الپىستىڭ التىن قاقپاسى

3808
Adyrna.kz Telegram
(ەسسە)
سۆەتقالي الپىسقا كەلدى! مىنە، ءدال قازىر عانا اتتادى الپىستىڭ التىن قاقپاسىنان. «ە، اتتاسا قايتەمىز، نە بوپتى؟»، – دەرسىز. دەي بەرىڭىز... ءبىز ءۇشىن بۇل الپىس باسقا الپىستان وزگەرەك. ول بيىل الپىسقا كەلەتىندەردىڭ كوشىن باستايدى. توپ باستاعان ءسوز سەركەسى قاڭتاردىڭ بىرىندە تۋىپتى. كادىمگى سۆەتقالي نۇرجان! الاش القالاعان ايت-مان! ول الپىسقا اقىن بەينەسىندە عانا ەمەس، ابىز كەيپىندە كەلدى. ابىز ەمەي نەمەنە، ءسوز بىلەدى، سويلەي بىلەدى. جۇرتتى ۇيىتا الادى. سوڭىنان ەرتە الادى. تەرەڭنەن تولعايدى، جۇرەكتەن قوزعايدى. اڭگىمەسى ءارلى، شەجىرەسى شەرلى...
سوناۋ جىلى وقۋعا بىرگە تۇسكەنىمىزدە ون توعىزداعى ورەندەر ەدىك. ول كەزدە ەسىمحاننىڭ ەسكى جولىن بىلمەدىك، قاسىمحاننىڭ قاسقا جولىن كورمەدىك. بىراق ونىڭ ەسەسىنە الاتاۋدىڭ ەتەگىندەگى جىلۋى مول بەسىنشى جاتاقحانا مەن سۇلۋى مول سەگىزىنشى جاتاقحانانىڭ اراسىندا سايراعان سارا جولىمىز جاتار ەدى.
بۇل جولدىڭ داقپىرتى ۇلى جىبەك جولىنان كەم ەمەس-ءتى. سول جولدىڭ بويىمەن كۇنىگە ارى ءجۇز قاتىناپ، بەرى ءجۇز قاتىناپ سۆەتقالي سەرى دامىلسىز جورتىپ جۇرەر ەدى. جاي جورتپايتىن، جىرلاپ ءجۇرىپ جورتاتىن. ءبىزدىڭ سۆەتقاليعا دا وسى جولدىڭ توعىسى قۇت بولدى. ويتكەنى، ول دا ارعى-بەرگى ارقالى اقىنداردىڭ داستۇرىنەن جاڭىلماي، جىلۋدى جۋرفاكتان، سۇلۋدى فيلفاكتان تاپتى.
جىن قۋعان جۋرفاك پەن جىر قۋعان فيلفاكتىڭ تاتۋلىعىنداي ءتاتتى قارىم-قاتىناس ەش جەردە بولماعان شىعار. ەنشىلەس ەكى وتاۋدىڭ تۇراقتى تۇرعىندارىنىڭ اراسىنان قىل وتپەيتىن. قىل وتسە دە زورعا وتەتىن شىعار. مۇحتار شاحانوۆتىڭ ايگىلى «12 – 3 = ؟» دەگەن باللاداسى ەستەرىڭىزدە بولار. سول تولعاۋىن مۇحاڭ بىلايشا تۇيىندەيتىن:
زاڭدىلىق – ول. زاڭدى بiلمەۋ – زور قايعى.
ەگەر، ەگەر ون ەكiدەن ءۇشتi الساق،
ەشتەڭە دە قالمايدى.
...مۇنى جانە جۇمباق ساناۋ – زور قايعى.
سوندىقتان دا ون ەكiدەن ەشقاشان
Yشتi الۋعا بولمايدى!
سول باللادانى جەلەۋ ەتىپ، مۇحاڭنىڭ ءوزىن پاروديالايتىنبىز. «ەكى جاتاق ەرتەدەن-اق ەگىز بە ەڭ، نە قالادى بەسەۋدى الساق سەگىزدەن؟»، – دەپ قابىرعامىز سوگىلە كۇيزەلگەن بولامىز. ابدەن كۇيزەلىپ-كۇيزەلىپ الىپ، «سول سەبەپتى ەشقاشان دا سەگىزدەن، بەستى الۋعا بولمايدى!»، – دەپ قاباقتى قاتايتامىز. بۇل بەسىنشى جاتاقحانا مەن سەگىزىنشى جاتاقحانانى ءبىر-بىرىنەن مۇلدە اجىراتۋعا بولمايدى» دەگەن ويدىڭ بەدەرلى بالاماسى-تۇعىن.
سۆەتقالي وسى ەكى جاتاقحانانىڭ ورتاسىندا تەل وسكەن ۇل ەدى. جۇرگەن جەرىنە جىر توگىلەدى. ول ولەڭدى جازعان جوق. باعزى ءبىر اقىندار سەكىلدى ولەڭ جازۋعا بەكىنىپ، شارت ءتۇيىنىپ وتىرعانىن كورمەپپىز. سوعان قاراعاندا ونىڭ ولەڭ-تولعاۋلارى جازىلمايدى، كەرىسىنشە، تۋادى بىلەم... تالاي ولەڭىنىڭ تۋعانىنا ءوزىمىز دە كۋامىز.
ءبىرىنشى كۋرسقا تۇسكەن جىلى كەڭسايعا بارىپ، مۇقاعاليدىڭ بەيىتىن ۇزاق ىزدەدىك. تاپتىق. قايتىپ كەلە جاتىپ ول كۇبىر-كۇبىر ەتتى. «تۇكىرىپ سەنىڭ باسىڭا جۇقانا كۇيبىڭ، باسىنا بارىپ قايتسام با، مۇقاعاليدىڭ. سۇرار ول مەنەن تۋدى دەپ قاي بوتا دارىن، ابۋباكىرىن ايتار ەم، بايبوتالارىن»... ءسال ۇنسىزدىكتەن سوڭ ويىن قايتا جالعايدى. نەمەسە «ۇقتىرا الماي كەلەمىن جىرىمدى تۇك، مۇرىن ءبىتىپ كەلەدى، مۇرىن ءبىتىپ»..، – دەپ باسقا ءبىر ويدى ساباقتاپ كەتەدى.
جالپى، ولەڭىن وزگەشە ورەدى. ومىردەن وزعان اتاسىمەن قوش ايتىسقانىنا دەيىن ەشكىمگە ۇقسامايدى. مىنە، وقىپ كورىڭىز. «قۇلادىڭ شىڭعا بىتكەن ەرەك شىنار»، – دەپ كۇڭىرەنەدى الدىمەن. سوسىن كۇيزەلە كۇڭىرەنىپ الىپ، «وزىمدەي و دۇنيەنىڭ ءبىر ۇلىنا، وزىڭدەي ءبىر قارا شال كەرەك شىعار»، – دەپ جۇبانادى ول. تاعى ءبىر ولەڭىن «قازاقتىڭ قارا شالى ازايعانمەن، قازاقتىڭ اقىندارى ازايمايدى»، – دەپ تەبىرەنە تۇجىرىمدايدى. بوز دالانىڭ پوەزيالىق پەيزاجىن دا عالامات كەيىپتەيدى:
بوزتورعاي كەزىپ، بوز دالا ءتوسىن شارلاعان،
بەسىن نامازىن بۇتالار وقىپ سارناعان.
بوز تاماق، بوزداق قارلىعاشتارى قيقۋلاپ،
بوز مايا ورىستەن بوتاسىنا ءانىن ارناعان.
بوكەن ساعىمدار قۇلدىراپ كەتتى، تەنتەگىن،
بوز قۇيىن بولىپ بيلەپ-اق كەتتى ەركە قۇم.
بۇل دالا مەندىك ساعىنىش-جۇرەك سياقتى،
بولماسپىن، ءسىرا، دالاما تارتسام مەن تەگىن!
مىنە، ءبىرىنشى كۋرستىڭ بالاسى وسىلاي سىلتەدى قالامىن. جىل سايىن ءوزى دە ءوستى، ولەڭى دە ءوستى، ولەڭىنە قوسا ورەسى دە ءوستى. بىراق ول الاتاۋدىڭ ەتەگىن مەكەن ەتىپ، كۇن ۇزاققا جىر جازاتىن استانالىق اقىن بولۋدى ونشا قالامادى-اۋ دەيمىن.
ءبىر كۇنى «كوپتەن بەرى ەستىمەي سىڭعىرىن جىردىڭ، الماتىعا سىيا الماي شىڭعىرىپ ءجۇرمىن»، – دەدى دە ءوزىنىڭ ماڭعىستاۋىنا تارتىپ وتىردى. سول كەتكەننەن مول كەتتى. سوندا ءجۇرىپ بالادان باتاگويگە، اقىننان ابىزعا، ابىزدان اڭىزعا اينالدى.
سۆەتقالي ءوزىنىڭ ستۋدەنت كەزىندەگى ولەڭدەرىن كەيىنىرەك ەداۋىر وڭدەپ-جوندەگەن سىڭايلى. دۇرىس-اق، ەسەيە كەلە جىر-كەستەسىنىڭ كەم-كەتىگىن كوبىرەك كورگەن شىعار. بىراق ماعان سول ولەڭدەر باياعى كەدىر-بۇدىرىمەن قىمبات. مەن ونىڭ سول زاماندا جازعان ولەڭدەرىنىڭ ءبارىن دە ءالى كۇنگە دەيىن جاتقا بىلەم. بۇگىن دە ەڭسەلى كەڭسەنىڭ ىشىندە جولىققان جاس ارىپتەسىم ەربول الشىنبايعا سۆەتتىڭ ونشاقتى ولەڭىن توقتاۋسىز وقىپ بەردىم. ۇمىتپاپپىز... ويتكەنى، بۇل ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ولەڭدەرى، جاستىعىمىزدىڭ كۋاسى. ءجا، جەتەر...
سونىمەن، الپىس... اناۋ جىلى تاحاۋي اقتانوۆ الپىسقا تولعاندا زەينوللا قابدولوۆ ارنايى جازعان ماقالاسىن «ال مىناۋ الپىس...» دەپ تامسانىپ باستاپ ەدى. ءسوز زەرگەرى ايتقانداي، بۇل الپىستىڭ دا ءجونى بولەك. ۇلگىلى الپىس، ۇلاعاتتى الپىس. توردەگى الپىس، تەگەۋرىندى الپىس، تاعىلىمدى الپىس... باعالى الپىس... ەڭ باستىسى، بارىس جىلعى الپىس...
مىنە، قازىر عانا سۆەتقالي دوس قاقپىشتاي قاتقان تۇيدەي قۇرداسى انۋاربەك اۋەلبەك ەكەۋى ازۋ ءتىسى اقسيعان ايبارلى بارىستىڭ ەكى قۇلاعىنان ۇستاپ جاڭا جىلدى الا كىردى قازاق دالاسىنا! تۋعان كۇندەرىڭىز قۇتتى بولسىن! عۇمىرلى بولىڭىزدار، جىگىتتەر!
الپىسقا كەلدىڭىزدەر... 
باۋىرجان ومارۇلى
پىكىرلەر