋ eleulı qatelıgı ekenın atap öttı. "Menıŋ sözım bıreulerge ūnamauy mümkın, bıraq Qazaqstanǧa BRİKS qajet. Bırınşıden, bız jaŋa esep aiyrysu jüiesın paidalana almaimyz. BRICS-pay tölem jüiesı elderdıŋ bır-bırımen esep aiyrysuyn jeŋıldetedı, öitkenı būl jüie ūlttyq valiutalardy paidalanuǧa negızdelgen jäne altynmen bailanysty boluy mümkın. Ekınşı – bız Qytai, Resei jäne İran arasynda eŋ ūzyn şekaralarǧa ie bolyp tūrmyz. Mūny eskermei ketuge bolmaidy. Eger Qytai öz kölık aǧyndaryn Qazaqstandy ainalyp ötıp qylsa, ne bolady? Qazırgı uaqytta men tek BRİKS-ke kıruge bailanysty BŪŪ-ny eske alumen bailanysty orynsyz saiasatty ǧana körıp otyrmyn», - dedı DW-ge bergen sūhbatynda ekonomika professory Maǧbat Spanov. RESEI QAZAQSTANNYŊ ŞEŞIMINE QALAI ÄSER ETE ALADY? Sonymen qatar, Astanaǧa baǧyttalǧan bırneşe eskertu "qoŋyraulary" boldy. Olar, ärine, Qazaqstannyŋ Äzerbaijan men Belaruspen bırge BRİKS-ke qosyludan bas tartu mäselesımen resmi türde bailanystyrylmaǧan. 17 qazannan bastap "Rosselhoznadzor" "karantin obektılerınıŋ anyqtaluyna" bailanysty Qazaqstannan jūmsaq jäne qatty bidai, būrşaq, qyzanaq, būryş jäne qarbyz, zyǧyr jäne künbaǧys tūqymdarynyŋ importyna tyiym saldy. 21 qazanda olarǧa kesılgen gülder men bürşıkter qosylyp, Qazaqstannyŋ olardy "dos emes" Niderland, Polşa jäne Belgiiadan qaita eksporttauyna "önım qauıpsızdıgın qamtamasyz etu üşın qajettı baqylau deŋgeiı qamtamasyz etılmeidı” küdık keltırıldı. Sondai-aq, būqaralyq aqparat qūraldarynda "köpvektorly" Qazaqstandy ainalyp ötu üşın Resei men Qytai tarapynan qoldau körsetıletın Qyrǧyzstan, Özbekstan jäne Türkımenstan arqyly ötetın kölık dälızın salu qajettılıgı turaly jalǧasyp jatqan talqylar da nazar audartady. Osy sebeptı ekonomika professory Maǧbat Spanov resmi Astana öz pozisiiasyn jaqyn arada özgertuı mümkın ekenın joqqa şyǧarmady. Sebebı būl onyŋ qazırgı basqaru stilıne säikes keledı. “Astanany Nūr-Sūltan dep qaita atau jäne keiın qaita Astanaǧa özgertu jaǧdaiynda da solai bolǧan edı. Sol siiaqty AES mäselesınde de solai boldy. 2021 jyly Qazaqstannyŋ ekonomikalyq damu modelın özgertu turaly jariialanǧan şeşımderınen de qazır bas tartyldy", – dep atap öttı Maǧbat Spanov.