Jańa jyl jaqsy lebizdermen bastaldy. Aldymen osy lebiz ıelerine sheksiz alǵysymdy bildirgim keledi. Keshe Rýmynııanyń Emıneský atyndaǵy halyqaralyq Poezııa Akademııasynyń prezıdenti Ion Deakoneskýden, búgin - ultymyzdyń ulaǵatty perzenti Muhtar Qul-Muhammed baýyrymnan hat alyp, kóńilim kólge aınalyp, tebirenip otyrmyn.
Ekeýi de alystan, Eýropanyń eki pushpaǵynan sálem joldap, qalam terbegen. Jyraqta júrse de júregime jaqyn jandar. Aǵylshynshany keıin qazaqshalap usyna jatarmyn. Aldymen ana tilimizdegi úshbý duǵaı sálemdi oqıyq:
Ardaqty Ulaǵa!
Jańa jyl Sizge, Otbasyńyzǵa, Esdáýlet ata urpaqtaryna qut-berekesimen kelsin! Memqyzmette júrip balalarymnyń kóptegen qýanysh-jetisterimen bólise almaı qalǵan ekenmin. Qazir kóp balaly áke retinde sol olqylyǵymnyń ornyn toltyrýǵa tyrysyp júrgen jaıym bar.
Quttyqtaý ataýly qalyń papkilerdiń ishinde qalady,al hattyń jaıy bólekteý...
Myna bir hattyń nobaıy Jańa jyl aldynda túsip edi. Búgin tańerteń saqal-murtyn dál Sizdikindeı basyp, Ózińizge jiberip otyrmyn.
Qadirli Ulaǵa!
Ádebıet pen ónerdiń alamanyna birge túsken kúlikter jetpistiń sóresine alqynbaı, aýyzdyqpen alysyp qatar jetipsizder. «Bárekeldi!» dep qol soǵamyz keıingi tolqyn iniler atynan. Toıdyń dúrkirep ótkenin Rahymǵalı baýyryńyz maıyn tamyza jetkizdi.
Men jetinshini bitirgen jyly Sizdiń balǵyn qanat, kók qaýyrsyn jyrlaryńyzdy «Kózderińe ǵashyqpyn» degen pyshaqtyń qyryndaı jınaǵyńyzdan oqyǵan ekenmin. Sodan bergi jarty ǵasyr ishinde jaryq kórgen barlyq kitaptaryńyzben túgeldeı derlik tanyspyn dep aıtsam shyndyqtyń aýylynan shyǵandap kete qoımaspyn.
Ekeýmizdiń basqan topyraq, jutqan aýa, túsken sý, órlegen taýymyz bir bolǵandyqtan óleńmen salǵan órnekterińiz meniń júregime tym jaqyn. Keıde bala kezden kókeıge qonyp, sanada jattalyp qalǵan sol sýretterdiń Sizdiń jyrlaryńyzdaǵy kóz arbaıtyn keremetin men nege baıqamadym eken suraq qulymdaıdy sanamda. Bul, árıne, men sııaqty aqyndyq qudiret buıyrmaǵan myńdaǵan adamnyń qolynan kelmeıtin álemet.
Siz, Esenǵalı men Jumataı bastaǵan ýyzyna jaryp ósken tegeýrindi top Muqaǵalı, Qadyr, Tumanbaılar salǵan ozyq dástúrdi alǵa tartyp, ǵasyrlar toǵysyndaǵy qazaq óleńin altyn taqtyń aǵylasyndaı órnektep, álemdik poezııa tórine ozdyrdy. Bul ásireleý emes – aqıqat.
Sizdiń maǵarly, mańǵaz ónerińiz týraly pikirimniń bir parasyn «Ábilhaıat» shyqqanda aıtqanmyn. Búgin sodan bergi jyldarda sana sarabyna túsken keıbir oılarymmen bólisýdi jón kórdim.
Bizde poezııany sóz oınatý, ádemi uıqas qurý dep túsinetinder az emes. Aqynnyń basty muraty eshkim kórmegendi kórip, ańǵarmaǵandy ajyratyp, qupııany taný arqyly sózben sýret salyp, obraz somdaýda emes pe? Osy turǵydan kelgende Sizdiń poezııa japon ádebıetindegi hokkýge uqsap keletini bar.
Az sózge kóp maǵyna syıdyratyn japondyq mınımalızmge negizdelgen, nebári úsh-aq joldan turatyn hokkýdyń qurylymy múlde bólek. Biraq tabıǵattyń aqyn ǵana baıqaı alǵan bir ǵana sátin ustap qalyp, ony kóńil aýanymen astastyra keıipteıtin osy bir ásem janrdyń Sizdiń poezııadaǵy ádemi kórinisteri az emes (kóz ashpaǵan dala, jylap turǵan bult, qulap jatqan japyraq, shashyn órgen qaıyń, monshaǵyn taqqan aspan, ot urlaǵan juldyzdar).
Sizdiń poezııada qatyp-semip qalǵan statıka joq: tabıǵat terbelip, bult sógilip, jańbyr tógilip, adamdar egilip turady. Bul únemi kóship-qonyp tirlik etken, udaıy qımyl-qozǵalystaǵy tabıǵattyń tól perzenti – kóshpendiler dúnıetanymynan týyndaǵan qubylys.
Dalalyqtar uǵymynda adam tabıǵattyń ámirshisi emes, ajyramas bólshegi. Saqtardan jetken zoomorfty stıldegi teńdessiz óner týyndylary osyny kórsetedi. Saq patshalarynyń kıim-keshek, saýyt-saıman, qarý-jaraqtary áldebir qudaılardyń beınesimen emes, ózderine azyq, serik bolǵan ań-qustarmen naqyshtalyp, mingen attaryna deıin altynmen aptalyp, ıelerimen qatar jerlenýi ózin tabıǵattyń úılesimdi úzigi, bólinbes bólshegi sezinýden týǵan. Ókinishke oraı, bizge saqtardan jetken jyr úlgisi joq. Jete qalsa Siz jyrlaǵan, Oralhan aǵam sýrettegen, Álibek kókem móldirete jazǵan aılapat tarıhy bar Altaıdyń eski zamandaǵy esten ketpes ǵalamat sýretterin kórer edik.
Aqyndar zymyraǵan ýaqytty jıi jyrǵa qosady. Baıqasańyz jer de, taý da, tipti ýaqyt pen keńistik te sol baıaǵy ornynda. Al ony aınala úzdiksiz kóship-qonyp júrgen bizder ǵana. Adamdar máńgilikti izdep sharq urady, al onyń bizdi qorshap, qorǵap turǵanyn kózge ile bermeıdi. Ony kórý úshin aqyn júregi kerek. Júrek kózimen úńilgende ǵana ol saǵan syryn da, qushaǵyn da ashady. Sizdiń poezııadaǵy astarly allegorııa, ısharaly sımvolıkadan osyndaı erekshelikterdi ańǵaramyn. Menińshe, dál osy saryndar Sizdi orys ádebıetindegi «kúmis ǵasyr» poezııasynyń altyn jaldy arǵymaǵy Aleksandr Blok poezııasyna alyp keldi.
Poezııadaǵy aýdarmashy – tupnusqanyń básekelesi. Nárin alady, baryn beredi. Siz de dál solaı jasadyńyz. Nátıjesinde Bloktan Sizge sımvolmen sóıleý, mıstıkamen ish qatysý, máńgilikpen tildesý, adamdy tabıǵatpen shendestire sýretteý juǵysyp, ózińizde burynan bar boıaýlar ózgeshe reńkke endi.
Orys poezııasynda óleń joldaryn Bloksha bólshekteýdiń arǵy jaǵynda oıdy daralaý, obrazdy aıshyqtaý jatyr, al bul kók túrik poezııasynda ejelden bar dástúr. Osy qubylysty Temirhan aǵa Medetbek qaıta tiriltti. Temaǵańnyń jyrlarymen birge alp-alp basqan almaýyttar minip, jelp-jelp etken bórili baıraq kótergen Kúltegin batyrdyń qalyń qoly saý ete qaldy jıyrmasynshy ǵasyrdyń tóbesine. Ǵajap emes pe? Óz muragerin kútip jatqan osyndaı qymbat qazynalarymyz qanshama?!
Siz de qazaq poezııasynyń dástúrli ólshemderine ózgeshe órnekter qostyńyz. Osynyń bári zamana zańǵary Ábish Kekilbaı aǵamyzǵa Sizdiń poezııa týraly «Órisi shalqar óleń», al ózińizge «Ulyqbek talanty – ulaǵatty talant» degen baltalasań da buzylmaıtyn baǵa bergizdi. Kemeńgerden asyryp kim aıta alar dersiń? Biz de qosylamyz aqylmannyń aqjarma pikirine.
Beý, Ulaǵa! Jetpiske kelgen jigit aǵasyna ózińiz shalqar shabytpen jyrlaǵan tas-tóbeńizden zaýlaǵan jylqy-jyldardyń tarpańyn jýasytyp, asaýyn aýyzdyqtap, qashaǵanyn quryqtap, arǵymaǵyn oınatyp, jorǵasyn taıpaltyp, qazanatyn saqtap, tobyshaǵyn baptap, kósemin jegip, nazbedeýge minip, arý-jyrdy tóske alyp, saýyr taýdy betke alyp, tarta ber alǵa deımin qýana qol soǵyp.
Qurmetpen,
Muhtar Qul-Muhammed
2-qańtar 2025 jyl.
Qadirli dosym Ulaqa!
Toıyń toıǵa ulassyn! Ózińe aıtqan sol kezde jol saparda boldym.
Áli esimde ekeýmiz Moskvada tanysyp, tabysyp dos bolǵanymyzǵa da talaı ýaqyt ótken eken. Sen búginde poezııanyń Pyraǵy da Qyrany boldyń... Ár óleńiń Alashtyń alqasy bolardaı marjan jyrlar... Biz senimen maqtanamyz, Ulyqbek dos! Senimen syrlasatyn ýaqyt ta múmkindik te bolmaǵan soń ózińe osy hatty jazyp otyrmyn... Durysy seni jazǵan Seri jaıly oı qozǵaıyn...
Qazaqtyń mańdaıyna Muhtarlardy beker bermegen ǵoı... Keshegi Muhtar Qul -Muhamedtiń saǵan arnaǵan maqalasyn oqyp aıyzym qandy. Qara sózden qamyr ılegen, oqyǵany men toqyǵany bir akademııaǵa sımaıtyn Muqańdy oqý da tyńdaý da bir ǵanıbet... Búginde sóz qadiri tórden bosaǵaǵa yǵysqan shaqta qaıyńnan qobyz túıgendeı qara sózden Qul-Muhamed órnek salǵan eken. Jalań teńeý emes ár sóziniń astynda Janar taýdaı jarqyraǵan oı jatyr. Kesek kesek tolgaýlar... Bir maqala bir dısertaııa ispetti... Denı Dıdronyń "Glýbokıe myslı- eto jeleznye gvozdı,vognannye v ým tak,chto nıchem ne vyrvat ıh..." degendeı. Buǵan alyp qosaryń bolmas deımin, qadirli dos... Tunyp turǵan fılosofııa..
" Altynnyń qolda barda qadiri joq" demekshi esińde bolar Muhań Mádenıet mınıstri bolǵanda mınıstrlik - Eńsesi bıik Aq orda bolatyn. Kez kelgen másele bir sátte sheshilip júre beretin. Ol kezeńder Qazaq óneri úshin renessans qaıta órleý ýaqyty deýge bolady. Keıin Muhańdardan soń ol jer juqańdardyń orny boldy. Tipti eki sózdi ejiktep ázer aıtatyndardy da kórdik... Men Áýezovti kórmesem de Onyń kózin kórgen sózin tyńdap " Abaıdy" alǵash sahnaǵa shyǵarǵan Asqar Toqpanovty biletinmin...4 jyl dáris alyp "Toqpanovtyń toqpaǵynan "ósken órkendegen jannyń birimin. Asekeń sóz qadirin, qara óleńniń qasıetin biletin sheshen kisi bolatyn. Minezi de bar-tyn. Keshe Muhańnyń maqalasyn oqyǵanda sol Asqar aǵa esime tústi... Ishteı ókindim... Shirkin-aı... Asekeń tiri bolǵanda myna maqalany oqyp qalaı qýanar edi degem...
Jasyratyny joq búgingi tańda Qul Muhamedke teń keler ıntellektýal, enıklopedııalyq bilimdi jandy bilmedim.. Muhtarda taýdan qulaǵan tasqyndaı... tasqyn emes qardyń kóshkinindeı myn mıllıon appaq - aq tozańdaı sóz tirkesi emes oı tirkesi bar... Búgingi eń defııt taptyrmaıtyn osyndaı Oıly azamattar...
Genrıh Geıneniń " Sılnaıa mysl vyrajaetsıa sılno" degeni beker emes aý... Basqany bilmeım óz basym zańǵar lekııa tyńdaǵandaı rahat kúıge bólendim...Ulyqbek dosym... Mundaıda sóz tabý da qıyn eken... Deı turǵanmen "Myń jasańyz Qazaqtyń Muhtary! Siz bıiksiz!! Sondyqtan da siz darasyz! Aman bolyńyz!"deıik...
«Jaqsynyń jaqsylyǵyn aıt nury tassyn" degen maqaldy men shyǵarǵan joqpyn ǵoı. Qazaq mádenıetiniń, adebıetiniń, ruhanııatynyń ár jaqsylyǵyna bórkin atyp qýanatyn adamdar búginde azaıǵan... Ol ózińe aıan... Qazaqta "shyraqshy" degen uǵym bar. Baryńdy baǵalap kóneni kóziniń qarashyǵyndaı saqtaıtyn qarapaıym jandar.. Bizdiń Muhan sol Shyraqshy.. Akademık shyraqshy.. Ulyqbek dosym.... Muhtar Qul Muhamedti kórseń salem dersiń..Ol aramyzda júrgen Azamat qoı...
Sálemmen,
kóne dosyń Talǵat Temenov.
Qańtar. Astana.
