(الاقانداي ەسسە)
سونىمەن، سول جىلى جۋرفاكقا ارتىق-كەمى جوق، تۇپ-تۋرا ەلۋ اقىن تۇستىك. ەشكىم ءوزىن بىرەۋدەن كەم سانامايدى. ەكەيدىڭ ەلۋ باقسىسى سياقتى شەتىنەن ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ تۇر. ءبىر-ەكى جىل وتەر-وتپەستە ارامىزدان ناعىز اقىندار ىرىكتەلىپ شىعادى-اۋ، قالعانىمىز شاڭ قاۋىپ قالامىز-اۋ دەگەن وي ءتىپتى ميىمىزعا دا كىرمەيدى. اسىرەسە، قيمىلى شاپشاڭ، ايقايلاپ سويلەيتىن، شاشى تىكىرەيگەن مىنا ءبىر اقىننىڭ ەكپىنى ەرەكشە.
«تۋعان جەر التىن بەسىك، قىزىل قالام، جاراتقان مەنى سەنىڭ توپىراعىڭنان» دەپ ارقىراپ ولەڭ وقىعاندا قۇلاعىڭدى جارىپ جىبەرە جازدايدى. جارعاق قۇلاعىڭنىڭ جايىن ويلاپ، ەكىنشى ولەڭىن وقىماي-اق قويسا ەكەن دەپ ىشتەي تىلەپ وتىراسىڭ. ول بىراق قايتپايدى. التىنشى، جەتىنشى ولەڭىنەن كەيىن ورىسشا كەتەدى. «و، جاننا!..» دەپ قويىپ، تەرەڭنەن تولعايتىن كادۋىلگى ماحاببات ليريكاسىنا كوشەدى. ءوز قيالىنداعى شاگانەسىن تاپقان ءبىزدىڭ ادەپكى «ەدىرەڭدەگەن» ەسەنينىمىز سول ەدى. بىراق ۇزاماي اتا تەگىن ەسەنينگە ۇقساتىپ، ۇسەنين دەپ قول قويىپ، جىر تولعاعان باۋىرجان ۇسەنوۆ پەن بارشا جۇرتتى مويىنداتقان اقىن قىز گۇلنار سالىقباەۆا ورتامىزدان سۋىرىلىپ شىققان سوڭ، جاڭاعى كىرپى شاشتى كىرپياز اقىنىمىز پوەزيادان قول ءۇزىپ، شابىتىن شاقىرۋدى مۇلدە توقتاتتى. بۇعان ءوزى دە قۋاندى، ءبىز ودان بەتەر قۋاندىق... «ولەڭدى قايتىپ قويارسىڭ...»، – دەپ قاسارىسىپ قاتىپ قالعاندا قايتەر ەدىك؟، سول جىلى وقۋعا تۇسكەن ەلىرگەن ەلۋ اقىننىڭ ءبىرى – قاراقالپاقستان جەرىندە تۋىپ-وسكەن، اسكەردەن كەلىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە ازەر تابان ىلىكتىرگەن كۋرستاسىمىز قۇتماعامبەت قونىسباەۆ بولاتىن.
قايراتتى كۋرستاسىمىزدىڭ ولەڭ جازۋدان باسقا دا ونەرى جەتكىلىكتى ەدى. ورىسشا سويلەپ كەتكەندە اناۋ-مىناۋ ورىسىڭا دەس بەرمەيتىن. بويىنا بىتكەن بار داۋىسىمەن ءان شىرقاعان كەزدە، اينالاسىنداعى ەل ۇدەرە كوشىپ كەتكەنىمەن، ءبىز جىلجىماي، قايسارلىقپەن شىداپ، سوڭىنا دەيىن تىڭداپ وتىراتىنبىز. بەس جىل بويى قاراقالپاقتاردىڭ ءتۇرلى قوسىقتارىن اۋەلەتتى. اسىرەسە، «ءايلاما، قىزلار» دەپ قايتالاپ سوعىپ وتىراتىن كۇلدىرگى انگە باسقاندا باعاناعى تارىداي شاشىراپ كەتكەن كوڭىلسىز كورەرمەندەرىمىز قايتا تۇگەلدەنەتىن. وعان قوسا كاسىبي ءورت ءسوندىرۋشى رەتىندە جۇرتقا ءمالىم. ەسەپ-قيساپقا وتە جۇيرىك. كەز-كەلگەن بۋحگالتەردىڭ ارتىق-اۋىس قاتەسىن بىردەن شىعارىپ بەرەدى. ونى ايتاسىڭ، اسكەردە جۇرگەندە بوكسپەن شىنداپ شۇعىلدانىپتى. ءتاپ-ءتاۋىر جۇدىرىقتاسقانعا ۇقسايدى. ارمانى اسقاق، دامەسى زور. «جالپى، مەن وليمپياداعا قاتىسۋىم كەرەك. ماسكەۋ وليمپياداسى بولسا، ءوتىپ كەتتى. ەندى ءتورت جىلدان كەيىن، قۇداي قالاسا، لوس-اندجەلەسكە بارام»، - دەپ شيرىعىپ جۇرەتىن. ءبىزدىڭ قۇت اقش تۇگىلى ءوزىمىزدىڭ كازگۋ-ءدىڭ بوكسشىلارىن ءويتىپ-ءبۇيتىپ جۋاسىتا الماي جۇرگەندە، كەڭەستىك ەلدەر لوس-اندجەلەسكە بارۋدان باس تارتتى دا، ونىڭ وليمپيادا چەمپيونى بولسام دەگەن ارمانى ادىرە قالدى.
بىراق وسى ءتۇرلى سەبەپكە بايلانىستى بىتىڭكىرەمەگەن ەكى شارۋاسىنان (اقىندىق پەن بوكسەرلىك) باسقا قولعا العان ءىسىنىڭ اياقتالماعانىن كورگەنىمىز جوق. وقۋ بىتىرگەن سوڭ «سوۆەت قاراقالپاقستانى» گازەتىندە جاۋاپتى قىزمەت اتقاردى. وزبەكستاندا قازاق باسىلىمدارىن اشتى. سول گازەت-جۋرنالداردى ساپالى شىعارام دەپ، الماتىدان نۇكىسكە قازاق قارىپتەرىن تەرەتىن باسپاحانا قۇرالدارىن ارقالاپ تاسىعانىن بىلەمىز. وسى دۇنيەنى يەلەنۋ ءۇشىن ەكى بىلەگىن سىبانىپ، بال ساتقانىن دا كوردىك. ءسويتىپ، ول باق-نەسىبەسىنىڭ بارىنە ماڭداي تەرىن تامشىلاتىپ، ادال ەڭبەگىمەن جەتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا سول ەلدەگى قانداستاردى قازاق جۇرتىنا كوشىرۋگە مۇرىندىق بولدى. جالپى، ۇلتقا كوپ پايداسىن تيگىزدى.
ارينە، ونىڭ ەپتەگەن، ەپتەگەن ەمەس-اۋ، ەداۋىر قىزبالىعى بار. سول مىنەزىنەن كورگەن زيان-زاپىرانى دا جەتىپ ارتىلادى. ەت قىزۋىمەن ايتۋىن ايتىپ الىپ، وپىنعان جەرى جەتەرلىك. بىراق ونىڭ قازاق كوشىن جالعاۋ جولىنداعى ەڭبەگى ءبارىن دە ۇمىتتىرىپ جىبەرەدى. بىرگە وقىپ جۇرگەنىمىزدە «وي-وي، قۇتەكەڭ، گرۋپپامنىڭ قۇتى ەكەن!» دەپ اندەتەتىنبىز. سودان سوڭ «قۇتەكەڭە ەشكىم دە قوي دەمەيدى، ساياساتسىز ءسىرا دا سويلەمەيدى. الا قاشىپ ءار جاققا ۇرپيگەن شاش، گرۋپپامنىڭ ءتارتىبىن بەينەلەيدى» دەپ تەرمەلەتەتىن ەدىك...
ەڭ قىزىعى مىناۋ بولدى. وقۋ بىتىرەر ساتتە ەسكەرتكىش رەتىندەگى فوتو-البومعا تۇسپەيمىز بە... قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا، توپتاعى ستۋدەنتتەردىڭ بەينەسىن قازاقستاننىڭ كارتاسىنا تۋىپ-وسكەن ءوڭىرىنىڭ تۇسىنا قاراي ورنالاستىرادى. وڭتۇستىك وبلىستاردىڭ پەرزەنتتەرى تىعىزداۋ توپتاسىپ، ءيىن تىرەسىپ تۇرعان سول سۋرەتتە ءبىزدىڭ قۇتماعامبەت رەسپۋبليكا كارتاسىنىڭ سىرتىندا قالىپ قويىپتى... ەندى قاراقالپاقستاندا تۋعان جىگىتتى قازاقستان كارتاسىنىڭ ىشىنە قالايشا تىقپالاماق؟! سول كەزدە جاستىقتىڭ اسەرىمەن ابدەن كۇلگەنىمىز ەسىمىزدە. شىنىندا، بۇل كۇلەتىن نارسە ەمەس ەدى...
ايتسە دە، كارتا سىرتىنداعى كۋرستاسىمىز قازاقستاندى وسى ەلدە تۋعان بارىمىزدەن دە جاقسى كوردى. ءتىل مەن ءدىلدىڭ جوقشىسى بولدى. ۇلت مۇددەسى ءۇشىن باسىن تاسقا دا، تاۋعا دا سوقتى. تالاي رەت ساۋ باسىنا ساقينا تىلەپ الىپ، داۋعا دا ءتۇستى. بەدەلدى اقپارات قۇرالدارىندا شىڭدالدى. قازىر «اقيقات ارناسى» دەپ اتالاتىن گازەتتىڭ باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت ىستەيدى.
* * *
بۇگىن - سول ءبىر كەزدە كارتا سىرتىندا قالعانىمەن، كەيىن اتاجۇرتىنا مىقتاپ تابان تىرەگەن قاجىرلى دا قايسار كۋرستاسىمىز قۇتماعامبەت قونىسبايدىڭ تۋعان كۇنى! ارامىزدا ارقىراپ امان جۇرە بەر، قۇتەكە!
باۋىرجان ومارۇلى
