حاتتار
قۇندى حاتتار – گۇلنار مىرجاقىپقىزىنىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىنىپتى. حاتتى بۇگىنگى ارىپكە تۇسىرۋدە «قانداي دا ءبىر جاڭساقتىق كەتپەسىن» دەپ، جاسىنىڭ ەگدەلىگىنە قاراماستان، گۇلنار اپايدىڭ ءوزى ءجىتى قاداعالاپتى.
ارىستار اراسىنداعى حاتتار:
قادىرلى ءالي!
ورتالىقتى قىزىلورداعا كوشىرۋ جونىندەگى ماسەلەنىڭ تۇپكىلىكتى شەشىلمەۋىنە بايلانىستى سەنىڭ كوپ حاتتارىڭا دەر كەزىندە جاۋاپ قايىرا المادىم. ەندى قازاق-قىرعىز ينستيتۋتى كوشپەيتىن بولسا دا، شاكىرتتەردىڭ وعان قاراماي استاناعا بارامىز دەپ شەشكەنىن كورىپ، مەن دە قىزىلورداعا قونىس وزگەرتۋدى ءجون سانادىم. سوندىقتان ول جاققا پاتەر قاراۋ مەن ىزدەستىرۋگە ايەلىمدى جىبەردىم. بيىلعى جىل ورتالىقتىڭ كوشۋىنە بايلانىستى ەلگە بارا دا المادىم. ەندى كوشى-قونىم بىتكەن سوڭ، تامىز بەن قىركۇيەك ايلارىندا بارۋدى ويلاپ ءجۇرمىن. ەگەر سەنىڭ پروفەسسورىڭ تورعاي مەن ىرعىزعا قاراي شىعاتىن بولسا، ماعان دا ونىمەن بىرگە شىعۋ قاجەت شىعار. ونىڭ ولەڭ-ءان جيناۋى، سۋرەتكە ءتۇسىرۋى – مەنىڭ دە ەجەلدەن ويلاستىرىپ جۇرگەن دۇنيەلەرىم ەدى. ەگەردە پروفەسسوردان ۇيرەنۋ جازسا، ماعان ۇلكەن ولجا بولارى حاق. قازاق مەملەكەتتىك باسپاسىمەن كەلىسىلگەن شارتقا سايكەس، مەن جاڭا ەملە بويىنشا ءۇش گرامماتيكا جانە قازاق الىپپەسىن قايتا جاساۋىم كەرەك. اياقتالۋ مەرزىمى: ءبىرىنشىسى – 15-ءشى ماۋسىم، ەكىنشىسى – 1-ءشى شىلدە، ءۇشىنشىسى – 1-ءشى تامىز، ءتورتىنشىسى – 20-شى تامىز. مىنە، سول ۋاقىتقا شەيىن باسقا جۇمىستارعا قاراۋعا مۇرشام جوق، ونىڭ ۇستىنە قازاق-قىرعىز ينستيتۋتىندا وقۋ باستالسا، تاعى دا ۋاقىت بولماي قالادى. سول سەبەپتى دە 20-شى تامىزعا دەيىن ءيبراھيمنىڭ (اباي) عۇمىربايانىن جازا المايتىنىمدى انىق ايتامىن. 20-شى تامىزدان سوڭ ۋاقىت بولا ما، جوق پا – ونى بىلمەيمىن. سەندەرگە ءوز سۋرەتىمدى جىبەرمەكپىن. بىراق بايقا، مەنىڭ بەينەم ەنگىزىلگەن داپتەرىڭدى الماي قويىپ جۇرمەسىن. ءبىزدىڭ كوممۋنيستەر ماسكەۋ كوممۋنيستەرى سەكىلدى جارتىكەش ەمەس، ناعىز 96-شى پروبالى.
التىنسارى بالاسىنىڭ سۋرەتىن «شولپان» جۋرنالىنىڭ №6, 7, 8 كىتاپ جيناعىنان تاباسىڭدار. ودان باسقا مەندە سۋرەتى جوق.
مىرجاقىپ قوستاناي ۇيەزىنە كەتتى. كەشە ودان العان تەلەعىرامنىڭ مازمۇنى مىناداي: «گايا ەرلەدى: ۇل تۋدى».
مەن پىشپەكتە وتكەن قىرعىز مۇعالىمدەرىنىڭ سيەزىندە بولىپ كەلدىم. كۇن تارتىبىنە قويىلعان ماسەلەلەر مىنالار: ءتىل، ءارىپ، ەملە، عىلىمي ءپان سوزدەرى، ەسكى سوزدەردى جيناۋ، مەكتەپ ءتۇرى.
لاتىن ءالىپبيى جونىندە ولاردا بۇعان دەيىن ءبىر جينالىس بولىپ، شەشىم شىعارعان ەكەن. سيەز سونى ماقۇلدادى. ول شەشىم تومەندەگىدەي: «لاتىن ءالىپبيىن قىرعىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن پايدالى دەپ تابۋ. الايدا وعان اراب الىپبيىنە كەيبىر وزگەرىستەر ەندىرۋ». ولار ءنازىردىڭ لاتىن ءالىپبيىن ارابشادان ناشار دەيدى.
بىزدە ۇلكەن جانە كىشى ءارىپ بولماۋى قاجەت، سونىمەن بىرگە تاسقا تۇسەتىن ءارىپ جانە جازباشا ءارىپتىڭ ايىرماشىلىعى بايقالماعانى ءجون.
ورىسشا جاعىراپيانى اكادەميالىق ورتالىق باسا المايدى. ونى قازاق ولكەسىن زەرتتەۋ قوعامىنىڭ تالقىسىنا سالىپ، سونان سوڭ حابارلارمىن. سوڭعىلار باستىرتادى دەپ ويلايمىن، ويتكەنى ولارعا قازاق جاعىراپياسى وتە قاجەت.
قۇشاقتاپ ءسۇيدىم. اقىمەت.
ء1/Vى. 25-ءشى جىل.
باۋىرىم اقىمەت!
11-ماۋسىمدا جازعان حاتىڭدى الدىم. پروفەسسور تامىز جانە قىركۇيەك ايلارىندا ىرعىز بەن تورعايعا بارىپ، سول جاقتان قىزىلورداعا سوعاتىن بوپ ۋادە بەرىپ، بەرلين قالاسىنا قايتىپ كەتتى. مەن وعان قوستانايدان باستاۋىن ءوتىندىم. ول بۇعان كەلىستى. «ەگەر وسى وڭىرلەرگە بارساڭىز، اقىمەت بايتۇرسىنۇلىن ۇشىراستىرۋعا ءتيىسسىز»، – دەدىم مەن تاعى دا.
ەگەر سەنىڭ كەلىسىمىڭدى ءبىلىپ، وعان حات جازىپ، حابارلاسىپ، اقپارىمدى ماسكەۋدەگى نەمىس وكىلدىگىنە تاستاپ كەتپەكشىمىن. ول ءوزى ءبىزدىڭ قازاق وكىلەتتىلىگىنە سوعىپ، انىقتاپ سۇراپ الاتىن شىعار.
تامىز ايىندا ءوزىڭ قايدا بولماقسىڭ؟ مىرزاعاليەۆتى نەمىسپەن ۇشىراستىرۋعا جىبەرەرسىڭ. ەۋروپا سۇزەكتىڭ ميكروبىن الدەقاشان تاپقان. ليزاجاننىڭ پروفەسسورى ءدارىس ۇستىندە ايتاتىن كورىنەدى: «ماكس پا (مەنىڭ نەمىسىم), جوق مەن بە، بۇل ميكروبتى تاپقان سياقتىمىز»، – دەپ.
ماكس بۇل جونىندە ەشتەڭە دەمەپ ەدى. بالكىم، ونىڭ زەرتتەۋىنىڭ نىساناسى دا سول شىعار. ەگەر سەن وعان قوسىلساڭ، ءتىپتى جاقسى بولار ەدى.
ءبىزدىڭ ورتالىق باسپادا كورنەكتى قۇرالدار شەبەرحاناسى بار. ولاردىڭ قارجىسى جەتكىلىكتى. جۇمىس جوسپارى اۋقىمدى. بۇكىل كسرو بويىنشا حالىق اعارتۋ ىسىنە قاجەتتى نارسەلەر ءاربىر ۇلتتىڭ جاعدايى مەن ەرەكشەلىگىنە قاراي جاسالىنباقشى. مەن ولارعا «قازاق اكادەميالىق ورتالىعىمەن بايلانىسىڭدار» دەپ كەڭەس ايتتىم. اكادەميالىق ورتالىق ەندى قازاق مەكتەبى مەن كوشپەلى وقۋ ۇيلەرىنە كەلەدى-اۋ دەگەن ەرەجەلەرىن كورسەتىپ، ارنايى جۇمىسىمەن قوسا وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ءوز باعاسىن بەرسىن.
اكادەميالىق ورتالىق، وسىنى ورىنداۋعا تىرىسىڭىزدار.
امىرە قاشاۋبايۇلىن پاريجگە جىبەرمەكشى. ول بىردە ءبىر ءان ءسوزىن بىلمەيدى عوي. بولمايتىن نارسەنى ايتادى. مەن ونى بىرىڭعاي انشىلەردىڭ ۇيىنە اپارىپ ءان سالعىزدىرتتىم. داۋىسىن ماقتاستىق، بىراق ءان سالعان كەزدە، مەن قاتتى ۇيالدىم. ايتقان ءانىنىڭ سوزىندە ءمان بولسايشى.
پاريجدە ءماندى ءاندى تالاپ ەتەدى. ءانشىنى پاريجگە جىبەرە وتىرىپ، ءبىر ءاننىڭ ءسوزىن بولسا دا جاتتاتقىزۋعا بولادى عوي. امىرەمەن بىرگە باراتىن باسقا حالىقتاردىڭ انشىلەرى ۇلتتىق كيىمدەرىن كيگەن، ال ءبىزدىڭ امىرە ورىس مەششاندارىنشا كيىنىپتى. بۇل سونشالىقتى قيىن با؟
اباي مەن التىنسارى بالاسى جونىندەگى جازۋىڭدى كۇزگە دەيىن بىتىرسەڭ كەش ەمەس. ءنازىر دە اباي تۋرالى جازباقشى. مەيلى جازسىن. التىنسارى بالاسى ىبىراي حاقىندا ءوزىڭ جازساڭ، جاقسى بولار ەدى. ول سەنىڭ اعاڭ ەمەس پە. ەگەر ول قازىر ءومىر سۇرسە، سەندەي بولار ەدى، ال سەن ەرتەرەك دۇنيەگە كەلگەندە، ونىڭ ءىسىن جاسارىڭ حاق.
سەنىڭ ەرەسەك ساۋاتسىزدارعا ارنالعان كىتابىڭدا «بىزگە» كەرەكسىز قازاق حاندارى مەن بيلەرىنىڭ سوزدەرى بار ەكەن. «ەڭبەكشى قازاقتىڭ» 30-سانىنداعى №19 قوسىمشاسىندا عابباس: «كىتاپتا ءبىر كوممۋنيست جوق» دەپ جازىپتى. وعان جولداس ماردان «اق جول» بەتىندە جاۋاپ قايتاردى. ماردان جاقسى ايتىپتى. مەن مارداننىڭ مۇنى نەگە جازعانىن ءبىلدىم: ءبىزدىڭ «جازۋشى» قازاق كوممۋنيستەر ساعان ريزا ەمەس ءارى اراز كورىنەدى. سەن كىتابىڭدا ماعريفانىڭ ءىنىسىنىڭ ماقالاسىنا دەيىن ورىن بەرىپ، مىنا «جازۋشىلاردىڭ» ەڭبەكتەرىن كىرگىزبەپسىڭ. ورىستىڭ مۇنداي كىتاپتارىندا لەنين ماقالالارى تولى بولادى ەكەن. قازاق كىتاپتارىندا ونداي سۇرەڭ بايعۇس ساكەننەن وزگەدە جوق. مۇنى جاقىندا ماعان سوققان كوممۋنيستىڭ ءبىرى ايتتى. مەن ونىڭ ەسىنە مىناداي مىسالدى ءتۇسىردىم: كوكتەم شىعىپ، كۇن اسپانعا جوعارى كوتەرىلىپ، تىرشىلىك اتاۋلى ويانا باستاعاندا، يۋپيتەر بۇقا كەيپىندە جەرگە تومەن ءتۇسىپ، سيىرلاردىڭ اراسىندا ۇرپاق ءوندىرۋ قامىمەن جۇرەدى ەكەن. بىردە جاي عانا كادىمگى بۇقا – يۋپيتەر قۇداي بولۋدى ويلاپتى. سوندا بىرەۋلەر ايتىپتى: «بۇقانىڭ يۋپيتەر بولامىن دەپ ارمانداۋى – بوس قيال» دەپ.
قازاق كوممۋنيستەرى لەنين بولۋدى قالاسا، جول اشىق. الگى بۇقانىڭ كەبىن قۇشىپ جۇرگەن قازاق كوممۋنيستەرى لەنين بولا الا ما دەگەنىمدە، مىنا «تورەم» كوڭىلسىزدەنىپ ءارى وكپەلەپ قالدى.
كەلىنىنە باردى دەپ، كۇردەن اكەسى ەدىگەگە قول جۇمساعاندا، ەدىگە ايتقان ەكەن: «ەگەر ارعىماقتى قورلاساڭ، جاقسى ات قايدان كەلمەك؟ قارا سۇڭقاردى قورلاساڭ، ونداي قۇسقا قولىڭ قايتا جەتە مە؟ ەگەر جەردى ورتەسەڭ، ازىقتى قايدان الماقسىڭ؟ شاشىمدى اق شالىپ، كوزىمدى شەل باسىپ، قارتايعان شاعىمدا ءوز اتاڭ – مەنى سىناساڭ، قايدان جاقسى بولاسىڭ» دەپ («كوكسىلدەر»). «كوكسىلدەر» مەن «شايىردا» وسىنداي ولەڭدەر بار. وسىنى جازۋعا بولادى عوي.
ورتالىق باسپانىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ماعجان جۇمابايۇلى الىپپە مەن ءوز بەتىمەن وقيتىندارعا ارناپ كىرىسپەلىك جازعان-دى. كەشە ءنازىر ايتادى: «ماعجان جۇمابايۇلىنىڭ جازعان كىتابى بايتۇرسىنۇلىنىڭ كىتابىنان جاقسى» دەپ. ول كىتاپتار ءالى باسىلا قويعان جوق. ماعان كورسەتپەدى دە. بىراق ءنازىر سىنشى ەمەس.
مەڭدەشۇلى جولداس «بوكەيحانۇلى ەڭبەكشى قازاققا ماقالا جازادى» دەپ شاعىمدانىپتى. بۇل شاعىمى 15-ماۋسىمدا ورتالىق كوميتەت جانىنداعى باسپا بولىمىنە ءتۇسىپتى. مەن الگى شاعىم بويىنشا وندا وتىرعان تاتارلار تيىسىنشە تەزدەن وتكىزدى. ماسكەۋ كوممۋنيستەرى: «قازاقتار – ۇلتشىلدار» دەپ جالپىعا جار سالىپ ايقايلاپ ءجۇر. مەن ولاردان: «ايتىپ جۇرگەندەرىڭ نە؟» دەپ سۇراسام، ولار: «وزدەرىڭ وزدەرىڭە شاعىم جاساپ جۇرسىڭدەر، ياعني ونى جازعان – ءوز قازاقتارىڭ» دەپ ايتادى.
جازعاندارىمىزدى اياقتادىق. 30-ماۋسىمدا ەلگە قاراي شىعامىن.
مادياردىڭ بالالى بولۋىمەن قۇتتىقتايىن دەپ ەدىم، بىراق مەكەنجايىن بىلمەيمىن. وسى جونىندە ماديارعا جازىپ جىبەرشى. «ەڭبەكشى قازاق» ماعان تيەسىلى اقشامدى بولەر مە ەكەن، سونى جولدىبايۇلىنان ءبىلشى…
حات جاز. ءاليحان.
ماسكەۋ،
ء23/Vى-25 جىل.
زامانداس ءىنىسى مىرجاقىپقا جازعان حاتتارى:
32-ءشى جىلدىڭ دەكابردىڭ 31-ءى
مىرجاقىپ، مىرزاعازى، عازىمبەك قاراقتارىم!
مەن ارقانگەلعا 30-نويابردە كەلدىم. كەلگەن كۇنى دەمالىس كۇنى بولعاندىقتان، ەشكىمدى تاۋىپ الۋعا بولماي، دالاعا تۇنەگەندەي بولىپ، تۇنىمەن جاتپاي، كوشەدە قىدىرىپ جۇرۋمەن بولدىم. تاڭەرتەڭ بارعان ادامدى كەلەسى تاڭعا دەيىن تابا المادىم. جانىمدا بىرگە بارعان 4-5 ادام، ولار دا سولاي بولدى. ءتۇندى سولاي وتكىزىپ، ەرتەڭىنە ابدوللانى تاۋىپ الىپ، 17-دەكابرگە دەيىن سونىڭ ۇيىندە بولدىم. ونان كەيىن پاتەر تاۋىپ الىپ، بولەك شىقتىم. مۇندا پاتەر تابۋ دەگەن وتە قيىن جۇمىس ەكەن. تانىس ارقىلى بولماسا، ءوز بەتىڭە پاتەر تابۋ دەگەن بولمايدى. ابدوللا ءوزىنىڭ تانىستارى ارقىلى ارەڭ تاۋىپ بەردى. كەلگەننەن بەرى ورىن ىزدەۋدەمىن. ءالى تابىلعان جوق، تۇياق ىلىكپەي قالدى. بوس ورىندارعا – بىرىنە اۋەلى پروفسويۋز مۇشەسىن الامىز دەيدى; بىرەۋلەرىنە – ۇشەكەڭنىڭ ۇلىقساتىن سۇرايمىز دەپ، سۇراعاننان كەيىن بولمايدى دەيدى. ورىنسىز ادامعا نان كارتەشكەسىن، ىستالوبىي كارتەشكەسىن بەرمەيدى. ول كارتەشكەلەر بولماسا، ناندى، تاماقتى بازار باعاسىمەن الىپ ىشەسىڭ. بازار قىمبات، ناننىڭ كيلەسى – 5-6 سوم. بولكەنى 25-30 سوم، ءسۇتتىڭ ءليترى – 4-5 سوم. مايدىڭ كيلەسى – 45-50 سوم. وعان قالاي اقشاڭ شىداسىن. الىپ كەلگەن از اۋقاتىم الدەقاشان ءبىتىپ قالدى. ابدوللا مەن قىر بالاسى ەكەۋىنىڭ اتسالىسۋىمەن جان ساقتاپ تۇرعان جاي بار. قىر بالاسى ورىندا بولىپ، بۇرىنعى ادرەسىمەن تەز حابارلاستىم. سەندەرگە ورىن تاۋىپ جايعاسىپ، جازايىن دەپ ەدىم، ورىن بولماعاسىن كوڭىلدى حابار جازا الماي تۇرعان جاي بار.
قۇشاقتاپ سۇيەم. اقىمەت.
كەلەسى حات:
33-ءشى جىلدىڭ ء26/ىى.
دەندەرىڭ ساۋ، امان جۇرسىڭدەر مە؟ 31-دەكابردە ءبىر حات جازعان ەدىم، ونى العان-الماعاندارىڭنان دەرەك جوق. مەن ءالى ورىنعا كىرە الماي ءجۇرمىن. مەكەمەلەردى ىقشامداۋ مەن جەر اۋدارعانداردى الماۋ دەگەن اعىن تۇسىنا كەز كەلىپ، ەش جەرگە ورنالاسا الماي تۇرعانىم. ورىن بولماعان سوڭ قاي جاعىنان دا بولسا حال ناشار بولاتىنى بەلگىلى. ءبىر جاعىنان اۋرۋ، ەكىنشى جاعىنان سۋىق، ءۇشىنشى جاعىنان اشتىق – ءۇش جاقتان قىسىپ، اركىمنىڭ ات سالىسقان كومەگى ارقاسىندا كۇنەلتىپ كەلە جاتقان جاي بار. بۇل قالىپپەن كوپكە بارماي، ءبىر شەگىنە بارىپ تىناتىن شىعارمىن. قىر بالاسى قولدان كەلگەن كومەگىن ىستەپ-اق جاتىر. بىراق كومەكپەن كۇنەلتۋ مۇندا وتە قيىن. قارا نان كيلوسى 12 سومعا جەتتى، ول نە شىداتار، جۇمىستا بولماعان سوڭ، نان كارتەشكەسى، ىستالوباي كارتەشكەسىز ناندى بازاردان الىپ جەمەسكە شاراڭ جوق. بازار باعاسى اناۋ، ونىمەن قانشا نان ساتىپ الۋعا، تويىنىپ تۇرۋعا بولار. كازىر ابدەن ارىقتاپ، جۇدەپ بولدىم. جىلى كيىم جوق. كۇن مۇندا ارالداعىداي ەمەس، وتە سۋىق. سۋىق تاعى ءبىر جاعىنان اينالدىرعان سوڭ قالاي كۇنەلتپەك. ەلدىڭ قاباتى وزدەرىڭە ءمالىم كۇيدە، ءمانىسى كەتكەن. قىر بالاسىنىڭ ەل جايىنان جازعان حاتى قولدى بولىپ، قولىما تيگەن جوق. قۋ جاق ەكى جولداسىمەن ورنىنان تۇسكەن. جولداستارى كىم ەكەنىن جازبايدى. قازاق – سوقىرعا كورىنگەن، ساڭىراۋعا ەستىلگەن بولسا كەرەك. ءالىمحان، اۋەزۇلى ەكەۋى ءتاۋبا قىلىپ شىققان. باسقالارى: سەيدازىم، مۇقامەدجان ت.، ەكى دوس، اقباي اقساق ىنىسىمەن، ءاشىم، ۇزىن مۇحتار – بۇلار ۆورونەج قالاسىندا; اۋداندارىندا – قوشكە، جۇماعالي، مۇستافا ب.، ابدىراحمەن، ءناشىر، كۇدەرى بالاسى – ءبارى دە قىزمەتتە – قاتىن-بالالارىمەن تۇرعان كورىنەدى. مەن دە قاتىن-بالالارىم مۇندا كەلۋگە، مەن دە وندا بارۋعا رۇقسات ەت دەپ، ماسكەۋگە ارىز بەرىپ ەدىم حابار جوق. جاقىن ارادا جازۋشىنىڭ بۇرىنعى قاتىنى باستىق بولىپ تۇرعان مەكەمە ارقىلى ارىز بەردىم. مۇندا قازىرگى جاي-كۇيىم ءبارىن ايتىپ، ءولسىن دەمەسەڭدەر مەنى نە جىلى جاققا جىبەرىڭدەر، نە قاتىن-بالام تۇرعان جەرگە جىبەرىڭدەر. مەن بۇل كۇيدە تۇرعاندا ولەتىنمىن دەپ جازىپ وتىرمىن. مۇنان اناۋ قاتىن ارقىلى بىردەمە بولار دەگەن ءۇمىت بار. مۇنان ەشنارسە شىقپاسا، شىنىندا ءولۋ عانا قالادى. مۇندا سروگى بىتكەندەردى دە بوساتا قويماي، ءبارىن وسىندا ۇستاپ وتىر ەكەن. سوڭعى كۇندەردە بوساتۋلارى سۇراپىل، كۇن-ءتۇنى قاعازدارىن بەرىپ، قويشا اعىپ جاتىر. كۇن بىتكەندەردەن ەشكىم قالمايتىنداي كورىنەدى. وزدەرى قالام دەپ تىلەسە عانا قالدىرادى. مۇندا ابدوللا قاتىن-بالاسىمەن تۇرادى. ولار دا مەكەمە ىقشامداۋىنا ىلىگىپ ەدى، قاتىنى باسقا ورىن تاۋىپ كىردى دە، ءوزى بۇرىنعى ورنىنا 10 كۇننەن سوڭ قايتا كىردى. جاقىن ارادا الماتى جاعىنان ءۇي-ىشتەرىمەن كوپ قازاق كەلدى دەپ ەدى. ولارعا ءالى جولىققانىم جوق.
قوش، اقىمەت.
كەلەسى حات:
34-ءشى جىلدىڭ ء8/ىىى.
قاراقتارىم، مىرجاقىپ، مىرزاعازى! سوندامىسىڭدار! دەندەرىڭ ساۋ ما! عازىمبەك قايدا؟ مەن قاتىن، بالامنىڭ قاسىنا جىبەر دەپ سۇرانىپ، مۇندا كەلدىم. وتكەن سەنتيابردەن بەرى وسىندامىن. ايىنا 150 سوم جالاقىسى بار، ءبىر ورىنعا ءىلىنىپ ەدىم، ونان وسى مارتتان باستاپ شىعارىپ تۇر. قازىر جۇمىسسىز تۇرمىن. قىر بالاسىنان حات الىپ تۇرامىن، امان. سوڭعى ءبىر-ەكى حاتىندا سماعۇلدان باسقامىز امانبىز دەپ جازعان ەكەن، ونىسى نەمەنە ەكەنىن انىق بىلمەيمىن. ەلدوس الماتىدا، وقىتۋ جۇمىسىندا دەپ جازادى. ونىڭ وزىنە الدەنەشە رەت جازىپ، جاۋاپ الا الماي-اق قويدىم. سەندەرگە جازىپ، جاۋاپ قايتپاعان سوڭ تاعى دا جازىپ وتىرمىن. قولدارىڭا تيىسىمەن حابار بەرەرسىڭدەر.
ب.س-دان سالەم. ول قويانشىق اۋرۋى بولىپ بىتكەن. شولپان مەن مۇندا كەلگەنشە الماتىعا كەتىپ قالىپتى. اعايىنداردىڭ بارىنە سالەم.
سۇيەم. اقىمەت.
احمەتتىڭ ەلگە سالەمى
بۇل ولەڭ-حات سەرىكباي مامىرقانوۆ ارقىلى جەتكەن. ولەڭ-حات بىرنەشە دۇركىن باق-تا جاريالانىم كوردى. العاش 1989 جىلى «ءبىزدىڭ وتان» ەلارالىق ايلىق گازەتتە قاڭتاردا، سول جىلى «قازاق ادەبيەتى» اپتالىعىنىڭ ماۋسىمداعى سانىندا جارىق كوردى. وسى ولەڭ-حاتتى جەتكىزۋشى جونىندە جانە ايداۋدان كەلگەن اماناتتىڭ ۇزاق جىلدار ساقتالۋى تۋرالى مالىمەتتەر بەرىلگەن: «س.مامىرقانوۆ شىعىس قازاقستان وبلىسى، قاتونقاراعاي اۋىلىنىڭ تۇرعىنى. 1929 جىلى ەل ىشىندە كەڭەس توراعاسى بولىپ جۇرگەن تۇستا جازاعا ۇشىراپ، اق تەڭىزگە ايداۋعا جىبەرىلگەن. 1932 جىلى اق تەڭىز بەن بالتىقتى جالعاستىرعان بەلومور كانالى اشىلعاندا سول ايماقتا ايداۋدا جۇرگەن ا.بايتۇرسىنۇلىنا كەز بولعان» –دەپ، ولاردىڭ تاعدىر تالكەگىندە ءدام-تۇزداس بولعان تۇستا وسى ون شۋماقتى ولەڭمەن ا.بايتۇرسىنۇلى تۋعان ەلىنە سالەم جولداعانى ايتىلادى. «…ولەڭ سەرىكبايدىڭ ءوزى جازعان جانە ەل اۋزىنان جيناعان شەجىرەلەرى توپتالعان داپتەرىنەن الىندى» دەگەن مالىمەت بەرەدى.
كۇرەسكەر اقان احمەت تۋ-ۋ توزاقتا ءجۇرىپ تە قايراتى مۇقالماي، ساعى سىنباستان، ويلاعانى تاعى ەلىنىڭ قامى بولىپ، سۇرگىنگە سالعان جۇرتىنا كىنا ارتپاستان، «…ەل-جۇرتتى بىزدەن بۇرىن كورە قالساڭ، سالەم ايت التى ارىسقا بىزدەن تەگىس» دەپ، ايداۋدا تاعدىردىڭ تەزىمەن بىرگە بولعان جەرلەسى ارقىلى تۋعان ەلگە سالەم-حات رەتىندە وزەگىن جارىپ شىققان ولەڭىن ارنايدى. ءبىر عاجابى، ەلدەن «باز بىرەۋلەردىڭ» قاساقانا كورسەتۋىمەن ايدالىپ كەتسە دە سول جۇرتىنا دەگەن ساعىنىشىن جاسىرا المايدى. اقىننىڭ: «…كەتتىك دەپ سەنەن الىس قامىعادى. سارىارقا سايران ەتكەن، قايران مەكەن، ەرتە-كەش سونى ويلاپ، ساعىنادى» دەگەن ولەڭىندە «وزەكتەن تەپكەن وتانىنا» وكپەسىن ارتپاي، كەرىسىنشە «ءوز وشاعى، ولەڭ توسەگى – قازاق ەلىنە» شەكسىز ماحابباتىن ارنايدى.
احمەتتىڭ ەلگە سالەمى
(حات ارقىلى)
تالاپتى جاستىڭ ءبىرى – سەن ءبىر بالام،
كەلىپسىڭ ءدامىڭ ايداپ قاراعايدان.
قاڭباقتاي جەل اۋدارعان اجىراپسىڭ،
ەل-جۇرتتان، تۋىسقاننان كەيىن قالعان.
باسىنان ەر جىگىتتىڭ نەلەر كەتپەس،
قاجىما، قايراتتى بول، ەش نارسە ەتپەس.
بەينەتىڭ كورگەن تۇستەي بولار ۇمىت،
شىعارسىڭ ازاتتىققا ەرتە ءيا كەش.
باسىڭ جاس، قىزىعىڭ كوپ كورەر الدا،
مۇڭايما باقسىزبىن دەپ بۇگىن تاڭدا.
«ۇلى توي كوپپەن كورگەن» دەگەن بار عوي،
بايقاساڭ امان قالعان ادام بار ما؟
نە بىلگىر، نە دانىشپان – ءبارى كەلگەن،
جاس تا كوپ بۇل ارادا كارىمەنەن.
تانىسىپ، تالاي جۇرتتىڭ جايىن ءبىلىپ،
جولداس بوپ ءجۇرسىڭ مىنە، بارىمەنەن.
وسىنىڭ ۇلكەن ولجا ءوزى ساعان،
نە كوردى ەلدە قالعان باسقا ادام.
وكىنبەي مۇنداعى وتكەن ومىرىڭە،
ورگە ءجۇز، ورنەك الىپ وسىلاردان.
كۇن تۋار ەسەن-امان ەلگە قايتار،
قىزىقتىڭ باستان كەشكەن ءبارىن ايتار.
ىسىلىپ تەڭ-قۇربىنىڭ الدى بولساڭ،
كورگەندەر كورىسكەندە باسىن شايقار.
اقىرى سەرگەلدەڭنىڭ بولماي تەرىس،
وزىڭە قايىرلى بوپ مۇندا كەلىس،
ەل-جۇرتتى بىزدەن بۇرىن كورە قالساڭ،
سالەم ايت التى ارىسقا بىزدەن تەگىس.
ايتارسىڭ، اق تەڭىزدىڭ ارالىندا،
ايدالعان اعالارىم قاماۋىندا،
باياعى كوكسەگەنى سەنىڭ باعىڭ،
جۇرسە دە باقتاشىنىڭ قاراۋىندا.
كەش جاتىپ، ەرتە تۇرىپ جابىعادى،
كەتتىك دەپ سەنەن الىس قامىعادى.
سارىارقا سايران ەتكەن، قايران مەكەن،
ەرتە-كەش سونى ويلاپ، ساعىنادى.
ىزعارلى اق تەڭىزدىڭ كۇنى تۇمان،
بار ەكەن اعالاردا ۇلكەن شىدام.
بەل بايلاپ تاۋەكەلگە ءجۇرىپ جاتىر،
باسقا ءسوز ايتقانى جوق دەرسىڭ بۇدان!
