Odaq jaily oda. Jazuşylardy basqaruǧa qūlşynys artty. Ūmtylys aqtala ma?

Ūlttyq aqparat keŋıstıgınde Jazuşylar odaǧynyŋ au-jaiy talqyǧa tüskenı bıraz boldy. O basta "Jazuşylar odaǧy qoǧam üşın qajet institut pa?" degen saual ortaǧa şyqty. Äleumettık mediadaǧy talas-tartys şirap, Odaqtyŋ basşylyǧy men türlenuı mäselesı qatar qaraldy. Qoǧamdaǧy saiasi özgerıster men būlǧaqtarǧa beiqamdyq tanytyp, syi-siiapat jolynda ǧana "töbe körsetetın" jazuşylar tobyn jazǧyryp şyqqan qoǧam belsendılerı tabyldy.  Säken Seifullinnen bastap ūlt ziialylary qyzmet etken şyǧarmaşyl şaŋyraqtyŋ jaŋa zamanǧa sai jülgelıp, jandanǧanyn qalaityndar öz ümıtkerlerın ūsyndy.  Jazuşylar Odaǧynyŋ basşysyna ūsynylǧan ümıtkerler qatarynda Mereke Qūlkenov, Ūlyqbek Esdäulet, Aqberen Elgezek, Nūrjan Quantaiūly, Jüsıpbek Qorǧasbek, Duman Ramazan, Arman Älmenbet syndy tuyndyger azamattar bar. Daudyŋ basy aqyn Aqberen Elgezektıŋ "öz erkımen" Odaqtaǧy qyzmetınen ketkenın habarlaǧan sätten bastaldy. Oqyrman düdämal keiıpte qalǧan. Aqyn özınıŋ jazbasynda biurokratiia men Jazuşylar Odaǧyna tän yrdu-dyrdudan şarşaǧanyn aitty.

 «Men bügınnen bastap Qazaqstan jazuşylary odaǧyndaǧy qyzmetımnen resmi türde kettım. Kele jatqan Qūryltaida qoiylatyn spektaklge qatysuǧa qūlqym joq». aqyn Aqberen Elgezek. 

Alaida Jazuşylar Odaǧynyŋ qazırgı basşysy Ūlyqbek Esdäulet öz orynbasarynyŋ ökpesı qara qazandai ekenın aityp, şeşımınıŋ syry basqada deidı. Onyŋ aituynşa:

...Bıraq özı soŋǧy kezde biznes jasap jürgen. Kıtap şyǧaratyn baspasy bar. Soǧan uaqyty jetpei jür me, bılmeimın. Keiıngı uaqytta jūmysqa kışkene salǧyrt qarap jürdı...<...>... Onyŋ aityp tūrǧany – alda ötetın Qūryltai. Bälkım, Jazuşylar odaǧynyŋ töraǧalyǧyna tüskısı keldı me eken, bıreu oǧan «sen bärıbır ötpeisıŋ» degen be, bılmeimın ǧoi. Sondai bır ökpesı bar siiaqty. 

Odaqtyŋ ışkı şoǧynan tūtanǧan alaudan ört şyqty. Qalamgerler qyzdy-qyzdynyŋ buymen äleumettık jelıde bes jyl boiy atqarylǧan jūmystar, qarjynyŋ jūmsalu jaiy, qor bolǧan jäne qaitarylǧan aqşa, jeke bastyŋ jaǧdaiyn söz ettı.  Sonymen qatar Odaq arqasynda öz eŋbekterı men "et jaqyndarynyŋ" şyǧarmasyn asqan basymdyqpen nasihattau jaiy men qūralaqan qalǧandardyŋ haqy-qūqy aşyq talqylana bastady. Alǧaşynda Odaqty jandandyruǧa qatysty özınıŋ ūtymdy oi, tyŋ ideiasyn aityp, jazuşy, baspager Arman Älmenbet közge tüstı. Baspagerdıŋ paiymdauynşa, Odaq - qazaq qoǧamyna qajettı ruhani institut. Ol öz ideiasyn qoǧam talqysyna tastap, köpşılık qauymnyŋ oŋ baǧasyn aldy. Tek mäsele - Arman Älmenbettıŋ Jazuşylar Odaǧynyŋ qūramynda bolmauy. Degenmen ümıtker öz baǧdarlamasyn feisbuk paraqşasynda jariialady. Onyŋ aituynşa, "Qazaq tılın tereŋ bıletın, şyǧarmaşylyq qabıletı bar qalamgerler, äsırese qyryqtan asqan buyn osy qainaǧan tırşılıkke aralasa almai qaldy". Jas pen jasamys. Jahandyq tūlǧa ma, ūlttyq sipat pa?  Jas pen orta jastaǧy ärı jaŋaşyl jazuşylar ümırtkerlerdıŋ "daǧdarys menedjerı", "jahandyq tūlǧa", "lingvist", "diplomat" bolǧanyn qalaitynyn jetkızdı. Olardyŋ "köbık söz ben atasyn aityp as būldaityn, babasyn aityp, beleŋge şyǧatyndardan" şynaiy jalyqqany baiqalady.

- Jazuşylar odaǧynyŋ qazırgı töraǧasy 69 jastaǧy atamyz Ūlyqbek Esdäulettıŋ ornyna 72 jastaǧy atamyz Mereke Qūlkenov basqarady degen äŋgıme bar! Dūrys qoi, jazuşylar odaǧyn är jüz basqaryp keledı, kelesı kezek - basqarmaǧan jüzde. Bıraq, nege pensiiadaǧy atalardy şarşata beresızder, ol kısılerdı demaldyru kerek qoi, terın alyp, naǧyz baige qosatyn jasta ǧoi. Bäige degenım zeinet jasynda būl kısılerden keremet şyǧarma tuar edı. Sızder qyzmetke sala beresızder būl kısılerdı,... - dep jazdy Erqanat Tūrsynjanūly. Azamattyq jurnalistika ökılı Säbit Yrysbav bylai jazdy:   - Jazuşylar Odaǧynyŋ töraǧasy Mereke Qūlkenov bolady dep habarlady Ūly Dala jurnalisı Oŋǧar Qabden. Şaldardan şarşamadyq pa?

Degenmen eŋselı buyn arasynda Jazuşylar odaǧyna ūlttyq sipat darytyp, qoǧam köŋılınıŋ kıltın tapqanyn qūptap otyrǧandar da bar. Dau arasynda jazuşy Beibıt Sarybai mäselenı alystan oraǧytu qajet ekendıgın tılge tiek etıp ülgerdı:

- Anau kreslo Jazuşylar odaǧy Töraǧasynyŋ orny. Ol orynǧa otyru üşın eŋ äuelı şyǧarmaşylyq äleuetıŋ bolu kerek. Oqyrman da, qalam ūstaǧan qauym da senıŋ şyǧarmaşylyǧyŋdy moiyndau kerek.  Ädebiet üşın süiektı, oqyrman üşın süiıktı şyǧarmaŋ boluy şart. Äitpese, küştı menedjer bolsam boldy dep kırıp keletındei, krakadilderdı qorǧau odaǧy emes būl. Ekınşıden, ärine, küştı menedjer boluyŋ kerek. Üşınşıden mysyŋ (med emes) boluy kerek. Joǧary bilıktı özıŋmen sanastyra almasaŋ bärı beker. Ministrler men oblys, qala äkımderı tügılı, ükımet basşysyna tıkelei telefondatatyn bedel kerek-aq. “Äi, Älihan, qaldaryŋ qalai?”,-demeseŋ de, bügejektemeitındei deŋgeide bol. Sözıŋdı ötkıze aluǧa tiıssıŋ. Ol bolmasa, qoia ǧoi. Şarua qiyn. Osy üşeuı bır basyŋda toqailassa ǧana, bel şeşe kırıs. Men ädeiı adal, meiırımdı, aqjürek, janaşyr degendei naqty kerek talaptardy qospai otyrmyn. Öitkenı sen onsyz da solai boluyŋ kerek.

Beibıt Sarybai jäne Jazuşylar odaǧy basşysynyŋ orny

Kandidatty lepesşıl qoldauşylaryna qarai emes, baǧdarlamasyna qarai taŋdau qajet... Būl jolǧy Odaq basşysyn sailauda tyŋ ideia men jaŋa baǧyttar ūsynyp jürgen - Arman Älmenbet. Baspager sailau jolynda barlyq talaptardy eskerıp, qarsylas ümıtker Duman Ramazandy pıkırsaiysqa, debatqa, şaqyrdy. Bıraq jazuşy debatty uaqyt şyǧyny dep sanaitynyn aityp, bas tartty. Arman Älmenbet öz baǧdarlamasynda jazuşylardy jūmysqa tartu, ūlttyq prozany damytu,  jazuşylardyŋ äleumettık märtebesın aiqyndau, filialdar men Odaqtaǧy jiyndar mäselesın qarastyrǧan. Mysaly:

Jazuşylar odaǧynda tırşılıktı qainatu jaiynda. Onyŋ ışenen kıtaphana men kıtap dükenı aşyluy kerek. Maŋaidaǧy konservatoriia men öner akademiiasynyŋ studentterı, taiau-jyraqtaǧy universitet studentterı sol jerge kelıp kıtap oqyp, kofe ışıp, bır-bırımen aralasuy kerek. Sol jerde ylǧi kezdesuler ötıp jatuy kerek. Ol erkın formatta, oqyrmanmen kezdesu sekıldı ötuge tiıs. Tek jazuşylar ǧana emes, ǧalymdar, saiasattanuşylar, käsıpkerler de kelıp jatuy kerek. Odaqtyŋ ışınde tıl üiretetın kurstar aşyluy kerek. Sondai-aq, öner akademiiasynyŋ jäne basqa da oqu oryndarynyŋ studentterınen qūrylǧan äuesqoi teatr jūmys ıstese, oǧan jas dramaturgtar pesa jazsa, aqyly qoiylymdar qoisa, qala halqy keletınıne kümän bolmas edı.

Jazuşy Duman Ramazan baǧdarlamasynda:

...Şyǧarmaşylyq üiı bar, memlekettık tendedlerden tüsetın qarjy-qarajat bar, eger ıstıŋ ebın tapsa, özın-özı aqtaidy dep oilaimyn. Odaqqa tüsken är tiynnyŋ ornymen jūmsaluyn qataŋ qadaǧalap, erekşe baqylauda ūstasa, oŋdy-soldy şaşa bermese, köp närse tyndyruǧa bolady. Jyl saiyn odaqtyŋ kırıs-şyǧysyn eseptep, esep berıp otyrsa, jūrtşylyqta da eşqandai küdık-kümän tumaidy. Zamanǧa sai bärı aşyq boluy kerek. Tükke qajetı joq jiyndardyŋ barlyǧyn qysqartyp, nemese basqaşa, jaŋaşa formatta ötkızudı oilastyryp, jaŋaşa jūmys ısteuge köşu kerek. Būl jaǧynan alǧanda da ısteimın degen adamǧa Qazaqstan Jazuşylar odaǧynda mümkındık mol. Özım qyzmet ısteitın «Jūldyz» jurnalynda ıske jaraityn denı dūrys bır kompiuter, bır printer joq. Jazuşylar odaǧynyŋ qazırgı jalpy jaǧdaiy osyndai. Bärın jaŋalauǧa, jaraqtandyruǧa, däl soǧan qarjy tabuǧa bolady, - deidı.

Tartystyŋ qyzǧan şaǧynda alamanǧa Qazaq ūlttyq universitetı, jurnalistika fakultetınıŋ dekany Nūrjan Quantaiūlynyŋ kandidaturasy qosyldy. Äleumettık jelıde qarşa boraǧan qoldaular men közqarastardyŋ moldyǧy aŋdalady. Qalamgerdıŋ baǧdarlamasy "Jaŋa kezeŋde – jaŋa beleske" dep atalady. Baǧdarlamada diplomatiialyq bailanys, qarjy tartu mäselesı, baspa qyzmetı men halyqaralyq bailanys, şetel ūiymdarynyŋ täjıribesı, jas qalamgerler mäselesı söz etılgen: Al Jazuşylar Odaǧynyŋ jäne bır ümıtkerı Ūlyqbek Esdäulet Odaq janynan ädebi qor qūruǧa qūlşynyp otyrǧandyǧyn bıldırdı. Baǧdarlamada şetelmen bailanys agenttıgın aşu qajettılıgı de aitylǧan.

- Mädeniet ministrlıgımen bırıgıp, «Körkem audarma ortalyǧyn» qūru. Mūndai ortalyqtar älemnıŋ bıraz elınde bar... Jazuşylarǧa kıtap jazuǧa grant bölu. Būl jūmys ta Mädeniet ministrlıgınıŋ qoldauymen ıske asyrylady. Mūnyŋ Erejelerı men şarttaryn, qarjylandyru tärtıpterın jasaudy qolǧa aldyq. Būl jerde arnauly Komissiia qūrylyp, saraptama arqyly qataŋ sūryptau jürgızıledı... ...Jastarǧa arnalǧan «Altyn tobylǧy», «Altyn saqa», «Ūly dala», «Aitūmar» siiaqty baiqaulardyŋ üzılmeuıne, qarjysyn köbeituge köŋıl bölemız.Jastarǧa arnalǧan «Altyn tobylǧy», «Altyn saqa», «Ūly dala», «Aitūmar» siiaqty baiqaulardyŋ üzılmeuıne, qarjysyn köbeituge köŋıl bölemız.

Degenmen jastarǧa arnalǧan ädebi baiqaulardyŋ saltanatty şarasynan keiın eşkım "tynyş tarqaǧan" emes. Baiqaularǧa köp oqyrman kümänmen qaraitynyn aituymyz kerek. Onyŋ dälelı - "Aibozdaǧy" aiǧai-şu. Jazuşy Qanat Äbılqaiyr Odaq töraǧasyna laiyq azamat retınde qalamger Jüsıpbek Qorǧasbektıŋ kandidaturasyn ūsyndy.  Onyŋ ūsynysyn aqyn Toqtarälı Taŋjaryq, aqyn Ūlarbek Däleiūly qoldady. Jurnalist ärı qalamger Serık Äbıkenūly kei kandidattardy ūsynyp, bilık ökılderıne toptasyp hat jazǧandardy jazǧyrdy.

- Toptasyp hat jazu toqtamapty, a? Baiaǧyda qazaqşa mäu demeitın Mäsımovty qazaq tılınıŋ qamqorşysy körıp hat zulatqandar taǧy da "päşkılep" qol qoiyp, türlı lauazymdy tūlǧalarǧa qarai zulatyp jatyr. Bırınıŋ kösegenı - odaqqa bastyq, endı bırınıkı jai ǧana - odaqbastyq. Ötkennen berı qarap, oqyp jür edım, däl osy tartystan demokratiia lebı eskendei bolǧan. Törden qoldauşy, jerles, rulastan qorǧauşy ızdegen "tazkepeş" taǧy döp keptı.

Qalyŋ qazaq qyzyǧa köz tıgetın kün. Odaq bilıktıŋ saiasi spektakl qoiatyn sahnasyna ainaldy ma?   Aiylyn jiyp, tertesın tarta eldıŋ tükpır-tükpırınen jolǧa şyqqan qalamgerlerdıŋ fotosuretterı äleumettık jelıde jariialanyp jatyr. Erteŋ - qūryltai. Qazaqtyŋ qarqara qalamgerınıŋ qūtty ordasyna ainalǧan kielı şaŋyraqta sailau ötedı. Qyzu tartys, tıptı, jūdyryq tüiıstırıp, aiaq tebıstırer kütpegen jaǧdailardyŋ bolatynyn ışı sezıp otyrǧandar köp. Onyŋ üstıne būrnaǧy, XV qūryltaidaǧy, jait jūrtqa mälım.

Jazuşylar odaǧynyŋ qūryltaiy. Almaty. 12 nauryz 2018 jyl. "Azattyq radiosynan"

Ony da esterıŋızge sala keteiık, osynyŋ aldyndaǧy qūryltaida söz alǧan aqyn Mūhtar Şahanov Nūrlan Orazalindı “Qorazalin” dep ataǧan edı.

- Orazalin ūlttyq müddege kelgenda Qorazalin boldy. Tauyqälin, Şöjalinnıŋ deŋgeiınde samǧady. Ol bilıktegı basşylardyŋ tufliın şeberlıkpen jalady. Onyŋ eŋbegı sol. Būl da qazırgı kezeŋnıŋ ülken önerı,  – dedı Mūhtar Şahanov.

“Jinalysqa kelmei syrttan ton pışu, özın jazuşylar odaǧynan joǧary qoiatyn ūlylyqtyŋ auruymen auyrǧan adamdardyŋ ǧana qolynan keletın närse. Ūiqasty men de sızge aitaiyn, Maǧan ekı, üş jyl būryn hat keldı. “Şahanov, Şakalov” degen. Sızder eldı syilaŋyzdar, aǧaiyn. Menıŋ äkemde, menıŋ atamda eşqaisyŋyzdyŋ şarualaryŋyz bolmasyn. Osy menıŋ ekı aǧama bergen jauabym, – dedı Nūrlan Orazalin.

Airyqşa oqys äreketter men jaǧa jyrtysu amaldary mūndai basqosularǧa tän qūbylystar. Būl jaily Tanagöz Tolqynqyzy mynandai pıkır bıldırgen-tūǧyn:

- Jaqynda ötken Jazuşylar oda­ǧynyŋ plenumynda otyryp, el­dıŋ qaimaǧy sanalatyn aqyn-jazu­şy aǧalarymdy syrttai ba­qyladym. Keşegı Alaş arystary qan­dai edı? Keşegı Älihan Bökei­han men Ahmet Baitūrsynūly, Mır­jaqyp Dulatūly men Mūstafa Şoqailar qandai edı?! Olar nenı aŋ­sady? Bız bügın nenı daulap jür­mız? Men zalda otyryp atylyp ket­ken alaş arystaryn qatty sa­ǧyn­dym. Maǧan Täŋır taŋdau berse, qazaqty qynadai qyrǧan, qit etse atylyp ketetın qasırettı ǧasyrǧa attanar edım.

Soŋǧy jyldary Jazuşylar odaǧynyŋ bilıktıŋ "qolbalasyna" ainalyp ketkendıgı de aityla bastady. Qalai bolǧanda da, qūryltai ortaq ymyraǧa keludıŋ kielı nüktesı bola ma,  nemese daudyŋ jaŋa jalǧasy bola ma, erteŋ osy uaqytta talqylap otyratyn şyǧarmyz...

Dastan Qastai

"Adyrna" ūlttyq portaly