Maman aviasiia salasyndaǧy qauıpsızdık keşendı qimyldy talap etetının aitady. Är apattyŋ öz sebebı bolǧanymen, salaǧa ortaq erejelerdı būljytpai oryndau – qaterdı azaitatyn faktor.
Soŋǧy uaqytta äue apattarynyŋ sany kürt östı. Azerbaijan Airlines (AZAL) äue kompaniiasyna tiesılı Embraer 190 ūşaǧy Qazaqstannyŋ Aqtau qalasy maŋynda apatqa ūşyraǧannan keiın būl mäsele qoǧamda būrynǧydan da özektı bola tüstı. Alaida osy apattan keiın taǧy üş äue apaty – Oŋtüstık Koreiada, Kanadada jäne Norvegiiada oryn aldy.
31 qaŋtar men 1 aqpanda AQŞ-tyŋ Vaşington jäne Filadelfiia qalalarynda da ekı äue apaty bolyp, ondaǧan adam qaza tauyp, jaraqat aldy.
APATTYŊ ALDYN-ALU
Türık ūşqyşy, nūsqauşy, polkovnik Mūstafa Tekindordyŋ aituynşa, äue apattaryna qatysty eŋ jiı talqylanatyn mäsele – olardyŋ aldyn alu mümkındıgı.
«Eger äue apattarynyŋ aldyn aluǧa bolsa, onda olar nege oryn alady?» degen sūraq tuyndaidy. Zertteuler körsetkendei, apattardyŋ 80 paiyzy adam faktorynyŋ äserınen bolady jäne olardyŋ köbın boldyrmauǧa mümkındık bar. Ärbır äue reisınıŋ qauıpsızdıgı – ūşaqty daiyndaityn tehnikalyq mamandardan bastap, ony basqaratyn ūşqyştar men äue keŋıstıgın baqylaityn dispetcherlerge deiıngı barlyq mamandardyŋ dūrys şeşım qabyldauyna bailanysty», - dep tüsındırdı ol.
ANYQ KÖRINU
Mamannyŋ aituynşa, aviasiiada körınu deŋgeiı öte maŋyzdy.
«Tehnologiia damyǧan saiyn äue qozǧalysy da artyp keledı. Äue kemelerınde basqa ūşaqtardy anyq köruge mümkındık beretın arnaiy jabdyqtar men jaryqtandyru jüielerı bar. Mysaly, apattyŋ aldyn aluǧa arnalǧan jaryqtar ärbır ūşaqta ornatylady. Olar qozǧaltqyş ıske qosylǧanda janyp, reis aiaqtalǧan soŋ sönedı. Osyndai jüielerdıŋ kömegımen äue keŋıstıgındegı basqa ūşaqtardy vizualdy türde baqylauǧa bolady»,- deidı Tekindor.
Jaryqtandyru jüielerınen bölek, zamanaui ūşaqtar äue qozǧalysyn baqylau jäne soqtyǧysudyŋ aldyn alatyn TCAS (Traffic Alert and Collision Avoidance System) jüiesımen jabdyqtalǧan. Būl jüie jaqyn maŋdaǧy ekınşılık radiolokasiialyq SSR (Secondary Surveillance Radar) jüiesınen signaldar qabyldap, basqa ūşaqtarmen soqtyǧysu qaupı turaly eskertedı. Sondai-aq, ekipajǧa dybystyq jäne vizualdy belgı berıp, qauıpten qūtylu üşın biıktıktı özgertu boiynşa nūsqaulyq ūsynady.
DŪRYS ESTU
Ūşqyştyŋ aituynşa, aviasiiada basqa ūşaqtardy körumen qatar, estu de maŋyzdy.
«Äue keŋıstıgınde ūşu qauıpsızdıgın qamtamasyz etu, qozǧalysty üilestıru jäne qyzmet körsetu üşın bıryŋǧai tıl – aviasiialyq frazeologiia qoldanylady. Mysaly, äuedegı ūşaqtyŋ ūşqyşyna «sız äuedegı basqa ūşaqty körıp tūrsyz ba?» degen sūraq qoiylsa, ūşqyştyŋ dūrys jauaby «qai ūşaq?» boluy kerek. Sebebı tünde ūşqanda köru mümkındıgı kündızgıge qaraǧanda az bolady. Sondyqtan ūşqyştyŋ «körıp tūrmyn» dep jauap beruı asa däl bolmauy mümkın. Dispetcherler ūşaqtardy ünemı baqylap, tötenşe jaǧdailar turaly ūşqyştarǧa eskertıp otyrady. Mūndai jaǧdaida olar ūşaqtyŋ baǧyty men qaşyqtyǧy turaly mälımet beredı», - dedı ūşqyş.
«Bır sözben aitqanda, apattar – aviasiia salasynyŋ ajyramas bölıgı. Jer üstı, teŋız jäne temırjol kölıkterı siiaqty, äue kölıgınde de apattar boluy mümkın. Zertteulerge säikes, älem boiynşa kün saiyn myŋdaǧan reister ūşatynyn eskersek, äue kölıgınde ölım qaupı millionǧa on jaǧdaidy qūraidy. Sondyqtan ūşaqtar älı de älemdegı eŋ qauıpsız kölık bolyp tabylady», - dep qorytyndylady Mūstafa Tekindor.
Ūqsas jaŋalyqtar
